Дәліз шеңберінде
«Қазақстан Республикасы ақша-кредит саясатының 2018 жылға арналған негізгі бағыттарында» Ұлттық Банктің заңнамалық тұрғыдан бекітілген негізгі мақсаты елде баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады делінген. Реттеуші төмен әрі болжам жасауға болатын инфляцияны қамтамасыз ете отырып, ол экономикадағы ресурстарды тиімді бөлуге және экономиканың өсуінің орнықты қарқынын қамтамасыз етуге ықпал етеді деп санайды. Бағалар тұрақтылығы азаматтардың әл-ауқатына қолдау көрсетуге, үй шаруашылықтары мен кәсіпорындарға жинақ ақша мен инвестициялау туралы шешімдерді жоспарлы түрде ұзақ мерзімге қабылдауға мүмкіндік бере отырып, белгісіздікті төмендететіндігі белгілі.
Инфляция қарқыны төмен болған кезде кәсіпкерлердің болашаққа деген сенімділігі арта түседі, шығасылары азаяды және тиісінше, бизнесті дамыту және өндірістік мүмкіндіктерді кеңейту туралы басқару шешімдері қабылданады, бұл, нәтижесінде, ұзақ мерзімді инвестициялардың ұлғаюына және экономиканың теңгерімді дамуына ықпал етеді. Міне, сондықтан да Ұлттық Банк бірінші дәрежелі міндет ретінде өз алдына инфляцияны төмен деңгейде ұстап тұру, сондай-ақ оның құбылмалылығын азайту міндетін қояды.
Жоғарыда жазылғандардың негізінде, реттеуші жұмысының тиімділігін талдауды экономикадағы баға деңгейін қарастырудан бастау қажет. Бұған дейін хабарланғандай, 2018 жылдан бастап Ұлттық Банк инфляцияны даму деңгейі салыстырылатын елдердегі көрсеткіштерге дейін жеткізу мақсатында ол бойынша нысаналы бағдарларды кезең-кезеңімен төмендете бастады. Мәселен, 2018 жылға инфляция бойынша нысаналы дәліз 5-7%, 2019 жылғы – 4-6% шегінде айқындалған, 2020 жылдан бастап және одан кейінгі жылдары инфляция бойынша бағдар төмен, бірақ 4%-ға жақын деңгейде айқындалған.
Көріп отырғанымыздай, жылдың басынан бері жылдық инфляция Ұлттық Банктің нысаналы дәлізінің шегінде бола отырып, біртіндеп төмендеуде. Егер 2017 жылғы желтоқсанда жылдық инфляция деңгейі 7,1% болса, маусымның қорытындысы бойынша 5,9%-ға дейін төмендеді. Осылайша, инфляция 2015 жылғы қазаннан бергі ең төменгі мәніне жетті.
Сонымен бірге реттеушінің есептеріне сәйкес инфляциялық күтулердің тұрақты серпіні және халықтың инфляцияны қабылдауы жақсаруы байқалады. Ұлттық Банкте девальвациялық күтулердің төмендеуі және жинақтау валютасын таңдау кезіндегі айқындаушы фактор ретінде айырбастау бағамы рөлінің азайғанын атап өтеді. Мұны экономиканы долларсыздандыру процесінің жалғасқаны көрсетіп отыр – теңгемен депозиттер көлемі ағымдағы жылғы бірінші жартыжылдықта 8,1%ға ұлғайды, ал шетел валютасында 5%-ға төмендеді. Инфляциялық процестердің баяулауы және сыртқы нарықтардағы және сауда әріптес елдердегі жағымды үрдістер аясында Ұлттық Банк базалық мөлшерлемені жарты жылдың ішінде 10,25%-дан 9%-ға дейін төрт рет төмендетті. Өз кезегінде Ұлттық Банктің ақша нарығындағы операциялары таргеттелетін TONIA мөлшерлемесін пайыздық дәліз шегінің ішінде сақтауға мүмкіндік береді.
Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының (ҚҚҚ) Басқарушы директоры Павел Афанасьев базалық мөлшерлеме бұрынғы деңгейде сақталып, ақша-кредит саясаты қатаңырақ болған жағдайда инфляция одан әрі күштірек төмендеген, бірақ елдегі кредиттік ресурстың нақты құны біртіндеп өскен болар еді деп санайды.
«Экономика субъектілері активтері мен капиталының рентабельділігі төмен не орнықсыз болған жағдайда бұл кәсіпорындардың қаржылық жай-күйіне қосымша қысым көрсеткен болар еді. Осылайша, орталық банк өз құзыретінің шегінде мақсаттарын айтарлықтай сенімді ұстап отыр», деп түсіндірді «Егемен Қазақстанның» өтініші бойынша реттеушінің бірінші жартыжылдықтағы жұмысын Павел Афанасьев.
Өз кезегінде қаржы консультанты Расул Рысмамбетов Ұлттық Банктің бірінші жартыжылдықта ақша-кредит саясатында мәлімделген басымдықтарды ұстанғанын және «инфляцияны маусымның қорытындысы бойынша 5,9%-ға дейін жеткізе отырып, өзін толығымен болжанғандай ұстағанын» атап өтті.
Ұлттық Банктің болжамы бойынша, Brent маркалы мұнай бағасы бір баррель үшін 60 АҚШ доллары болатын базалық сценарий жағдайында Қазақстанда инфляция 2018 жылы нысаналы 5-7% дәліз аралығында болады, ал 2019 жылы 4-6%-дық жаңа нысаналы дәлізге біртіндеп кіреді.
Ұлттық Банктің Зерттеулер және статистика департаментінің директоры Виталий Тутушкиннің ақпараты бойынша инфляция үшін қысқа мерзімді сипаттағы тәуекелдер АҚШ доллары бағамының серпінімен, азық-түліктің әлемдік бағасының өсуімен, 2018 жылдың бірінші жартыжылдығында байқалған өңдеуші өнеркәсіптегі бағалардың жылдық өсуімен, өңдеуші өнеркәсіптегі бағалардың салыстырмалы түрде жоғары өсу қарқынының сақталуымен, Ресей Федерациясындағы инфляциялық процестердің ықтимал жылдамдауымен байланысты сыртқы инфляциялық аяның нашарлауымен, сондай-ақ сыртқы монетарлық жағдайлардың қатаңдануымен байланысты. Орта мерзімді перспективада ішкі бюджет шығыстарының артуы, ұсыныс нарығындағы ықтимал күйзелістер, сондай-ақ экономиканың сыртқы күйзелістерге ұшырауына негіз болатын оның әртараптануының төмендігі инфляцияның тәуекелдері болады.
«Мұндай күйзелістердің жиналып не жеке-жеке іске асуы, сондай-ақ әлемдік бағалардың базалық сценарийде айқындалған деңгейден айтарлықтай төмендеуі инфляцияның нысаналы дәлізден шығып кетуіне әкеп соғуы мүмкін. Алайда мұндай даму сценарийінің іске асырылу ықтималдығы төмен», деп атап өтті «Егемен Қазақстанға» берген түсініктемесінде Виталий Тутушкин.
Павел Афанасьев сыртқы талаптармен салыстырғанда елдің тікелей ықпал ету аймағындағы фактор ретінде ішкі экономиканы дамыту қажеттілігі туралы пікірмен келіседі.
«Тәуекел-факторлары бұрынғысынша қалуда. Қазақстан көбіне сыртқы конъюнктураның талаптарын қабылдайды. Әңгіме, әрине, мұнай бағасы, жақын әріптестердің ұлттық валюталары, сауда балансы жайында. Егер біз осы экзогенді факторларға ықпал ете алмайтын болсақ, ішкі экономикамызды, бюджетті, салықтарды, мөлшерлемелерді теңгеріп, дамытуымыз, еліміз кез келген сыртқы күйзелістерге қарсы тұра алуы үшін бизнеске қолдау көрсетуіміз қажет», деп атап өтті ол.
Расул Рысмамбетов әлеуетті тұрғыдан инфляция деңгейін белгіленген дәліз шегінен шығаратын факторлар туралы айта келіп, еліміз экспорттайтын шикізат бағасының ықтимал құлдырауымен, сондай-ақ әріптес елдер экономикасындағы қиындықтармен қатар мемлекеттік шығыстардың ұлғаюымен байланысты тәуекелдерге де көңіл аударады.
«Демек егер үкімет шығыстарды белсенді түрде ұлғайтатын болса, Ұлттық Банк инфляцияны дәліз шегінде ұстап тұра алмайды», дейді сарапшы.
Сонымен қатар «Аспандау» ғылыми-білім беру қорының президенті Қанат Нұров біздің басылымымызға берген түсініктемесінде инфляцияның дәліз шегінен шығу тәуекелдері жоқ деп атап өтті, себебі «Ұлттық Банк әзірге өз ноттары бойынша «ақша қалқанын», өзге инфляциялық факторлардың барлығы да бақылауында болмаса да толықтай бақылауында ұстап отыр».
«Менің экономикалық көзқарасым консервативті болуы да мүмкін, бірақ мен қандай да болмасын себеппен шығарылғанына қарамастан, ІЖӨ-нің ұлттық валюта эмиссиясынан өсімімен қамтамасыз етілмеген факторлардан басқа инфляциялық факторларды көріп отырғаным жоқ. ІЖМ немесе азық-түлік бағасы өсуі де, ауытқуы да мүмкін, бірақ халық шаруашылығының нақты салаларындағы бағалардың өсуі жалпы алғанда теңгенің сатып алу қабілетінің төмендеуіне емес, олардың теңгерімсіздігіне әкеп соғуы мүмкін. Инфляция үшін теңгенің әдейі, саяси деңгейде әлеуметтік және өзге коммерциялық емес қажеттіліктерге, сондай-ақ теңгенің айырбастау бағамының нығаюына шамадан тыс қолдау көрсетуге шығарылуы қажет. Бұл жағынан алғанда шетел валютасын елдің ішінде жұмсағаннан гөрі мемлекет экономикасы үшін оны Ұлттық қорда жинақтау айтарлықтай жақсы», деп атап өтті ол.
Павел Афанасьев Ұлттық Банк жұмысының тиімділігі фискалдық саясатқа да, Үкіметтің іс-қимылдарына да өте тәуелді екенін еске түсіреді.
«Мәселен, егер елдің бюджеті аяқ астынан төмендеу тұрғысынан қысым көре бастаса не салықтық түсімдердің баяулауы байқалса, шығыстарды (ал бұл экономикаға тікелей әсер ететін әлеуметтік қамсыздандыру, денсаулық сақтау, білім беру, қорғаныс салалары және т.б.) не кірістерді (салықтар, трансферттер) оңтайландыру мәселесі туындайды. Қателердің нәтижесі ауыр болуы мүмкін, сондықтан да монетарлық және фискалдық органдардың жұмысы өте теңгерімді әрі үйлесімді болуға тиіс», дейді талдаушы.
Қанат Нұров Ұлттық Банктің ақша-кредит саясатын үкіметтің және экономикалық блок министрліктерінің бюджеттік-фискалдық және өзге экономикалық саясаттарымен үйлестірудегі қиындықты қаржы нарығын реттеуші алдындағы негізгі қатерлер ретінде атап өтті.
«Ұлттық Банк өзінің меншікті ноттарын шығару арқылы бір жағынан ақша нарығынан банктерге екінші жағынан Ұлттық қордан «Самұрық-Қазына» АҚ кәсіпорындары және квазисектордың өзге ұйымдары арқылы түсетін бүкіл қысқа мерзімді өтімділікті үнемі алып отыруға мәжбүр болады», деп атап өтті ол, сондай-ақ соның нәтижесінде «бұл ақша нақты экономикаға кредиттер арқылы түспейтіндігін» айтты.
Қор басшысы Ұлттық Банктің ноттарды емес, ақшаны шығаруға, оны мемлекеттік бағалы қағаздарға, мысалы, Қаржы министрлігінің немесе басқа үкіметтік ұйымдардың қазынашылық және өзге облигацияларына ғана айырбастау қажет деп санайды.
«Ұлттық валютаның шығарылуы инфляциялық емес, инвестициялық болуға тиіс. Ұлттық Банк жақын уақытта осы стандартты жағдайға өтіп, өзінің рөлін тұтастай алғанда экономиканың өсуінен тыс ұлттық валютаның тұрақтылығымен ғана шектей ала ма, жоқ па, оны уақыт көрсетеді. Инфляцияны ақша массасының өсіміне барабар теңбе-тең ІЖӨ-нің өсімінің арқасында ғана ұстап тұруға болады. Ұлттық Банк мұны түсінеді, сондықтан да Ұлттық Банк ноттарын шығару практикасы жақын жылдары одан да аз, тіпті болмауы да мүмкін», деп атап өтті сарапшы.
Тәуекелдерден тартына отырып
Ұлттық Банктің ақпараты бойынша қазіргі уақытта пайыздық саясаты инфляциялық процестерді реттеу бөлігінде ақылға қонымды теңгерімді және кредиттік ресурстардың қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында нақты көрсеткіш бойынша базалық мөлшерлемені экономиканың ұзақ мерзімді өсу қарқынынан аспайтын деңгейде ұстап тұруға бағытталған. Алайда бұл жағдай ықтимал проинфляциялық тәуекелдер іске асырылған жағдайда өзгеруі мүмкін.
«Ықтимал қатаңдату көрсеткіш бойынша базалық мөлшерлемені неғұрлым жоғары мәнінің есебінен қалыпты түрдегі қатаң ақша-кредит саясатына оралуды білдіреді. Бұл оның номиналдық көрсеткіші бойынша өскенін білдіреді деген сөз емес. Мәселен, инфляция деңгейі төмендеген кезде базалық мөлшерлемені бұрынғы деңгейде сақтау жеткілікті шара болып табылады», деп түсіндірді Виталий Тутушкин. Ол реттеушінің инфляция деңгейі тұрақсыз болған 2016 жылғы және 2017 жылдың бірінші жартысындағы кезеңде қалыпты түрдегі қатаң ақша-кредит саясатын жүргізгенін еске түсірді. Сол кезде ол жылдық инфляция деңгейін айтарлықтай төмендетіп, қаржы нарығын тұрақтандыруға мүмкіндік берді.
«Біз экономиканы үнемі назарда ұстап отырамыз. Біздің негізгі мақсатымыз – инфляцияны қабылданған нысаналы бағдарларға сәйкес төмендету. Осыған байланысты базалық мөлшерлеменің деңгейі нарықтарда қалыптасатын жағдайларға, макрокөрсеткіштердің, оның ішінде инфляцияның нақты және болжамды серпініне, сондай-ақ халық пен бизнестің инфляциялық және девальвациялық күтулеріне байланысты белгіленетін болады», дейді Ұлттық Банк өкілі.
ҚҚҚ өкілі Павел Афанасьев қатаң ақша-кредит саясатының оппоненттерінің де, пропоненттерінің де бар екенін еске салады. Оппоненттер кредиттік ресурстардың құнын және экономиканы ақшамен ынталандыруды төмендетуді қолдайды. Ал пропоненттер бұл қайтадан инфляцияға, ақша агрегаттарының өсуіне, валютаның құнсыздануына және т.б. әкеп соғады деп болжайды.
«Айтпақшы, аздаған үшінші тарап – мемлекеттің экономикаға мүлдем қатыспауын, яғни «мөлшерлемені де, бағамды да және т.б. нарық өзі белгілесін» дейтіндер бар, бұл қысқа мерзімде күйзеліске әкеп соғады, бірақ экономиканы мемлекеттің қатысуынан болатын тиімсіздік пен бұрмалаудан «тазартады». Бұл, әрине, радикалды пікір, бірақ оның өз дәлелі бар», деп атап өтті сарапшы.
Расул Рысмамбетовтің пікірінше, күрделі экономикалық ахуал Ұлттық Банк үшін ең үлкен сын болады.
«Республика Үкіметі жүзеге асырғысы келетін құрылымдық реформалар барлық кезде бірдей сәтті бола бермейді, сондықтан да Ұлттық Банк экономиканың өсуіне ішінара сенім артады. Яғни Ұлттық Банктен банк жүйесіндегі дағдарыс кезінде экономиканы ұзақ арзан ақшамен қамтамасыз ету күтіледі. Бұл ҚРҰБ-ның баға тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі мандатына қайшы келеді, себебі жүйедегі арзан ақша қандай көлемде болмасын көп ұзамай теңгенің шетел валюталарына қатысты бағамының құлдырауына және бағаның өсуіне әкеп соғады», дейді ол.
Еркін стильде өзгеру
2015 жылдың тамызынан бері Ұлттық Банктің айырбастау бағамын таргеттеуден бас тарту туралы жариялағанына және теңгені еркін өзгеруге жібергеніне қарамастан, реттеуші объективті факторларға қатысты болмайтын күрт құбылмалылыққа жол бермеу мақсатында нақты өктемдіктер жүргізу құқығын сақтап қалды. Ұлттық Банк басшысы Данияр Ақышев өзі басқаратын ведомство бұрын болғандай, экономикадағы теңгерімсіздік жинақталып қалмас үшін теңгенің нығаюының немесе әлсіреуінің іргелі факторларына кедергі келтірмейтінін бірнеше рет мәлімдеген болатын.
Бірінші жартыжылдықтың соңында байқалған теңгенің әлсіреуі республиканың монетарлық биліктерінің қолы жетпейтін жаһандық үрдісіне жауап қатудың мысалы болды.
«Теңгенің әлсіреуінің негізгі факторы Американың АҚШ долларының дамушы елдер валюталарына қатысты жалпы нығаюы және АҚШ ФРЖ пайыздық мөлшерлемесінің ұлғаюы аясында дамушы нарықтардан капиталдың әкетілуі болды. Дамушы нарықтардағы жалпы үрдіс Қазақстанға да әсерін тигізбей қоймады. Ұлттық Банктің бейрезиденттердегі ноттарының көлемі наурыздағы ең жоғары деңгей 454 млрд. теңгеден маусымда 241 млрд. теңгеге дейін төмендеді. Бейрезиденттер пайдасын белгілеу валюта нарығына тікелей ықпал етті, бұл теңгенің әлсіреу факторларының бірі болды», деп түсіндірді Виталий Тутушкин. Ресей рублінің серпіні де теңгенің әлсіреуінің тағы бір факторы болды. АҚШ-тың Ресейге қатысты енгізген санкциялары Ресейден капиталдың әкетілуін күшейтті, бұл Ресей валютасы бағамының әлсіреуіне әкеп соқты, бұл да теңге бағамын қалыптастыру факторларының бірі болып табылады. Сонымен бірге мұнай бағасының бір баррель үшін 70 АҚШ доллары деңгейінен жоғары деңгейде сақталуы теңгенің айырбастау бағамы үшін қолайлы фактор болып табылады.
«Аспандау» қорының басшысы ұлттық валютаның айырбастау бағамының соңғы бір жарым тоқсанда бір доллар үшін 320 теңгеден 345 долларға дейін, яғни 8%-ға дерлік құлдырауына да көңіл бөледі. Сонымен бірге ол «егер ФРЖ есепке алу мөлшерлемесінің өсуіне байланысты дамушы елдердің барлық валюталары құнсызданғанын ескерсек, мұның оншалықты көп емес екенін» атап өтеді.
«Бұл жағынан алғанда теңге тіпті рубльден де аздап тұрақты болып отыр. Сонымен қатар, егер Ұлттық Банк басқармасының жаңа төрағасы лауазымына тағайындалғаннан кейінгі кезеңнің басында теңгенің 310-нан 355-ке дейін дәлелсіз құлдырағанын еске алсақ, теңгенің соңғы құлдырауын көлемді деп те айтуға болмайды. Жақын айларда экономиканың қазіргі қалыпты жағдайларында ол 320-300 теңге болып төмендеуі тиіс, ол кезде теңгенің «еркін өзгермелі айырбастау бағамын» (ЕӨАБ) ықпал етудің басқа одан да тікелей құралдарымен емес, ақша-кредит саясаты арқылы реттеу бөлігінде Ұлттық Банктің дұрыс шешім қабылдағанын мойындау қажет», деп талқылайды экономист.
Расул Рысмамбетов Ұлттық Банктің 2015 жылы теңгенің еркін өзгермелі айырбастау бағамына көшу туралы шешімінің «өте сәтсіз болғанын, себебі толық басқарылатын және болжанатын бағам өте құбылмалы бағамға ауысқанын» еске түсіреді. Алайда, оның айтуынша, бағам белгілі бір дәлізде белгіленген кезде және Ұлттық Банк биржада ұсақ, бірақ тиімді өктемдіктер жүргізген кезде бұл қаржылық жоспарлауды неғұрлым болжамды етіп жасауға көмектесті.
«Инфляцияның біртіндеп төмендеу фактісінің өзі Ұлттық Банкте жоспарының бар екенін және ол қисынды түрде жүзеге асырылып жатқанын дәлелдейді. Ірі макроэкономикалық өзгерістерді Ұлттық Банк оқшаулай алмайды, алайда әзірге бағам мен инфляция болжам жасауға болатын өлшемдер шегінде. Әрине, импорт үлесінің жоғары болуы, бағамның аздаған осылай құбылуының өзі бірқатар бизнес-сегменттер үшін ауыр болады, бірақ Ұлттық Банк бағам мен инфляцияны болжамды болу үшін өзінің құралдары мен мандатын барынша пайдалануда деп ойлаймын», деп атап өтеді қаржы консультанты.
Өз кезегінде Павел Афанасьев 2015 жылы Қазақстан өз тарихында төртінші рет «шартты түрдегі еркін өзгермелі валюта нарығы» режіміне өткендігін еске түсірді.
«Неге шартты түрде? Себебі орталық банк құбылмалылық жоғары болған кезде өктемдікті бәрібір жүзеге асыра алады. Мұндай реттеу қисынды, себебі ҚР ҰБ реттеуші болып табылады және өзінің экономикада баға тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі мандаты шегінде жұмыс істейді. Бұл режимнің негізгі ерекшелігі ҚР ҰБ-ның айырбастау бағамын емес, инфляцияны таргеттеуінде, сондай-ақ өтімділікті реттеу үшін қысқа мерзімді ноттардан, ақша нарығында қамтамасыз ету ретінде мемлекеттік бағалы қағаздарды не АҚШ долларын пайдалана отырып жүргізілетін операциялардан тұратын құралдарды кеңінен пайдаланады», дейді ҚҚҚ өкілі. Оның айтуынша, базалық мөлшерлемені және тиісті дәлізді белгілеу жоғарыда аталған құралдар бойынша мөлшерлемелер өзгеретін және орталық банк өз мақсаттарына жету үшін жеткілікті деп санайтын диапазонды айқындайды.
«Аспандау» қорының басшысы Ұлттық Банк жұмысының одан әрі ашық бола бастағанына тоқталды, алайда реттеуші бұл бағытта бұдан да әрі жұмыс істеуіне болады деп санайды.
«Ұлттық Банк қазір бұрынғыдан ашығырақ бола түсті, бірақ ол өзінің ақша-кредит және валюталық-қаржы саясаттарының негізгі элементтерін бұдан да ертерек мәлімдегенде, мысалы, теңгенің айырбастау бағамының неге және не арқылы тәуелді екендігін және т.б. айтқанда, отандық кәсіпкерлер өз инвестицияларын ұлттық экономикаға жоспарлауы, банктердің оларды кредиттеуі айтарлықтай жеңіл болған болар еді. Ұлттық Банк әзірге мұндай қандай да бір ұзақ мерзімді мәлімдемелер жасағысы және сол арқылы өзінің экономикаға қатысты билік ету өкілеттіктерін шектегісі келмейді», дейді Қанат Нұров.
Сонымен бірге реттеушінің саясаты туралы толық ақпараттың болмауына қарамастан, сарапшы оның жұмыс нәтижесінің көрініп отырғанын атап өтеді.
«Ұлттық Банктің базалық мөлшерлемесі 9%-ға дейін төмендетілген, инфляция 6%-дан төмен, ЕДБ депозиттік базасы, яғни олардың кредиттік әлеуеті – жартысы дерлік долларсыздандырылған. Жалпы алғанда, Ұлттық Банктің жаңа басшылығы үшін бұл жаман нәтиже емес. Әрине қателері де бар, мысалы – валюталық депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелердің сыртқы нарықтан төмен болуы, бұл капиталдың әкетілуінің ұлғаюына әкеп соқты, дегенмен жұмыс істемеген адам ғана қателеспейді», деп санайды қор басшысы.
Сонымен бірге ол Ұлттық Банк мандатында көзделген белгілі бір өктемдіктерді жүзеге асыра отырып реттеушінің теңгеге көбірек қолдау көрсете алатындығы туралы пікір білдірді.
«Ұлттық Банктің валюта нарығындағы алыпсатарлықтың әсерінен болатын күрт ауытқуларды реттеуге бағытталған, сирек жүргізетін өктемдіктері, егер басқа да тең жағдайда, алыпсатарлық ұлттық валютаға деген сенімнің пайдасына бағытталатындай етіп, теңгенің әлсіреуінен гөрі жиі әрі көбірек нығаюына әсер ететіндей нәтиже берсе, онда ақша нарығының «ұзақ ақшаның» болатынына деген сенімділігі болар еді деп санаймын. Ол кезде «талап еткенге дейінгі» деп аталатын депозиттер де ұзақ мерзімді болып, табысты кәсіпкерлер де көбірек болған болар еді және кредит берілетіндер, оның ішінде Ұлттық қордың қаражаты есебінен кредиттелетіндер де табылар еді», деп санайды сарапшы.
Тіпті осындай дұрыс ниетпен де теңгеге қолдау көрсетуге қарсы Ұлттық Банк жаһандық үрдістерге мойынсұнбау туралы мәлімдеуін жалғастыруда. Қазіргі уақытта реттеушінің түсіндіруінше, айырбастау бағамы ішкі, сол сияқты сыртқы сипаттағы, түрлі бағыттағы бірқатар факторлардың ықпалымен қалыптасуда, оның қайсысы басым болатындығын уақыт қана көрсетеді.
Инвестицияларға арналған терезе
Қорытындылай келе шілденің соңында келген жақсы хабарды атап өткіміз келеді. Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздарын (МБҚ) Clearstream халықаралық есеп айырысу жүйесінде есепке алынатын бағалы қағаздар тізіміне енгізу жөніндегі жобаның сәтті іске асырылғанын хабарлады. Басқаша айтқанда, Қазақстанның МБҚ халықаралық инвесторлардың кең тобы үшін қолжетімді болады, бұл өз кезегінде қосымша портфельдік инвестициялардың келуін қамтамасыз етеді.
«Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары бойынша есеп айырысуды Clearstream жүйесі арқылы жүзеге асыру мүмкіндігі халықаралық инвесторлардың Қазақстан қор нарығына келуін айтарлықтай жеңілдетеді. Жобаны іске асыру Қазақстандағы қаржы нарығын дамытудағы жаңа кезең болып табылады», деп түсініктеме берді Қазақстан Ұлттық Банкі Монетарлық операциялар департаментінің директоры Әлия Молдабекова.
Көптен күткен оқиғаны сарапшылар қоғамдастығы да қуана қарсы алды. Мәселен, экономист Алмас Чукин әлеуметтік желілердегі өз түсініктемесінде мұны «аздаған революция немесе теңгенің қайта дүниеге келуі» деп атады. «(…) енді Қазақстанның барлық бағалы қағаздары халықаралық тауар болды. Әлемдегі кез келген брокер кез келген клиентке ел үкіметінің, Ұлттық Банктің, Самұрықтың, Қазақтелекомның немесе KASE-де листинг шығарған кез келген Снабсбыттрестің облигацияларын тез арада сатып ала алады немесе сатады. Бұл өте тамаша. Бұл халықаралық капиталды тарту үшін керемет жол ашады», деп жазады ол. Сарапшының пікірінше, қазақстандық эмитенттердің борыштық құралдары көлемінің көп, кірістілігінің жоғары болуына және елдер бойынша рейтингілерінің жоғары болуына байланысты оларға шетелдік инвесторлар көбірек қызығушылық танытуы мүмкін.
«Енді мен елімізге инвестициялар мен борыштық бағалы қағаздар түріндегі валюталардың айтарлықтай көп көлемі келеді деп сенемін. Бұл өте жақсы. Бағам реттеледі, қарыз алу құны одан әрі төмендейді. Бірақ онымен де жұмыс істей білу қажет. Кеткенінен келгені көп болу керек және ең бастысы ол басқарылатын режімде болуы тиіс. Көп болса, түк шықпайтынын 2002-2008 жылдары біз еуробондтар түрінде бастан кешірдік», деп атап өтті ол.
Алмас Чукиннің пікірінше, әлемдік экономиканың өсуі, еліміздің сауда балансы профицитінің өсуі және басқа да жағымды факторлардың аясында егер Қазақстан валютасы үшін әлсіздік факторы болып табылатын Ресей рублі әлсіремесе, теңгенің нығаю әлеуеті бар.
Михаил Максимов
