Шатдаун тығырыққа тіреді
Даудың басы президент Дональд Трамптың сайлауалды бағдарламасында АҚШ пен Мексика арасында дуал салуға байланысты берген уәдесінде жатыр. Биыл осыдан екі жыл бұрынғы жаһанға жар салған уәдесі мазалаған Д.Трамп өз жоспарын жүзеге асыру мақсатында аталған құрылысқа Конгрестен 5 млрд доллардан аса қаражат талап етті. Бұл ұсынысқа демократтар өре түрегеліп, АҚШ президентінің сөзі өтпей қалды. Есесіне, оларға ерегіскен Дональд Трамп жаңа бюджетке қол қоймай, елдегі бюджеттік дағдарысқа жол ашты. Соның салдарынан, қатарында Мемлекеттік департамент, Ішкі қауіпсіздік министрлігі, Әділет министрлігі және Ақ үй аппаратының бір бөлігін құрайтын бірқатар құрылымдар қаржыдан қағылып, 800 мыңдай мемлекеттік қызметкер ақысыз жұмыс істеуге немесе ақысы төленбейтін демалысқа кетуге мәжбүр болды. Демократтар дуал үшін Трамп сұраған 5,6 млрд доллардың орнына әрі кеткенде 1,3 млрд доллар бөлуге ыңғай білдіргенімен, қос тарап мәмілеге келер емес. Твиттерде Д.Трамптың соңғы мәлімдемелері негізінен бюджет, дуал және демократтардың қарсылығына арналып отыр. Ең бастысы, бюджетке қол қойылмаған күнде елде төтенше жағдай жариялауға құзыреті бар АҚШ президенті әліптің артын бағып, демократтар қарсылығының тоңы жібитіндігіне сенімін жоғалтпаған сыңайлы.
Соның өзінде CNBC телеарнасына сұхбат берген S&P компаниясының бас экономисі Бет Бовино бұл шатдаун Американың ішкі жалпы өніміне аптасына 1,2 млрд доллар көлемінде залал келтіріп отырғанын мәлімдеді.
Осыған қарамастан, дегенінен қайтқысы келмеген тараптар елде төтенше жағдайдың жариялануына дейін шарпысуы мүмкін. Ондай күн туған сәтте Д.Трамп дуал құрылысына қажетті қаражатты Конгрестің келісімінсіз-ақ бөлдіре алады. Алайда демократтар ондай шешімді сотқа беруге әзір. Ал 2020 жылы Америка Құрама Штаттарында кезекті президент сайлауы өтетіндігін ескерсек, екінші мерзімнен үмітті Трамп алған бетінен қайтпасы анық.
Қарсылық үдеп барады
Дональд Трамп АҚШ пен Мексика арасында ұшқан құстан басқаны бей-берекет өткізбеуге бекініп, дуал салу туралы 2016 жылдың соңындағы, яғни президент сайлауы алдындағы бастамасын былтыр қайта көтерді. Ол осы биік қабырға арқылы есірткі тасымалы мен заңсыз көші-қонға тосқауыл қоймақ. Кәнігі кәсіпкерге тән өжет мінезі бар Д.Трамптың дуалға байланысты есебі де түгел. Елдегі шатдаунға байланысты халыққа бейнемәлімдеме жасаған АҚШ президенті дуал шығыны тез ақталатыны жөнінде дәлелдерін ұсынды.
– Шекарадағы дуалдың шығыны тез қайтады. Заңсыз есірткі тасымалының құны (АҚШ-қа әкелінетін) жылына 500 млрд доллардан асады, бұл біз Конгрестен сұрап отырған 5,6 млрд доллардан әлдеқайда көп. Сондай-ақ дуалдың шығыны біздің Мексикамен арада қол қойған жаңа сауда келісімдеріміздің есебінен де өтеледі, – деді АҚШ президенті.
Әуелгіде АҚШ пен Мексика арасындағы дуалдың адам құқықтарын шектейтіндігін алға тартқан демократтар, қазір жағдай ушыққан сайын Д.Трамптың ұсыныстарын көзге ілер емес. Оның ішінде, АҚШ саясатының кәнігі сұңғыласы, 78 жастағы Нэнси Пелоси тізгін алған бойда Д.Трампқа салмақты қарсыласқа айналды.
Саясаткер телеарналардың біріне берген сұхбатында «Дуалға көк тиын да жоқ» деп, кесімді сөзін қысқа қайырды.
– Ол (президент Трамп) бізді он жерден үгіттесе де, миллиардтаған доллар рәсуа болатын жобаны қолдамаймыз, – деді Н.Пелоси. Сонымен қатар Д.Трамптың сайлауалды үгіт-насихат жұмыстары кезінде дуал құрылысын Мексика тарапы қаржыландырады деген сөздерін еске салды.
Ал Пелосидің әріптесі, сенатор-демократ Чак Шумер АҚШ Конгресінің шекараны бекітуді қаржыландыру жобасына дуал тұрғызу мәселесі енгізілмегендігін көлденең тартты. Дуал құрылысына Құрама штаттардың экологтары да қарсы шықты. Олардың пікірінше, шекарадағы қамал қоршаған ортаға залал келтіріп, өсімдіктер дүниесін жойып жібереді және жан-жануарлардың табиғи қозғалысына кері әсерін тигізбек.
Бұл ахуалға байланысты талдау жасап, әлеуметтік сұрау салған Washington Post басылымы мен ABC News телекомпаниясы халықтың басым көпшілігі үкімет жұмысының тоқтап қалғандығына президент Дональд Трамп пен конгрестегі Республикалық партия өкілдерін айыптайтынына көз жеткізген. Сонымен қатар бұл зерттеулер әлеуметтік сауалнамаға қатысушылардың 42 пайызы АҚШ пен Мексика арасында дуал салуды қолдайтынын, ал 54 пайызы қарсы екенін көрсеткен.
Өз кезегінде Мексика президенті Андрес Мануэль Лопес Обрадор шекарадағы құрылыс АҚШ-тың ішкі ісі екенін мәлімдеді.
Осынау қайшылықтарға қарамастан, құрылысы басталып кеткен болат қабырғаның жобасын бекітіп, дуалдың беріктігіне сүйсініп, тіпті шекараға арнайы барған Д.Трамп та алған бетінен қайтар емес.
Сөзден іске көшудің амалы
АҚШ президентінің жоспары бойынша шекарада дуал тұрғызуға шамамен 10 мыңдай құрылысшы жұмылдырылуы тиіс. Бастапқыда, Д.Трамп бұл жобаға Мексика тарапы да қаржы бөледі дегенімен, кейін бұл әңгіме сиырқұйымшақтанып кетті. Сондықтан бар салмақ Америка салық төлеушілерінің мойнына артылатын түрі бар. Өз кезегінде USA Today басылымы Пентагонға сілтеме жасай отырып, министрлік шекарадағы кедергілерге қолұшын созудан қашпайтынын жазды. Осыған орай, дуал құрылысына сапында 37 мың әскери мен азаматтық мамандық иелері бар АҚШ инженерлік әскері (United States Army Corps of Engineers) кірісуі мүмкін. Олар негізінен әскери нысандар, бөгендер мен гидротехникалық құрылғылар құрылысы мен қоршаған ортаны қорғауға маманданған.
Трамптың пайымдауынша, қорғанысқа лайықталған дуалдың ұзындығы 1000 миль (1609 км) болуы тиіс. Ол бұл жоспарын жүзеге асыра алмаған күнде 2020 жылға белгіленген сайлауда жақтастарының өзі теріс айналуы мүмкін. Жалпы, АҚШ пен Мексика арасында дуал тұрғызу тек құрылыспен ғана шектелмейді. Кешенді жұмыстардың аясына геодезия, жер телімдерін сатып алу, жол өткелдері мен өзге де инфрақұрылымдар енгізілген. Сонымен қатар дуалға заманауи сенсорлық құрылғылар мен бақылау жабдықтары орнатылады.
Бір қызығы, NBC телеарнасының хабарлауынша, шекарада орнатыла бастаған дуалдың беріктігін тексеріп көрген АҚШ ішкі қауіпсіздік министрлігінің өкілдері қоршауды қарапайым арамен кесіп тастауға болатынын мәлімдеген. Алғашқыда дуалдың сегіз үлгісі жасалып, оның болат темірден құйылған түріне президенттің өзі таңдау жасаған. Бірақ ішкі қауіпсіздік министрлігі оның да беріктігіне күмән келтіруде.
Жалпы, АҚШ пен Мексика арасындағы мемлекеттік шекараның ұзындығы 3200 шақырымды құрайды. Бұл – әлемдегі жолаушылар ағыны көп өткелдердің бірі. Жылына заңды түрде 350 млн адам мен 5 млн жеңіл және жүк көліктері өтеді. Бұл аумақты 20 мыңдай шекарашы кірпік қақпай күзетеді. Сонымен қатар кейбір есептеулер бойынша аталған шекараны жылына 1 миллионнан аса адам заңсыз кесіп өтеді екен. Оған ресми өткелдерді айналып өтетін мыңдаған тонна есірткіні қоссақ, Трамп пен оның жақтастарының алаңдайтын жөні бар.
Шекарадан заңсыз өтетіндердің дені – мексикалықтар. Оларға Латын Америкасының тұрғындары да қосылады. Осының салдарынан АҚШ шекаралық әскері қаржыландыру мен жарақтандырудың кемшіндігіне ұдайы назар аударуда. Шекараның ұзындығына байланысты АҚШ тарапының әрбір метр сайын күзет қоюға шамасы жетпейді. Тіпті шекара сызығы өтетін шөл және шөлейт, таулы аймақтардағы шекаралық бақылау мүлдем әлсіз.
Алайда, мұндай келеңсіздіктерге Мексика тарапы көз жұма қарап, тіпті эмиграцияға тоқтау салуға да құлықсыздық танытып келеді. Өйткені эмигранттар отанына жыл сайын миллиардтаған доллар жөнелтуде, оған қоса эмиграция елдегі жұмыссыздық деңгейін төмендетуге оң әсерін тигізуде.
Әрине, мұндай жағдайда дабыл қағатын органдарға қоғамдық ұйымдар да қосылып кетті. Адам құқығы мен еркіндігін даулап, саудалап жүргендер де осы маңнан табылады. Оларға Американың ауыл шаруашылығы компаниялары да үн қосуда – арзан жұмыс күшінен айырылып қалу қаупі бар. Себебі ауыл шаруашылығындағы қара жұмысшылардың 45 пайызы елге заңсыз келгендер екен.
Міне, мұндай цифрлармен қатар, сайлаушылардың қаһарынан сескенген Дональд Трамп өткен аптада ғана дуал салуға қаржы бөлінбеген күнде елдің оңтүстік шекарасын мүлдем жауып тастайтындығын жазып, Твиттерді тағы шулатты.
Жалпы, шекарада қазірдің өзінде салына бастаған биіктігі 4-5 метр болатын темір дуал бастамашылардың үмітін қаншалықты ақтайтындығы белгісіз. Бір анығы – сайлаудан сайлауға дейінгі уәделерді америкалықтар президенттерінен талап етуге толық құқылы және өз мүмкіндіктерін құр жібермейтіндігі айдан аян.
Қалай десек те, осыдан азғантай уақыт бұрын заңсыз көші-қон дағдарысын тек Еуропаның ішкі ісі деп бағалап келген АҚШ тарапының өзіне де сын сағаты жетті.
Серік ӘБДІБЕК,
«Егемен Қазақстан»
