Тіпті әжетханаға кіруге ниет еткен есті кісі «Әжетхана әдебі» деп Пайғамбарымыздың кейде істеп, кейде істемеген мәкрүһ, уәжіп сияқты амалдарға жатпайтын 19 тәртібінің жартысын қаперде ұстайды. Бұл әңгіменің ар жағы.
Енді мәселенің бер жағына келсек, оның тіпті саясатқа да араласып, әр үйді әжетханамен қамтамасыз етуді сайлауалды бағдарламасына енгізген Нарендра Модидің, Үндістанның Премьер-министрі болып тағайындалғаны кеше ғана. Халқының жартысы далада дәрет сындыратын бұл елдің астанасы Делидің өзінде зәрдің иісі мүңкіп тұратындығын, оны осы елге саяхаттаған туристер ұдайы жиіркене жазатынын айтсақ, онда бұл іс жүрдім-бардым қарайтын жайт емес.
Осындайда еске түседі, бірнеше жыл бұрын Орал қаласына іссапармен келген ресейлік азамат көшеде тал-теректің түбінде әжетін өтеп тұрғанда тәртіп сақшыларының қолына түсіп, әлгі азаматқа әкімшілік айыппұл салынды. Бұл оқиға қоғамдық әжетханасы жоқтың қасындай қала тұрғындары арасында әжептеуір талқыланды. Қонақтың айтуынша, келе жатып бірнеше жерге бас сұққан, әжетханаға кіргізуін өтінген. Бірақ ешбірі рұқсат бермегесін жаңағыдай қадамға барған...
Айтпағымыз, қауіпсіз әрі таза дәретхананың болмауы – гигиеналық тұрғыдан ғана емес, сондай-ақ денсаулық үшін де қауіпті екенімен ешкім дауласпайды. Бұл ретте ғаламшар тұрғындарының үштен бір бөлігінен астамы дұрыс ұйымдастырылған санитарлық жүйелерді көрмей-ақ өмірден өтеді. Осы арманға қол жеткізу үшін ғаламшардағы тұщы су қоры жеткілікті. Алайда әлсіз инфрақұрылым салдарынан жыл сайын миллиондаған адам, олардың көбі балалар, санитария мен гигиенаға байланысты аурулардан көз жұмады.
Айтқандай, Дүниежүзілік дәретхана күні БҰҰ ресми күні ретінде 2013 жылдың 19 қарашасынан бері бар. Бұл «мейрамның» өмірге келуіне тазалықты сүйетін Сингапур елі септесті. Бұл елде дәретіңізді жөнелтіп жіберуді жазатайым естен шығарып алсаңыз, 200 доллар айыппұл төлейсіз.
БҰҰ-ның бұл шешімін әлемдік әжетхана ұйымы (мұндай да мекеме бар) бірден қолдады. Бірден бұл ұйымға 86 ел мүше болды. Себебі БҰҰ мәліметі бойынша, әлемдегі әр үшінші адам дұрыс әжетханаға зәру. Ал 1 миллиардтан астамы ұятты қойып, далаға, ашық аспан астына жүгіруге мәжбүр. Ал енді, мұның нәтижесіне келсек, күн сайын әлемде 2 мыңнан астам бала тазалықтың жоқтығынан көз жұматын көрінеді.
Шындап келгенде мұндай шаруалармен көбінесе қоғам белсенділері мен ҮЕҰ немесе мүдделі компаниялар айналысады. Алматы қаласында, «Ритц-Карлтон» қонақүйінде «Дүниежүзілік дәретхана күніне орай» мектептерде дұрыс дәретхана ұйымдастыруға, балаларға гигиеналық түсініктерді ұғындыруға қатысты шарадан да өзімізге таныс тұлғаларды тапқанымызға аса таңғала қойған жоқпыз.
Әдеттегідей әңгіме мектептердегі лас дәретханалар оқушылардың психикасын қалай зақымдайтынын айтудан басталды.
– Зерттеулерге сенсек, егер мектеп дәретханасы дәрет сындыру үшін қолайсыз болса, олар оған кірмей, шыдап жүре береді. Осы дүние оқушының психологиясына да әсерін тигізеді. Қатарластарымен араласқанда қиындықтарды туындатады, – деді Unilever Түркия компаниясының бренд-менеджері Мерве Этик.
Осы орайда БАҚ өкілдерін Әжетхана күніне жинап отырған Unilever компаниясы жағдайды өзгертуге көмегін тигізу мақсатында жаһандық бастама әзірлегенін мәлім етті. 2016 жылдан бері Қазақстанда жыл сайынғы мектеп науқаны аясында мектептерге тазалықпен гигиена сақтау үшін Domestos тазартқыш құралының жылдық қоры тегін беріліп отырған. Санитарлық қызметшілер үшін тренингтер, оқушылар үшін ашық сабақтар өткізіліп, мектеп дәретханаларына күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Бағарлама Қазақстанда ғана емес, әлемнің көптеген мемлекеттерінде іске қосылған. Үндістанмен салыстырғанда Қазақстанда дәретхана мәселесінде аса қатты қиындық жоқ. Сондықтан біз бар күшімізді гигиена мен негізгі ақпараттық түсініктерді күшейтуге жұмсап жатырмыз, – дейді Мерве Этик.
– Міндетті түрде көтерілуі тиіс мәселелер болады. Бүгінгі таңда әлемдегі шамамен 4,5 миллиард адамның таза әрі қауіпсіз дәретханаға қол жеткізе алмайтынын бәрі біле бермейді. Дәл осы себепке байланысты біз 2020 жылға дейін бүкіл әлемде 25 миллион адамның таза әрі қауіпсіз дәретханаға қол жеткізуіне көмектесу міндетін өз мойнымызға алдық. Гигиенаға байланысты аурулардың салдарынан жыл сайын миллиондаған адам көз жұмады, олардың көбі – балалар. Өкініштісі, әсіресе Қазақстанның өңірлерінде бұл проблема өте өзекті. 2016 жылдан бері осы бағытта өте белсенді жұмыс істеп келеміз. Гигиена проблемалары туралы хабардарлықты арттырып, оны шешу үшін көптеген іс-шаралар өткіземіз. Биыл Қазақстанда бір мың мектепті қамтыдық, ал бұл елдегі барлық мектептің жартысы дерлік, онда 1,3 миллион бала оқиды, – деді Unilever Қазақстан компаниясының маркетинг бойынша менеджері Екатерина Дмитриева.
Өз кезегінде, Аружан үйі қайырымдылық қорының негізін қалаған Аружан Саин: «Өздеріңізге мәлім, менің балаларға көмек көрсететін бірқатар жобам бар. Оған қоса қазір аутизмі бар балалар орталығындағы бірлескен жұмысты бастап кеттік. Мектеп бағдарламасы сияқты, орталық та тазартқыш құралдардың жылдық қорын алатын болады. Мектеп бағдарламасы бұрыннан бар екен. Біз бұл туралы қазір білдік. Енді біздің «Аутизмді жеңеміз» орталығы мен Unilever компаниясы бірге тығыз жұмыс істей бастады. Қазақстанда кәріз жүйесі жоқ, дәретханалары далада орналасқан мектептер, әсіресе ауылдарда көп. Бұл, әрине балалардың өмір сапасына әсер етеді. Барлық мектептер сапалы әрі таза дәретханалармен жабдықталса, керемет болар еді. Себебі ерекше балалар үшін дәретхана – ерекше іс, ал біз вирустарға өте «тәуелдіміз». Біздің орталыққа Қырғызстан, Өзбекстан, Ресей, Беларусь елдеріндегі ерекше балалардың ата-аналары да хабарласып тұрады – осының барлығы да сауапты іс. Барлығына көмектесуге тырысамыз. Егер бізді әрдайым қолдап жүретін журналистер мен блогерлер болмаса, мұның бәрін осылай ұйымдастыра алмас едік. Өйткені барлығы да демеушілік қаражатқа жасалады», дейді.
Қысқасы, тазалық та, денсаулық та, осы «кішкентай» ғана мәселеден аттап өте алмайтындықтан оның үлкен маңызын ешкім жоққа шығармайды.
Айнаш ЕСАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ
