Елдің ең басты қаржылық құжаттары
Бюджетті нақтылаудың басты бағыты Президенттің халықты әлеуметтік қолдау жөніндегі «Нұр Отан» партиясының ХVІІІ съезінде берген тапсырмаларын қаржылық қамсыздандыру болды. Нақ осы мәселеге 2019 жылы 444,3 млрд теңге қосымша көзделген. Соның ішінде аз қамтылған отбасыларын қолдауға – 224,3 млрд теңге, көп балалы отбасыларын тұрғын үймен қамтуға – 100 млрд теңге, аймақтық инфрақұрылымдарды дамытуға – 90 млрд теңге, «Ауыл – ел бесігі» атты әлеуметтік жобаны іске асыруға 30 млрд теңге. Ал Жастар жылына арналған шараларды өткізуге 24,6 млрд теңге қарастырылған. Сонымен бірге «Дамудың қазақстандық инвестициялық қорын» құруға Ұлттық қордан 370 млрд теңге қаралған.
Ұлттық қордан бөлінетін кепілдендірілген трансферт туралы заң жобасы жөніндегі баяндаманы Ұлттық экономика министрі Руслан Дәленов жасады. Осы заң жобасында 2019 жылға бөлінетін кепілдендірілген трансферт көлемін өзгерту қарастырылған. Нақты айтқанда, заң жобасы «Нұр Отан» партиясының кезекті съезінде берілген тапсырмаларды іске асыруды қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық қордан берілетін кепілдендірілген трансферт мөлшерін 2 трлн 450 млрд теңгеден 2 трлн 700 млрд теңгеге дейін ұлғайтуды қарастырған. Сұрақ беру рәсімінде депутат Бейбіт Мамраев «Ұлттық қордан берілетін трансферттер кезең-кезеңмен төмендетіледі деген шешімді орындау кейінге қалдырылып, оны керісінше, 2019 жылы 2 трлн 700 млрд. теңгеге дейін ұлғайтуды қарастырып отырмыз. Ал белгіленген төмендету қай жылдан бастап қолға алынады?», деп сұрады. Оған министр нақты жауап бере алмай, бұл мәселенің әлі талқылануда екенін айтты. Депутат Александр Суслов «Өткен қыркүйек айында Ұлттық қордан бөлінетін трансфертті 150 млрд теңгеге, ал қазір тағы да 250 млрд теңгеге ұлғайтып отырмыз, осындай жағдайда Ұлттық банк қордың өсімін қалай қамтамасыз ете алады?», деп ҰБ төрағасы Ерболат Досаевқа сұрақ берді. Ол кепілдендірілген трансферттің ұлғаюы дұрыс шешім деп санайтынын айта келіп, Ұлттық қордың өсімі мұнай бағасының артуынан болар деген үмітте екендерін жеткізді.
Осындай сұрақтардан кейін заң жобасы тұтастай мақұлданды. 2019-2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі заң жобасы жөнінде Ұлттық экономика министрі Руслан Дәленов, Премьер-Министрдің бірінші орынбасары-Қаржы министрі Әлихан Смайылов және Ұлттық банктің төрағасы Ерболат Досаевтар баяндама жасады. Олар 2019 жылға арналған республикалық бюджеттің кіріс және шығыс мөлшерлерінің параметрлерін жеткізді. 2018 жылы елдің ІЖӨ көлемі 58,8 трлн теңгені құраған, бұл 2019 жылды бағалау үшін жақсы база болып табылады. 2018 жылмен салыстырғанда мұнай өнімдері 2019 жылы 1,4 миллион тоннаға немесе 1,5 пайызға төмендемек. Алайда, қызмет көрсету секторы бойынша неғұрлым жоғары өсім күтілуде. Бұған ішкі сұраныстың ұлғаюының нәтижесінде қол жеткізілмек. 2019 жылы базалық параметрлер негізінен бұрын нақтыланған деңгейде сақталған. Яғни, мұнай бағасының бір баррелі 55 АҚШ доллары, бір доллар 370 теңге, жылдық инфляцияның нысаналық дәлізі 4-6 пайыз деп болжанған. Ауыл шаруашылығының, құрылыстың, сауданың, көлік тасымалының өсу болжамы сақталған. Экспорт 54,4 млрд АҚШ доллары, импорт 32,9 млрд доллар деңгейінде күтіледі. ІЖӨ-нің жалпы өсімі 3,8 пайыз көлемінде болады деп мөлшерленген. Сөйтіп 2019 жылы ІЖӨ көлемі 64,3 трлн теңгеге жетуі болжанған. Түзетілген макроэкономикалық болжам негізінде 2019 жылға арналған бюджет параметрлері: кірістер 7 трлн теңге болады деп (бұл бекітілген жоспардан 200 млрд теңгеге артық), ал бюджет шығыстарының көлемі 1,2 трлн теңгеге ұлғая отырып, 11,9 трлн теңге болады деп болжанған.
Осы параметрлер туралы деректерді өз баяндамасында толықтырған Премьер-Министрдің бірінші орынбасары – Қаржы министрі Әлихан Смайылов 2019 жылы республикалық бюджеттің нақтыланған түсімінің болжамы 821 млрд теңгеге ұлғая отырып, 10 трлн 569 млрд теңгені құрайтынын жеткізді. Оған кедендік әкімшілендіруді күшейту, кепілдендірілген трансферттерді ұлғайту, нысаналық трансферт тарту есебінен қол жеткізілетіні айтылды. Ал шығыстар 11 трлн 895 млрд теңгені құрайтыны айтылды.
Елдің ең басты қаржылық құжатын бекіткен заң жобасы талқыланғанда депутаттар үнемі үлкен белсенділік танытады. Бұл жолы да олар баяндамашыларға көптеген сұрақ қойды. Соның ішінде депутат Айзада Құрманова Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Бердібек Сапарбаевтан 2016 жылы азаматтық қызметшілердің жалақысы 27-29 пайызға көтеріледі деген шешім болғанымен, шын мәнінде олар болмашы көлемде ғана болғанын айта келіп, биылғы қосымша бөлінген 1 трлн қаражат осындай қызметтегілердің нақты еңбекақыларына қаншалықты әсер етеді, бұл туралы арнайы есептер бар ма деп сұрады. Б.Сапарбаев ондай есептің бар екенін, аталған сала қызметкерлерінің жалақысы орта есеппен 15-тен 30 пайызға дейін өсетінін айтты. «Бұл өзгеріс жобамен 1 млн 200 мың қазақстандықты қамтитын болады», деді министр. Сонымен бірге атаулы әлеуметтік көмектің шамамен 830 мың адамды қамтитыны, алдын ала есеп бойынша көмек 40-тан 65 пайызға дейін өсетіндігі белгілі болды.
Депутат Альберт Рау негізінен жас отбасылар мен аз қамтылғандарға арналып 40 мың жалдамалы пәтер салу үшін барлығы 100 млрд теңге бөлінетінін, соның 50 млрд теңгесі тұрғын үй заемдары үшін 2-3 пайыздық өсіммен ғана берілетіндігін айтып, оларды тұрғызу бойынша жылдарға бөлінген жоспарлар бар ма, сонымен бірге берілетін заемдардың өсімі төмен болғанымен алғашқы жарна сияқты кедергілерді еңсеру мәселесі қаралды ма деп сұрады. Оған Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің міндетін атқарушы Қ.Өскембаев жауап беріп, осындай санаттағы адамдарға жыл сайын 6 мың пәтер салу жоспарланғанын айтты. Сонымен бірге ол алғашқы жарна 10 пайызға дейін төмендетілетіні көзделетінін жеткізді.
Депутат Жанат Омарбекованың сұрағы Премьер-Министрдің орынбасары Гүлшара Әбдіқалықоваға арналды. Ол әлеуметтік қолдаудың нақты мұқтаж адамдарға жетуінің маңыздылығын айта отырып, әлеуметтік карталарды жасау қазір қандай деңгейде және осы бағытта қандай жұмыстар атқарылуда деп сұрады. Оған Г.Әбдіқалықова қазір автоматтандырылған жүйе бар екенін, ол еліміздегі барлық деректердің интеграциясынан құралғанын, осы жүйе бойынша Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің үлкен ауқымда жұмыс атқарып жатқанын жеткізді. Елімізде барлығы 2418 елді мекен болса, соның ішінде 1896-сы осы жүйеге қосылғандығы айтылды. Онда әрбір отбасының әлеуметтік портреті туралы толық мәліметтер болады екен. Осындай ұзақ талқыға түскен заң жобалары тұтастай мақұлданды.
Допинг дауы – елге сын
Жалпы отырыста ұзақ талқыланған тағы бір құжат – кейбір заңнамалық актілерге дене шынықтыру және спорт мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы бірінші оқылымда қаралған заң жобасы болды. Бұл туралы негізгі баяндаманы Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы жасады. Заң жобасының негізгі мақсаты спортшыларымыздың допинг қолдануына қарсы күреске бағытталған. Мәселені талқылау барысында Мәжіліс Төрағасы Нұрлан Нығматулин де сөйлеп, допингтің халықаралық аренада үлкен проблема тудырып жүрген кеселі біздің спортшыларымызға да жеткені өкінішті екенін атап өтті. «Бұл жерде ауызбен айтқан тыйымдармен шектелуге болмайды. Тек қатаң шаралар ғана бұл кеселді ауыздықтай алады. Халықаралық Олимпиада комитеті де бізден осыны талап етеді. «Елемесе ауру жаман, ескермесе дау жаман» деп халқымыз айтқандай, оны елемеуге қақымыз жоқ. Бүгінгі таңдағы спорттағы ең үлкен дау – допинг. Әсіресе жас спортшыларға оның зияны тіпті көп», дей келіп спикер халықаралық жарыстарда озып шыққан спортшыларымызды алақанға салып жүрсек, олардың допинг қолданғаны белгілі болып шыққанда, ұяттан не істерімізді білмей қаламыз. Бұл спортшыны, оны дайындаған жаттықтырушыны, спорт саласындағы басшыларды ғана емес, бүкіл елді ұятқа қалдыратын жайт екенін баса айтты. Сондықтан допингке қарсы тәртіпті бұзған қатысушылардың бәрі де жауапкершілік тартуы керек. Әйтпесе бізде тек спортшының өзін ғана қалдырып, қалғандары «сүттен ақ, судан таза» болып жатады деді ол. Заң жобасын талқылау барысында көптеген көлеңкелі мәселе де анықталды. Мәселен, Олимпиада чемпионы болған спортшыға 250 мың АҚШ долларына тең сыйақы беріледі. Соның 80 пайызын жаттықтырушы алатын көрінеді. Ал спортшының допинг қолданғаны белгілі болса, ол барлық алған ақшасын қайтарады, ал жаттықтырушыға тек 50 АЕК көлемінде айыппұл салынады. Бұл қазіргі бағаммен алғанда 126 мың теңге ғана, ал қалған сома жаттықтырушыда қала беретін көрінеді. Осы қайшылықты аңғарған депутаттар айыппұлдың көлемін спортшыға да, оның жаттықтырушысы мен дәрігеріне де 200 АЕК-ке дейін көтеруді ұсынған. Ал спорттық функционерге айыппұл көлемін 750 АЕК көлеміне дейін арттыру көзделген. Сонымен бірге Олимпиада чемпиондарына берілетін пәтерлерге қатысты мәселелер де осы заң жобасында қарастырылған. Ол спортшыға 10 жылға жалға беріледі, егер осы 10 жылда оның допинг қолданбағаны белгілі болса, пәтер сонда ғана спортшыға меншікке беріледі. Ал допинг қолданғаны белгілі болса, пәтер қайтарылып алынады. Қорыта айтқанда, заң жобасы Ұлттық антидопингтік ұйымның мәртебесін көтеріп, осы кеселге қарсы күресті күшейтуді көздеген.
Осы күнгі отырыста басқа да мәселелер қаралды, соның ішінде Қазақстан мен Тәжікстан үкіметтері арасындағы Өтеусіз әскери-техникалық көмек көрсету туралы келісім ратификацияланды. Сондай-ақ кейбір заңнамалық актілерге көлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасы екінші оқылымда мақұлданды.
Жақсыбай САМРАТ,
«Egemen Qazaqstan»
