– Қадиша апа, жұбайыңыз Маруа Байсуфинов облыстағы алғашқы қазақ футболшыларының бірі. Оның футболшылық ғұмыры туралы айтып берсеңіз...
– Қайын жұртым Баянауылдағы әулиелі Қызылтау. Атам да, енем де сол жақтан. Мәшһүр Жүсіпке тікелей туыстығы бар. Кейін Павлодарға көшкен. Сірә, соғыстан кейін болса керек. Біз стадионда танысып, табыстық. Стадионға Маруаның «Авангард» командасындағы жалғыз қазақтың өнерін тамашалауға, оған қолдау көрсетуге баратынбыз. Оқушы күнімізден Маруаға жанкүйер болдық. Ол жергілікті клубтағы жалғыз қазақ әрі команда капитаны. Өзге ұлт өкілдерінің ішінен суырылып алға шығудың өзі ол кезде ерлікпен пара-пар. Меніңше, Маруа Павлодарда кәсіби түрде футбол ойнаған алғашқы қазақ баласы. 1956-1961 жылдары жергілікті командалар «Авангард» пен «Строительде» Маруадан басқа қазақ ойнаған жоқ. Бұл – нақты дерек. Одан кейін қазақ жастарынан Еркін Қожахметов шықты. Қазақтар осылай көбейе берді.
Маруаның лақап аты – «Шомпол» болды. «Миша» дейді кейбірі. Ұзын бойлы, сымбатты, сабырлы еді. Команданы уысында ұстады. Өзгелер қазақтарға жол бермейтін, аяқтан шалып, етектен тартатын кезең еді ғой ол. Маруа осындай қиын тұста тұтас командаға өзін сыйлата білді. Мінезі жайлы еді марқұмның.
– Балаларыңыздан футболды таңдаған тек Талғат қана ма?
– Қайрат, Рахат, Талғат есімді үш ұл тәрбиелеп, өсірдік. Үшеуі де футбол ойнап өсті. Талғат – кенжеміз. Үшеуі де Павлодардағы №9 мектепте оқыды. Орысша білім алды. Бірақ, тәрбиелері қазақы болды. Жалпы, бұл әулет имандылыққа жақын. Дінге берік. Өзім де қажылық парызымды өтеп келген адаммын. Талғат 10 жасқа толғанда Алматыға көштік. Маруа мұнда бес жылдай кәсіподақ ұйымының оқуын оқыды. Талғат Алматыда футболға түбегейлі бет бұрды. Алғашқы бапкері Юрий Еремин. Кезінде Маруамен бірге ойнаған. 1983 жылы Павлодарға қайта оралдық. Талғат жаттығуын тастаған жоқ. Мұнда оны Анатолий Казаков жаттықтырды. 1984 жылы «Трактор» командасына алынды. Осылайша, Талғаттың футболдағы жарқын сәттері басталды.
– Жанкүйерлер көп жағдайда футболшыны, бапкерді жеті атасынан сыбап жатады. Талғатқа қарата айтылған осындай ғайбат сөздерге, сынға қалай қарайсыз?
– Шыдаймыз. Оңай емес. Кімнің аузына қақпақ боласың. Әр сөзді көңілге ала берсек, өмір сүру мүмкін емес қой. Бірақ жанкүйерлердің көбі футболды түсінбей, алаңдағы ойынды ұқпай босқа даурығады. Өкініштісі осы. Бізде жанкүйер мәдениеті төмен. Шетелден үлгі алу керек. Команда ұтса да, ұтылса да бірге болу керек. Стадиондағы ақ жаулықты әжені көріп, «Сізге не жоқ?», деп күлетіндер де бар. Кейде, ойынды стадионның үлкен есігінен көретінім бар. Әр ойынға Алладан тілек тілеп барамын. Талғаттың командасы жеңіске жетсе, қуанамын. Ұтылса, терге малшынып, үйге қайтамын.
– Футболшының анасы ретінде айтыңызшы, қазақ футболының деңгейін өсіру үшін не істеу керек деп ойлайсыз?
– Біріншіден, бізде таланттар үнемі тасада қалады. Үздіктердің орнын жоғары жақта аға-көкелері бар орта деңгейдегі немесе дарынсыз спортшылар басады. Допты түзу тебе алмаса да, солардың жұлдызы жарқырайды. Талғат «Ертістің» бас бапкері болып тұрғанда «Ұлыңа айтшы, менің баламды командаға алсын», деп мазамды алғандар көп болды. «Талғат менің немереме командадан орын бермеді», деп араласпай кеткендері қаншама. Футболға ағайыншылық жүрмейді. Талғат туған ағасының ұлы Расулды «Деңгейің төмен!», деп командаға алмаған адам. Таныстың, туыстың баласына мүмкіндік бере берсек, футбол өспейді. Адалдық керек. Екіншіден, футболшыға намыс керек. Ал ұлттық намысты жоғары қоятын команда құрғымыз келсе, жергілікті спортшыларға жол ашуымыз керек. Үшіншіден, еңбек керек. Футболшы бойдағы дарынды еңбекпен ұштауы тиіс. Тер төкпей түк өнбейді. Қазақ футболына керек үш таған: еңбек, намыс, адалдық. Ал қалғанының бәрі бізде бар.
– Ұлыңызды Ұлттық құраманың бас бапкерлігінен алып тастағанда қандай күйде болдыңыз?
– Бәрі де Алланың қалауымен ғой. Оны сабырға шақырдым. Бір қайыры болады дедім. Талғат футболға жан-тәнімен берілген жан. Жеңілсе – жүрегі ауырады. Нәр татпайды. Оның мінезін, жағдайын бізден артық ешкім білмейді. Қас-қабағына қарап отырамыз. Бес уақыт намазымда Талғатқа тілекші болдым. Көп ұзамай оны Қазақстан футбол федерациясының басшылық қызметіне бекітті. Қуанышты хабарды естіп, отбасымызбен Аллаға шүкіршілік еттік. Талғат тік жүріп, тура сөйлейді. Тәрбиесі солай. Ешкімнің ақысын жемейді. Оны футболы кенжелеп қалған немесе былыққа батқан өңірлерге көп жұмсайтынын да білемін.
– Көп адам Талғаттың қаталдығынан, мінезінен сескеніп жатады...
– Осындай пікірді көп естимін. Ол бала күнінен солай. Қабағын түйіп, сүзе қарайды. Өзім қаталдықты, тәртіпті сүйемін. Бұл мінездер бапкерге керек. Әйтпесе, ала-құла ұжымды уысыңда ұстау мүмкін емес. Бірақ оның жүрегі өте нәзік. Жұртты аяп, қолындағысын беруге дайын тұрады. Үйге кірген шыбын-шіркейді өлтірсем, «Тиіспеші» деп ара түсетіні бар.
– Талғаттың отбасы туралы айтып берсеңіз...
– Бір ұлы, бір қызы бар. Ұлы туралы жоғарыда айттым. Қызы Айнұр да футболшы. Немерелерімнің футболды таңдауына атасы Маруаның және Талғаттың әсер еткені даусыз. Талғат келген сайын ұл-қызын, інілерін жинап алып, ақыл-кеңес береді.
– «Ертіске» қайтып оралғысы келе ме?
– Білмедім. Бірақ, «Ертіске» әрдайым жанкүйер, тілекші. Өзінің клубы ғой.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Фархат ӘМІРЕНОВ,
журналист