Жалпы, қысқаметрлі фильм дегеніміз – бұл жас режиссерлерге өз күшін сынап байқауға берілген таптырмас мүмкіндік. Көркем фильм түсіруге апаратын төте жол. Екі сағаттық көркем фильмнің ең басты ерекшелігі – бір ғана ойды, бір соны идеяны жарты сағатқа жетер-жетпес уақыт ішінде баяндай отырып, көрермен көңілінде сұрақ қалдыру, бәлкім, жауабы да режиссер тәпсірінің түбінде жасырынып жатады. Көрермен көңілі жүйрік болса, бұл тереңнің түбіндегі жауаптың шындығын бірден таниды және сол шындықтың қуаты қысқа метрлі фильмге деген құрметті сөзсіз оятады.
Бұл күні көрермендер режиссер Берік Жахановтың «Асан», Жандос Еспенбетовтің «Шырғалаң» («Жұт»), Ален Рахметалиевтің «Соңғы мұғалім», Арман Баймұратовтың «Өзгеріс», Венера Қайыржанованың «Тығылмақ» картиналарын бір мезгілде, бір тыныспен отырып тамашалады. Бес фильм – бір-бірімен қабыспайтын бес түрлі тақырыпты қозғайды, бір-біріне ұқсамайтын бес түрлі режиссерлік қолтаңбаны көрсетеді.
«Мынау жақсы», «бұл орташа» деп бөліп-жаруға келмейтін өзара деңгейлес фильмдердің айтар ойы салмақты. Бірақ бесеуіне де ортақ ұқсастық – көрсетілім соңында көңілде ауыр мұң қалдырады. Жас режиссерлердің тырнақалды фильмдерінің діттегені де сол болар, бүгінгі қоғамның еңсе басатын ең ащы шындығын басы артық кейіпкерсіз, керексіз диалог-монологсыз, жанама сюжетсіз түсінікті және өте дәл көрсете алуы қарымды жас буынның қалыптасып келе жатқанынан хабар бергендей.
Мысалы, ата-анасы бала кезінде ажырасып кеткен, әкесін талай жылдар көрмеген, енді оның қазасына келе жатқан бозбаланың жан толқынысын бейнелеуге арналған «Асан» фильмін алайық. Көлікте келе жатып: «Балам, барған соң елдің бәрі саған қарайды. Қаттырақ жыла», дейді анасы. «Не деп жылаймын?», дейді Асан. Фильм сюжетін көтеріп тұрған темірқазық ой – осы сөз.
Шынында да, әке туралы шала-шарпы ғана ойы бар, «әке» ұғымы қалыптасып үлгермеген, еміс-еміс елеспен есіне әрең түсетін әкесін Асан не деп, қалай жоқтамақ? Халықаралық Канн кинофестивалінің Short Film Corner бағдарламасы аясында көрсетілген «Асан» енді қыркүйекте өтетін халықаралық Қазан кинофестивалінің конкурстық бағдарламасына еніп отыр.
Сондай-ақ «Тығылмақ» фильмінің де көтерер жүгі ауыр. Қараусыз, айдалада өзімен-өзі тіршілік кешіп жатқан шағын қалашықтағы бір отбасының басындағы қасіреттің кішкентай қыздың жүрегінен қалай өтетінін көріп, тіксінбеу мүмкін емес. Әкесінің жұмыссыздығы аз болғандай, енді ол маскүнемге айналған. Қарыз сұрап, отбасын асырайтын анасымен көршілердің араласқысы жоқ.
Осы себепті көрші үйдегі құрбыларының ешқайсысы мұнымен ойнағысы келмейді. Тұлымшағы желбіреп, желмен жарысып жүгіргеннен рахат табатын кішкентай қыз отбасысы ұрыс-керістен көз ашпайтын мұңдас құрбысымен тығылмақ ойнағанды жақсы көреді. Өйткені бетін басып, көзін жұмса болды, маскүнем әкесін көрмейтін, ащы айғайымен құлақ тұндыратын анасын естімейтін оның өз ерекше әлемі пайда болады. Ол әлемде ешкім ешкімнің жанын ауыртпайды, жанына жара салмайды, жан-жағы тыныш, баршасы бақытты...
– «Дебют» шығармашылық-өндірістік бірлестігі жыл сайын отандық кинематографты бірқатар жаңа есімдермен толықтырып отырады. Біздің бірлестікте түсірілген қысқаметрлі фильмдер халықаралық кинофестивальдарда лайықты бағасын алып, марапаттарға қол жеткізіп жатыр. «Тығылмақ» фильмі жақында өткен «Еуразия» және «Ертіс синема» кинофестивальдарында бақ сынады. Петербург қаласында өткен кинобайқаудан арнайы жүлдемен оралды,– дейді бірлестік жетекшісі Анар Қашағанова.
Айта кетейік, «Қазақфильм» киностудиясы биыл да сценарийлер байқауын жариялаған болатын. Байқауға 80-нен астам жұмыс түсіп, оның 10-ын іріктеу комиссиясы таңдап алған.
Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ
