Мақаланың негізгі өзегі – ұлт мәселесі. Материалдық құндылықтар бірінші қатарға көтерілген қоғамда енді «ұлттық құндылық» деген түсінік өзекті дүниеге айналды. Байқасақ, мақалада «Ұлт» сөзі көп қолданылған. Бұрын көп айтыла бермейтін «ұлттық код», «ұлттық дәстүр», «ұлттық-рухани тамыр», «ұлт жадының тұғырнамасы», «ұлттық прагматизм», «ұлттық бірегейлік», «ұлттық жаңғыру», «ұлттық сана-сезім», «ұлттық болмыс», «ұлттық рух», «ұлт перзенті», «ұлттық мәдениет», «ұлттық құндылық», «ұлттық бірегейлік», «ұлт мақтанышы» деген түсініктер алдыңғы қатарға шыққан.
Тәуелсіздігімізге 25 жыл болса да әлі бұғаулық боданынан шыға алмай келе жатқан халқымыз үшін ұлттық рухты көтеру – маңызды міндет. Ұлттық рух – ұлтжандылық, отаншылдық, патриотизм, ол – мемлекетке адалдық, ол – қабылдаған заңдарға бағыну, бас ию.
«Тәртіпсіз ел болмайды, тәртіпке бағынған құл болмайды» деп Бауыржан Момышұлы айтқандай, заңы берік, тәртібі мықты ел ғана алға озады.
Еліміздің әрбір азаматы өз құқығын, бостандықтарын, міндеттерін білуі тиіс, әрбір азамат құқық нормаларын, заңдылық талаптарын берік ұстануы керек. Біздің мақсатымыз бүгінгі қоғамды ұлттық болмысымыздан алыстатпай, құқықтық сауаттылықты, тәрбиені, сананы жетілдіру. Заңдылық пен демократияның даму негізі болған құқықтық нормаларды бойға сіңіру. Жастарымызды кешегі тамырынан ажыратпай бүгінгі қоғамға бейімдей алу. Өйткені кешегісіз бүгін жоқ. Елбасы айтқандай, тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамай, замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырта білуіміз қажет.
Кешегі түгел сөздің түп атасы Майқы биден бастап тарихта өткен от ауызды, орақ тілді дала ділмарларының даналық сөздері – біздің ұлттық-құқықтық санамыздың өзегі. Қазақтың дəстүрлі ережелері мен құқықтық күші бар əдет-ғұрып заңдары арасында белгілі бір белгі болған жоқ. Қоғамның саяси өмірінде ел бірлігін сақтау мақсатында билер соты жариялылығымен, əділдігі жəне шешендік данышпандықтары арқылы екі жақты татуластырумен бітімгершілікке көп мəн беріп отырды. Бабаларымыздың қара қылды қақ жарған әділдігі мен өткірлігін біз бүгінгі құқық қызметкерлерінің бойына дарыта білуіміз қажет.
Қазақ билерінің өзіне тән ерекшелігі мен басқа халықтарда кездеспейтін қасиеті – дау-жанжалдарды мағыналы, шешендік сөздермен шешуі. Мұны қазақ халқына тән феномен деп бағалауымыз керек. Өз орнымен қисынды айтылған бір сөзбен дауды шешкен қазақ ұлты сөз мағынасына, оның шексіз мүмкіндігіне ертеден-ақ назар аударған. Бүгінгі түрлі заңдарымыз бен нормативтік-құқықтық актілерімізде белгіленген міндеттер мен талаптар халқымыздың ғасырлар сүзгісінен өткен мақалдарында жиналған. Мысалы, 674 баптан тұратын Қылмыстық процестік іс-жүргізу кодексін қазақ «Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ» деген бір ауыз сөзге сыйғызған.
Яғни қазақ даласындағы құқықтық ережелердің қолданылу тарихы тереңде жатыр және оның өзіндік қайталанбас ерекшеліктері бар. Онда туындаған әдет-ғұрып нормалары ұлттық сана-сезімнің көрінісі әрі құқықтық мәдениеттің іргетасы. Міне, осы құндылықтарды жастардың бойына сіңдіре білсек, онда құқықтық мәдениетті, Елбасы ерекше атап өткен ұлттық прагматизмді қалыптастыра алдық деп айтуымызға болады.
Қоғамның экономикалық, əлеуметтік, мəдениеттік дамуы жақсы деңгейде болса, адамдардың сана-сезімі де сол дəрежеде болады. Олай болса озық отыздыққа енуге ұмтылған еліміздің рухани жаңғыруы да алдыңғы отыздық сапында болары анық.
Бекайдар ТОЙЛЫБАЕВ,
Қазақстан Республикасы
ІІМ Б.Момышұлы атындағы оқу орталығының бастығы,
полиция полковнигі, педагогика ғылымдарының докторы
