– Ағам Қаппас осыдан жиырма жылдай бұрын қайтыс болды. Ол кеткенде артында қалған қағаздарын қарап отырып, арасынан латын қарпімен жазылған ұзақ өлеңді тауып алдым. Соңына «Конец. Писал Николай 20.ІV.49г» деп жазыпты. Мен латын қарпін аса тез оқи алмайтын едім. Мұның не екенін білмей, аудандық «Меңдіғара үні» газетінің сол кездегі редакторы, марқұм Мырзалы Оңайбаевқа апарып көрсеттім. Ол кісі бір таныс ақсақалға мен апарған өлеңді латыншадан кириллицаға аудартып алды. Сөйтсек, әлгі ұзақ өлең Мұхаметжан Сералиннің «Топжарған» поэмасы болып шықты, – дейді Есет ақсақал.
Латын әліпбиімен көшірілген шығарманың соңындағы Николай Есеттің ағасы Қаппас екен. Өйткені орыс тілінде сөйлеп, орыс дәстүріне еліктеген сол кезде қазақтың жер-су атаулары да, адамдардың есімі де біртіндеп орысшаланып жүре берген. Қазақ жазуы 40-жылдары кириллицаға көшкенмен, латын қарпімен сауат ашқандар көпке дейін осы әліпбиді пайдаланған. Қаппас-Николай да «Топжарғанды» көшіргенде латын қарпін қолайласа керек. Соғыстан кейінгі жылдары балалар оқуға ынтызарлықпен қараған. Кітап қазіргідей дүкендерде тіреліп тұрмайтын, жоқшылық кез. Ұнаған өлең, әңгіме, дастандарды адамдар осылай көшіріп алатын болған.
– Менің әкем Рүстем Сәбит Мұқановпен жақсы араласыпты. 60-шы жылдардың ішінде Алматыда оқып жүргенімде Сәбит Мұқановтың үйіне бірнеше рет барғаным да бар. Әкемнің жазушымен достық қарым-қатынасының әсері де болса керек. Қаппас ағам поэманы осы Сәбит Мұқановтан жазып алған болар деп те ойлаймын. Ауыл ақсақалдарынан жазып алуы да мүмкін. Өйткені бұл хикаяны ауылдағы үлкен кісілер де судыратып жатқа айтатын, – дейді Есет атай.
Торкөз дәптерге латын қарпімен жазылған 130 шумақтан тұратын поэманы Қаппас ағасы майшамның түбінде отырып, ауылдастарына талай оқып берген шығар-ау. Соғыстан кейінгі уақытта, тіпті 60-жылдардың ішінде қай ауылда да жұрт жиналып, түннің бір уағына дейін балаларға батырлар жырын, ақындардың поэмаларын оқытып, тыңдайтын. Қазіргідей теледидар, интернет жоқ кезде үлкеннің де, кішінің де ермегі кітап болатын. Кенесары-Наурызбайдың оқиғасы айтылатын «Топжарған» поэмасы да ауылдастар жалықпай тыңдайтын жырдың бірі болған.
Есет Көбеков ақсақалдың өзі де кітапқұмар кісінің бірі. Қартайған жасына қарамай әлі күнге дейін аудандық кітапхана оның ең сүйікті орны екен. Латын қарпінің қайта оралғанын құптағанның да, қуанғанның да бірі өзі. Оның айтуынша, үш тілді меңгеретін балалар үшін кириллицамен жазылған мұра жоғалмайды, ал латын қарпі де қиындық туғызбайтынына сенімі зор.
Нәзира ЖӘРІМБЕТ,
«Егемен Қазақстан»
Қостанай облысы,
Меңдіғара ауданы
