Қазақстан • 14 Тамыз, 2018

Кемел келешектің көкжиегін ашқан Каспий конвенциясы

670 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Ақтау саммитінің еншісіне бұ­йырған тарихи шешім – Каспийдің құқықтық мәртебесі туралы конвенцияның қабылдануы сөз жоқ, бес мемлекеттің ортақ мүдде орайындағы үлкен жеңісіне, өзара сенім мен ынтымақтастықтың әлемдік ауқымдағы жарқын үлгісіне айналды.

Кемел келешектің көкжиегін ашқан Каспий конвенциясы

Бұл құжат барлық тараптан толық ратификацияланғаннан кейін оны жағалай орналасқан  елдердің теңіздегі және тұтас өңірдегі ынтымақтастығын мүлде жаңа деңгейге шығарып, Еуразия құрлығының экономикалық, мәдени-әлеуметтік өміріне тың серпін беретіні әлден-ақ болжанып отыр. 

Бейресми тұрғыда «Каспий теңізінің конституциясы» деп атала бастаған  Конвенция біз үшін Каспий өңіріндегі саяси тұрақтылықты сақтаудағы рөлімен құнды әрі сауда-экономикалық тұрғыдан зор мүмкіндіктерге жол ашатындығымен маңызды. Өйткені қабылданған Конвенция келешекте энергия ресурс­тарын өндіру, оны тасымалдау шараларынан бөлек, ауқымды, жаңа біріккен жобаларды жүзеге асыруға, көптеп инвес­тиция тартуға мүмкіндік береді. Құжат Қазақстанның Орталық Азия елдерімен ықпалдастығын, транзиттік әлеуетін арттыруға айрықша ықпал ететін болады. Бұл орайда, елімізде жүзеге асырылып жатқан «Нұрлы жол» бағдарламасының әлеуеті кеңінен ашылатыны анық. Күні кеше ашылып жатқан Құрық порты Қытайдан шығатын транзиттік жүк ағынын Қорғаста қабылдап алып, Каспий арқылы Еуропаға жалғайтын болады. Бұл аралықтағы алғашқы тасымал басталып та кетті. 

Конвенция еліміздің теңізбен байланысты өндірістік-шаруашылық салаларына да тың серпін әкеліп, сауда мен туризм әлеуетін ұлғайтуға алғышарт жасап отыр. Əсіресе, мұнай-газ ресурс­тарына қатысты жобалардан бөлек, бұрын өз кезегін күтіп келген өзге де табысты жобаларды қолға алудың сәті түскелі тұр. 

Жалпы, Конвенция Каспий маңы елдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде, төтенше жағдайлардың алдын алуда, теңіздің табиғи қазынасын қорғап, оны тиімді пайдалануда, өңірдің экономикалық рөлін арттыруда, өңірдегі тұрғындардың әлеуметтік мәселелерін шешуде жəне басқа да көптеген маңызды істерде шешуші рөл атқаратын болады. 

Сонымен қатар аталған Конвенция Каспий маңы елдері арасындағы ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға, экономикалық байланыстарды үдетуге, бұған дейін жүзеге асырылып келген жан-жақты әріптестік қатынастарды тереңдете түсуге кеңінен жол ашады. Осы арада Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың саммит барысында көлік-транзит қуатын арттыру үшін тариф саясатын жетілдіруді, Конвенцияға қатысушы елдердегі тасымалдау жағдайын жақсартуды ұсынғанын, Каспий маңы мемлекеттерінің достық қарым-қатынастарын нығайтып, сондай-ақ бірлесіп тығыз ынтымақтастық орнатып, теңізге ұқыптылықпен қарау керектігіне назар аударғанын айта кеткен жөн. 

Негізінде, Конвенцияны әзірлеу және оны бекіту барысында бес мемлекеттің де мүддесі, талап-тілегі барынша ескеріліп, соның нәтижесінде ортақ мəмілеге, тиімді уағдаластыққа қол жеткізілді. Деген­мен, Каспийге қатысты басты құ­жат қабылданғанымен, бұл бағыттағы жұ­мыстар осымен тоқтап қалмайды. Енді ал­дағы уақытта Конвенцияның талаптарын өз деңгейінде тиімді жүзеге асыру жəне өңірдегі әріптестіктің түрлі салаларына уақыт талабына сай бақылау жасау, қадағалау үшін қатысушы мемлекеттердің өкілетті өкілдері деңгейінде тұрақты бесжақты консультациялар механизмі құрылмақ...

Каспий маңы мемлекеттерінің құқық­тары мен міндеттемелеріне, аймақтың қауіпсіздігіне, өркендеуіне мүмкіндік беретін барлық кешенді мəселелер қамтылған Конвенцияның қатысушы елдердің сенімді серіктестер болуы үшін жан-жақты әрі тиімді заңнамалық база түзетінін, сондай-ақ тараптардың ұстанымдарын нақты­лайтын әлеуетке ие екенін ескере сөйлесек, ол бұдан былай Каспий теңізін бейбітшілік пен татулықтың аймағына айналдыру, елдердің тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығын құрметтеу, басқа мемлекеттердің қарулы күштерін өңірге енгізбеу мәселелерінде негізгі құрал, арқасүйер тірек болады.

Тағы бір тоқтала кетер жайт, Кон­венция бес мемлекеттің балық аулау кəсібіне ерекше құқық береді. Осы орайда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Теңіздің балық аулау аймағынан тыс бөлігі ортақ су кеңістігі болып қала береді. Мемлекеттік теңіз шекарасынан тыс аумақта Каспий жағасындағы ел­дердің туы бар кемелері еркін жүзе беретін болады. Басқа теңізге жəне əлемдік мұхитқа шығу еркіндігі жө­ніндегі уағдаластықтың маңызы зор. Əрбір мемлекет өз бөлігінің шегіндегі теңіз түбінің байлықтарына қатысты егемендік құқығын жүзеге асырады. Сондықтан теңіз түбі арқылы магис­тральды құбырлар мен кабельдерді жүргізу экологиялық талаптарды сақ­тағанда ғана мүмкін болатыны қарас­тырылған», – деді. 
Расында да, Каспий айрықша экожүйесі бар су бассейні. Біздер теңіз дегенімізбен, іс жүзінде өзге теңіз-мұхиттармен жанаспайтын тұйық су. Сәйкесінше, биоресурстары да сыртқы экологиялық факторларға аса сезімтал болып келеді. Сондықтан оның биоалуандығын сақтау мәселесіне бес ел бірдей жауаптануы тиіс. 

Сонымен қатар Конвенция қағидат­тарының сақталуы Каспий маңы елде­рінің көлік инфрақұрылымының дамуына, өңірдегі транзиттік əлеуеттің ар­туына, теңіздің экологиялық жүйесі мен биологиялық ресурстарының қорғалуына барынша оң ықпалын тигізеді. 

Қорыта айтқанда, Ақтау саммиті жо­ғары деңгейде ұйымдастырылды. Оның табысты өтуіне барлық қатысушы мемлекеттер белсене атсалысты. Онда тарихи мәні зор Конвенциядан бөлек, жағалау елдері үшін маңызды Каспий теңізінде терроризмге қарсы күрес жүргізу, өңірде ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес, сауда-экономикалық ын­тымақтастық, көлік саласындағы әріптестік, Каспий теңізінде жанжалдың алдын алу, шекара ведомстволарының ынтымақтастығы мен өзара іс-қимылы туралы келісімдер мен хаттамаларға қол қойылуы да Ақтау саммитінің салмағын арттыра түсті.  

Жолдыбай БАЗАР,
«Егемен Қазақстан»