Алаштың «ақ келіні»

Осы ащы сабақтың бір мыса­лын ұлт ұстазы, ұлы ғалым Ах­мет Байтұрсы­новтың да тағ­ды­ры­нан көреміз. Аты­шулы 37-нің құрығынан құтыла алма­ған аяулы тұлғаның сүйегінің қай жер­­де қалғаны белгісіз. Сондай-ақ, жан жары үшін барлық азап пен қорлыққа көндіккен Бад­ри­са­фа­ның да қабірін әлі күнге еш­кім тап басып көрсете алмай­­ды. Ел ішінде «Ақ келін» атан­ған Бад­рисафаның Ахмет Бай­тұр­сыновқа адал жар, айнымас дос болғанын қуаттайтын көз­ көр­гендерден қалған көп деректер болса да, оның тегіне, ал­ған білімі мен қа­рым-қабі­ле­тіне қатысты мәліметтер бір-­біріне қарама-қайшы келе­ді. Тіп­ті Бад­ри­сафаның бір де бір су­реті сақтал­мауы да оның жұм­бақ­қа толы азапты тағ­дырынан хабар беріп тұр­ған­дай. 

Әрине, алаш арыстары, олар­дың жар­лары мен балалары зерт­теу нысан- д­арына айналып, осы күнге дейін көп жазылып, ай­ты­лып та жүр. Ал олардың бей­несімен өнер әлемінде ұшы­расу басқаша сезім сыйлайды. Біз Қостанай облыс­тық орыс дра­­ма театры ұсынған «Ақ келін­нің махаббаты мен өлімі» атты спек­­такльді тамашалағанда басындағы ақ жау­лығымен, ерін «төрем» деп пір тұтуы­мен, қонақ­жай­лылығымен, жомарт­тығы­мен ел­дің ықыласына бөленген «Ақ келінге» деген қимастық сезім­деріміз одан са­йын тереңдей түс­­кендей болды. Ах­мет Бай­тұр­­­сыновтың бейнесі біз үшін қан­дай ыстық болса, оның жа­ры Бад­рисафаның да бейнесі аяу­лы­лығымен жанымызға жылы ­ұшы­рады. Басты рөлде ойнаған Юлия Кудряшева Ахмет Бай­тұр­сыновтың жарының жас­тық албырттығын, жырға құ­мар, білімге құштар болмысын, ба­қыт­ты кезеңдердегі гүл-гүл бей­не­сін, сондай-ақ, ерімен бір­ге азап шеккен тұстарындағы қа­мы­рықты, шамырқанған, ең соң­ын­да Қостанайдағы аурухана­да азап шегіп өлер тұсындағы қа­­сіретті образын да барынша шына­йы шығарды. 

Осы жерде атап өтер бір жайт, «Еге­мен Қазақстанның» Қос­­танай облы­сын­­дағы мен­шік­­ті тілшісі, әріптесіміз Нә­зи­ра Жәрімбетова «Ақ келін­нің» ғұ­­мы­­рын зерттеуді мақ­сат еткен. «Бад­рисафа» экс­педициясының құрамында Ахаң мен Бадрисафаның табаны тиген Орынбор, Том қалаларында болып, «Бадрисафа бейнесі», «Ақ шәліге оранып, ашылмаған сыр», «Көмескі із­дің сәулесі» ат­ты әрі көлемді, әрі тың де­рек­ті мақалалар жазған еді. «Ақ ке­­­лін­нің махаббаты мен өлі­мі» спек­такліне осы ма­те­­риалдардың да көмегі ти­ге­ні анық. Өйткені, журналист Нә­зира Жәрімбетова мен өл­ке­танушы, Бай­тұрсыновтар әу­летінің тарихын жазған автор Ибрагим Атығайдың спек­та­к­льдің қойылымына үлес қос­қа­ны­нан хабарымыз бар. 

Елордадағы М.Горький атындағы Мем­­лекеттік академиялық орыс драма театрының сахнасында қойылған бұл спек­такльде негізгі кейіпкерді Юлия Куд­ряшова сомдағанын жоғарыда айт­тық. Ал Ахмет Байтұрсыновтың рө­лінде Құдайберген Айдосов ойнады. Шы­ғарма авторлары қос ғашықтың, тарих­тағы ерлі-зайыпты адамдардың өмір­лерінің жарқын сәттерін де, қара бұлт басқан қайғылы кезеңдерін де барынша молынан қамтуға күш салғаны кө­рі­неді. Сахнаның тез ауысып оты­руы, сөздің де, қимыл-әре­кет­­тің де басты рөлдегі кейіп­кер­лердің бейнелерін ашып көр­сетуге ұтымды пайдаланылуы, әрбір оқиғаның тұсында әр­­түрлі музыканың сәйкес қой­ылуы, сахнадағы үлкен эк­ран­ның қызметі, бәрі-бәрі де тама­ша тартымдылықпен сәй­кес­тен­дірілген. Бұл жерде шығарма авторлары Қабылхат Сейдахмет пен Людмила Фефеловаға қоса, қою­шы-режиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Алек­сандр Лиопаның, қоюшы-су­рет­ші Құрманғазы Қаржанов пен му­зы­камен көркемдеген Қа­ли­бек Дерипсалдиннің еңбек­те­рін де атап өту қажет. 

Жалпы, «Ақ келіннің махаббаты мен өлімі» бізге та­ри­хтың ащы сабағына қоса адал махаббаттың, айнымас дос­тықтың да бір мысалын ал­дымызға тартты. Алаштың ар­дақты ұлына жар болған орыс қы­зы Александраның (кейіннен Бадрисафа аталған) үлкен жү­ре­гін, парасатты тұлғасын та­ны­дық. Өнер тіліне көшірілген тра­гедиялы тағдырына жан ауырттық. 

Айгүл СЕЙІЛ,
«Егемен Қазақстан»