Kúlli Eýropa elderiniń ishinde Anglııa men Germanııa dámhanalarynyń ózinen oıyp turyp oryn alǵan bul taǵamnyń basty ereksheligi nede?! Bálkim, shymshyp qana salynǵan taǵam túrleriniń moldyǵy men tutynar tusta ydys-aıaq, shanyshqy-qasyqty qajet etpeıtindigi shyǵar?!
Otbasynda ony juqpa nan dep ataıtyn. О́z aýylymyz, kórshi aýyl, anda-sanda at izin salyp turatyn alystaǵy naǵashy apa aýylynda da dál osy taǵam eshkimge tańsyq emes edi. Iá, bir kezdegi anam pisiretin sol juqpa nanǵa pisken sıyr eti men qus etin juqalap jonyp salyp, nanyn oraı qoısańyz, týra búgingi dóner bop shyǵa keledi. Bir kese aırandy umytpańyz! Túbi bir týysqan túrik aǵaıyndardyń erte zamandardan-aq tamaǵynyń da bizdikimen birdeı bolǵany aqıqat. Tek ózderiniń eńbekqorlyǵy, pysyqtyǵy arqyly túrik aǵaıyndar búgingi taǵam órkenıetine bizden erterek qol jetkizdi ári damytty. Túrikterdiń ábjildigine eriksiz súısinesiń!
Rasynda da bizdiń dámimiz ben dámemiz týraly keıde bir tereńnen tolǵap oı qozǵaýǵa májbúr bolady ekensiń. Qazirgi tańda Qazaqstannyń taǵamy men tamaqtandyrý salasynda qazaq as máziri tómennen sanaǵanda aldyńǵy qatardy alyp turǵany da kópke aıan. Nege dep oılaısyz? Bizde taǵam joq pa, jetpeı me? Asta-tók, tolyp jatyr. Máselen, qazaqtyń ulttyq taǵamynyń dámin tatý úshin qaladaǵy eń qymbat «Jeruıyq» meıramhanasyna nemese Medeý shatqaly men Shymbulaq asýyna barý shart pa? Jaraıdy barsyn. Biraq qystygúni soǵym naýqany kezinde ózimiz bappen asaıtyn qazy men qartany kóldeneń kók attyǵa bizdiń ulttyq dámimiz dep usynǵannan ne uttyq? Astanaǵa ándetip kelgen shala mas reseılik ánshiler toby qazy men baýyrsaǵymyzdy araqpen qatar qoıyp kelemejdep ketti ǵoı, bilseńiz?! Jaraıdy, tegi qazaqtyń ózi de kúndelikti as mázirine qazy men qarta, jal men jaıa qoımaıdy. Kúndelikti jıi tutynatyn dámimiz – sorpa, kespe, sút kóje, keıde tezdetip pisiretin qýyrdaq, sút qosqan sháı, aıran, jemis-jıdek tosaby, sary maı... emes pe? Endeshe ár úıdiń aq dastarhanynda sáni men nári úılesip turatyn osynaý on san ulttyq taǵamymyz qoǵamdyq ortada óz ornyn nege taba almaı júr?!
О́kinishtisi, dámhanalarda bul taǵamdardyń barlyǵy da tur. Biraq basqa ult taǵamy degen ataýmen atalady – «shorpa, «lapsha», «jarkoe», «chaı s molokom...».
Jandos esimdi jigittiń Venaǵa issaparmen baryp kelgennen soń aıtqan bir áńgimesin umyta alar emespin. Qazaqstan elshiligi qyzmetkeri Jandosty tústenýge jańadan ashylǵan kishigirim «Samarqand» dámhanasyna ertip barady. Dámhana ıesi ózbek azamaty olarǵa erekshe iltıpat tanytady. Kelýshilerdiń kóptigine qaramastan, qazanyn qaldyryp qaıta-qaıta kelip-ketip áńgimege aralasyp júrgen aspaz taıaý ýaqytta Qazaqstannyń Taraz ben Shymkentinen tapsyrys boıynsha súrlengen qazy aldyryp, pyshaqtyń qyryndaı etip qıyp ózbek palaýynyń betine salatynyn aıtypty. Naǵyz palaý sonda bolady depti. Eń qyzyǵy, ózi aspaz, qajet kezde daıashy da bola salatyn dámhana ıesi keshe ǵana О́zbekstannyń Aýstrııadaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi qyzmetin atqarǵan eken. Dıplomattyq qyzmetten óz ótinishimen bas tartqan. Shirkin, qazaq taǵamyna da dál osy tektes mahabbat kerek-aý!
Bul kúnderi Almatyda túrik, ózbek dámhanalarynan aıaq alyp júre almaısyz. Oǵan qaptaǵan grýzın dámhanalary men meımanhanalary kelip qosyldy. Alda qaı ulttyń ashanasy bizge qyzmet kórsetýge kezekte tur? Jumbaq. Sansyz meıramhanalar men dámhanalardyń barlyǵynda da qazaqtyń qyzdary men jigitteri qyzmet etedi. Ony aıtasyz, birde grýzın dámhanasynyń bas aspazy bolyp eńbek etetin qazaq jigitimen tanysqanda aýzyma sóz túspeı qalǵany bar...
Ádette Tashkentke barsańyz, qaptaǵan shaıhanalardy kórer edińiz. Sondaı-aq ala shapandy aǵaıynnyń aýylyna at basyn burǵandar birden dámdi palaý daıarlaıtyn meıramhanalar men dámhanalarǵa kózi túser edi. Kórshi Reseıdiń qalyń orman arasyndaǵy eldi mekenderine jolyńyz tússe, borshtan aýyz tıip qaıtatynyńyz belgili. Al bizdiń qalalarǵa kelgen qonaq qaı ulttyń as-aýqatynan dám tatam dese de, tańdaý mol. Bul ultymyzdyń keńqoltyq bolmysy da bolar, bálkim. Biraq eń áýeli ulttyq taǵamdarymyzdy áspetteıtin ortalyqtar jelisin ashatyn belsendi, kreatıvti kásipkerler qajet-aq. Olarǵa osy kúni múmkindik mol. О́ıtkeni bul ulttyq ashana jelisi ıgerilmeı, túren salynbaı turǵan tyń marketıngtik júıe deýge bolady.
Sózdiń túıini, qazanymyzǵa qashan ıe bolamyz?! Qarapaıym ǵana qazaq mázirimen ulttyq ashanalarymyz qalalarda qashan jappaı paıda bolady? Álde kespeni «chabres», «kemmı-kelin» dep kúlip qoıyp, jaıma nandy «Arzý» dep túsiniksiz tilde atap qoıyp, qaryn maılaǵanymyzǵa máz bolyp júre beremiz be?!
Talǵat SÚIINBAI,
«Egemen Qazaqstan»
