05 Қараша, 2018

Halyqaralyq bedel jáne syrtqy saıasat

308 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Álemdik úrdister jyldamdap, halyqaralyq qatynastar shıeleniske túsken zamanda tıimdi syrtqy saıasatty iske asyra alǵan memleketter tabysty damıdy.

Eldiń tıimdi syrtqy saıasaty túptep kelgende, onyń ekonomıkalyq qýatynyń damýyna, syrtqy saýdasynyń óristeýine, sheteldik ınvestısıany kóptep tartýyna, memlekettik qaýipsizdiginiń nyǵaıýyna qyzmet etedi. Qandaı eldiń bolsyn básekege qabiletti bolýy onyń tıimdi syrtqy saıasatyna táýeldi. Jahandyq qatynastar álemdegi 200-ge jýyq memlekettiń ózara baılanystary ǵana emes, ózara básekelesý jáne ózara kúresý alańy. 

Árıne, álemdik tártipti ornatýda óz oryndaryn alǵan basym derjavalar AQSh, Qytaı, Japonıa, Germanıa, Reseı, Túrkıa sıaqty memleketter óz múddelerin qorǵaýdyń túrli tásilderi men mehanızmderin jolǵa qoıyp alǵan. Olardyń strategıalyq basymdyqtary álemniń kez kelgen núktesinde kúshpen, áskerı faktormen qorǵaýǵa alynady. Al Qazaqstan sıaqty memleketter kúsh kórsetý faktoryna súıene almaıtyndyǵy aqıqat. Son­dyqtan bizge beıbitshilikti, yntymaqtastyq, ózara paıdaly ekonomıkalyq, saýda, mádenı, ǵyly­mı baılanystardy damytý mańyzdy bola túsedi.

Elbasynyń 2019 jylǵa arnalǵan Joldaýynda Qazaqstan halqynyń ál-aýqatynyń ósýi men tıimdi syrtqy saıasat júrgizýdiń dıalektıkalyq ózara táýeldi baılanysy atalyp ótilgen. Eldiń táýelsizdigimen birge bastalǵan kopvektorly syrtqy saıasatymyzdy synaýshylar barshylyq. Ustamdy saıasattanýshylardyń bul syndarǵa beretin jaýaby men argýmenti bar.

Birinshiden, kopvektorly syrtqy saıasattyń arqasynda Qazaqstannyń terıtorıalyq tutastyǵyna nuqsan keltiretin birde-bir áskerı, kúsh kórsetý ınsıdenti bolǵan joq. Eldiń qurlyqtaǵy, teńizdegi shekarasy shegendeldi. Álemdik basym derjavalar Qazaqstannyń shekarasynyń myzǵymastyǵyn zańdy shartpen moıyndady. Ekinshiden, álemdik qaýip-qaterlerdiń negizgi baǵyttary bolyp sanalatyn halyqaralyq terorızmge, dinı ekstremızmge, narkotrafıkke qarsy kúresýdiń tıimdi, kúshti joldary iske qosyldy. Qazaqstan álemdik qaýip-qaterlerge halyqaralyq qoǵamdastyqpen birlesip kúresýge qol jetkizdi. Úshinshiden, elimiz álemdik ekonomıkalyq tártipterdiń arhıtektonıkasynan óz ornyn alýda. Árıne ázirshe el tabysynyń 25 prosentten astamy shıkizat ónimderin satýǵa táýeldi. Aldaǵy ýaqytta Qazaqstan álemdik naryqqa ózine tán taýarlarymen, sapaly azyq-túlik ónimderimen shyǵýǵa daıyndalýda. Bizdiń un, et, maı, teri sekildi ónimderimizge suranys arta túsetinine kózimiz jetýde. Sondyqtan agroónerkásip keshenin damytý kezek kúttirmeıtin máselege aınalyp otyr. Tórtinshiden, Qazaqstan álemdik derjavalar Reseı, Qytaı, AQSh-pen oıdaǵydaı qarym-qatynastar ornatýǵa qol jetkizý arqyly óziniń geosaıası jaǵdaıyn eleýli jaqsartty. «Eýropaǵa jol» dep atalǵan syrtqy prınsıpi eldiń Eýroodaq memleketterimen tyǵyz qatynastaryn qamtamasyz etti. 2010 jyly Eýropadaǵy yntymaqtastyq jáne qaýipsizdik uıymyna tóraǵalyq etý, osy uıymnyń Astanada VII sammıtin ótkizý eldiń halyqaralyq bedelin ósirip, álemdegi ımıdjin jaqsartty. 2011 jyly Qazaqstannyń quramyna 50-den astam musylman elderi kiretin Islam konferensıasy uıymyna tóraǵalyq etýi elimizdiń ıslam ýmmasy aldynda bedelin ósirdi. Bizdiń eldiń usynysymen bul uıym Islam Yntymaqtastyǵy Uıymy dep atalatyn boldy. Atalǵan álemdik uıymdarǵa tóraǵalyq ete otyryp Qazaqstan jahandyq qaıshylyqtar kózi bolyp otyrǵan Aýǵanstan, Prıdnastrove, Taýly Qarabaq, Sırııa máselelerin sheshýde óz úlesin qosty. Ásirese «Astana prosesi» degen ataýǵa ıe bolǵan kelissózder Sırıadaǵy soǵysty toqtatýǵa eleýli túrde yqpal etýde. Besinshiden, Qazaqstan orta kólemdi, táýelsizdigin jańadan alǵan, óziniń syrtqy saıasatynda beıbitshilikti ustanǵan jas memleket. Bizdiń el álemdik qaýip-qaterler men qaıshylyqtardy álemdik qoǵamdastyq birlesip qana sheshe alatyndyǵyn jaqsy túsinedi. Sondyqtan Qazaqstan jahandyq qaýipterge, qaıshylyqtarǵa, tehnogendik, tabıǵı apattarǵa qarsy álemdik qoǵamdastyqtyń pozıtıvti áreketteriniń qandaı da bolmasyn baǵyttaryn qýattaıdy.

Qazaqstannyń atom energıasyn tek beıbit salada qoldaný týraly naqty usynystaryn da álemdik qoǵamdastyq qoldap otyr. О́skemendegi Úlbi metalýrgıalyq kombınaty janynan Iаdrolyq otynnyń halyqaralyq bankin qurý beıbit atom baǵdarlamasyna qosylǵan zor úles boldy. Tómen baıytylǵan ýrannyń kepildi qoryn jasaý arqyly atom elektr stansalaryn salatyn memleketterge kómek kórsetilýde. Bir sózben aıtqanda, Qazaqstannyń syrtqy saıasatta júrgizilgen sharalary onyń tıimdiligin dáleldeýde. Elimizdiń saıası jaǵdaıy óziniń turaqtylyǵymen erekshelenýde. Damyǵan memleketter elimizben qarym-qatynastaryn barlyq salalarda damyta berýge múddelilik tanytýda. Elbasynyń sońǵy kúnderdegi Fınlıandıaǵa, Belgııaǵa saparlarynyń nátıjeleri sonyń aıqyn dáleli. Qazaqstannyń tıimdi, kúshti syrtqy saıasaty onyń halyqaralyq bedeliniń kepili bolyp otyr.