Мүлтіксіз әріптестік мүмкіндігі

Әлемнің көптеген ел­дер­інде мемлекет пен жеке­меншік әріптестігі табыс­ты жүріп жатыр. Көптеген дамыған елдерде бұл іс ұзақ жылдардан бері өріс алып келе жатса, біздің елде қолға алынғанына көп бола қойған жоқ. Тәжірибеміз аздау. Бірақ соған қарамастан, елі­мізде де жекелеген жағымды мысалдарды көп­теп келтіруге болады. Мәсе­лен, мектеп жасына дейінгі жеткіншектерді балабақ­шамен қамтуда бұл істің берген пайдасы көп болды. Қазір мемлекет пен жекеменшіктің тізе қосып бірігуімен ұйымдас­ты­рылған мектепке дейінгі мекемелерді әр қаладан көптеп кездестіруге болады.

Бюджеттің қаржысын үнемдеу, кәсіпкерлікті жетілдіру үшін маңызы зор әлеуметтік жобаларға жеке бизнесті тарту қажеттігін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев сөй­леген сөздерінде, өңірлерге сапар­лары кезіндегі жүздесулерінде үне­мі айтып келеді. «Жекеменшік ин­вес­тицияларды тарту жөнінен мем­лекет-жекеменшік әріптестігі тетігі орасан зор әлеуетке ие болып отыр. Біз Қазақстанда бұл тетікті іске қостық, бірақ ол озық әлемдік практикаға сәйкес жетілдіруді талап етеді», деген болатын Мемлекет бас­шысы 2010 жылы «Жаңа он­жыл­дық, жаңа экономикалық өрлеу, Қа­зақстанның жаңа мүм­кін­дігі» атты Қазақстан халқы­на Жол­дауында. 

Елбасы Жолдауын жүзеге асы­ру мақсатында 2011 жылы Қазақ­стан Рес­­пуб­­ликасында мем­ле­кет-же­ке­мен­шік әріп­тестігін да­мыту жөнін­дегі бағдарлама қа­был­данып, осы істің қанат жаюына негіз қаланды. 

Сондай-ақ осы мәселені реттеу те­тіктері Азаматтық кодекс, «Же­ке­­ше­лендіру туралы», «Акцио­нер­лік қоғам­дар туралы» және «Мем­лекеттік сатып алулар туралы» заңдарда көрі­ніс тапты. Қазақ­стандағы мем­лекет-жеке­мен­шік әріп­тестігін реттей­тін негізгі заңдардың бірі ретінде «Кон­цес­сиялар туралы» заң да қабыл­данды.

«Концессия» термині қолда­ныл­ған алғашқы келісімшарт бой­ынша Қа­зақстанның газ тасы­малдау жүйе­сіндегі «Интергаз Орталық Азия» АҚ, сондай-ақ Шүлбі, Өскемен жә­не Бұқтырма қа­лалық электр стан­са­лары кон­ц­ес­сияға берілді. Кейін­нен көлік инфрақұрылымы мен энер­­­гетика салаларындағы «Шар – Өс­кемен» темір жол желісі және «Сол­­түстік Қа­зақ­стан – Ақтөбе облысы» электр тара­ту желілері құры­лыс­тары концес­сиялық негізде салынды. 

Ал енді мемлекет-жекеменшік әріп­тестігінің қазіргі жағдайына кел­сек, бүгінгі күні жалпы сома­сы 139,5 млрд теңгенің 166 келі­сім­шарты жасалыпты. Тек би­ыл­дың өзінде 70 млрд теңгенің 88 шартына қол қойылыпты. 

Осындай келісімшарттар бо­йынша Өскемен, Семей, Шым­кент қалаларында, Қостанай об­лысындағы Заречное және Затобол кент­терінде, Оңтүстік Қазақстан облысындағы Манкент, Қарасу және Ақбиік ауыл­дарында және басқа да өңірлерде 45 білім беру, 27 денсаулық сақтау, 17 мә­де­ниет және спорт нысан­дары са­лын­бақ. Сондай-ақ Петро­па­вл қаласында теннис орта­лы­ғын, Ақтөбе қаласында мұз са­рай­ын, денешынықтыру-сау­ық­тыру кешендерін, Алматы об­лы­сында 7 сервистік дайын­дау ор­т­а­лығын, Ақтөбе, Теміртау, Қарағанды, Жезқазған және Балқаш қалаларындағы 5 офталь­мо­логиялық мекеме, Ақтау, Ақтөбе, Лисаков және Павлодар қала­ларында 4 тұр­мыстық нысан, Қарағанды, Қызыл­орда және Шымкент қалаларында 3 емхана, Атырау және Екібастұз қа­ла­­ларында көшелерді жарық­тан­ды­рудың 2 жобасын, Астана қала­­сын­да 1 бейнебақылау жүйе­сін, Ақ­төбе қаласында 1 жедел ме­ди­ци­­налық көмек стансасын жә­не Ал­маты қа­ласында 1 қоғам­дық көлікті дис­петчерлеу меке­ме­сін салу көзделуде.

Бұл деректердің сыртында, мемлекеттік органдардың есеп­теріне сәйкес, жалпы сомасы 1,8 трлн теңгені құрайтын 547 жоба әртүрлі дайындық сатыларында қарастырылу үстінде. Респуб­ли­ка­лық деңгейде шамамен 1 трлн теңгенің 18 жобасы, ал жергілікті деңгейде 800 млрд теңгенің 529 өңір­лік жобасы пысықталуда.

Сөйтіп «көш жүре түзеледі» де­гендей, елімізде мемлекет-же­кеменшік әріптестігі жыл өткен сайын қалыпқа түсіп, дамып келеді. Оның жаңа түр­лері де пайда болуда. Әри­не әріптестіктің бұл түрі заман­ға сай дамып, әлеу­меттік-эко­но­микалық өмірді кеңінен қам­­туы үшін мемлекеттік органдар тарапынан тынымсыз ізденістер, тың тәсілдер мен жаңа­лық­тарға жол ашып, кез­дескен кедергілерді жойып отыру қажет. Осы бағытта атқарылып жатқан жұмыстар да жоқ емес. Мәселен, биылғы тамыз айында Үкімет Парламент қарау­ына мемлекет-жекеменшік әріп­­т­естігі тетіктерін одан әрі жетіл­діру мен жеңілдету жө­ніндегі заң жобасын ұсынды. Пар­ламент Мәжілісі аталған заң жобасын ма­құлдады және қазіргі таңда ол Парламент Сенатының қарауына жіберілген. 

Заң жобасы бірқатар әзірлеу кезеңдерін алып тастау арқылы рә­сімдерді оңтайландырып, жоба­лар­ды бекітуге бағытталған. Бұл МЖӘ жобаларының бекіту және сараптамалар мерзімдерін қа­­­зіргі жеті айдан үш айға дей­ін қысқартуға мүмкіндік бе­реді. Бұ­­дан өзге, заң жобасын­да тұтыну ке­­­піл­дігін үш және одан да көбірек жы­л­ға беру қа­­­растырылған. Ол ин­­вес­­тор­­­­­­ларға көп жылдық ка­пи­­­­тал жұмсалымын жоспарлай алу­­­­­­ла­рына мүмкіндік береді.

Келісімшарттарды әзірлеу бой­ын­ша бұрын әзірленген 10 үл­­гілік жобаға жаңадан төрт қо­сым­ша үлгі әзірленді. Олар авто­мобиль жолдарына сервистік қыз­мет көрсету, медициналық жаб­дықтар лизингі, емхананы сенімгерлікпен басқару, мектептерге сервистік қызмет көр­сету мәселелерін қамтиды. Ен­ді өңірлер бұл құжаттарды үлгі ре­тін­де пайдалана алады. Ал бұл өз кезегінде конкурстық құ­жат­тама мен шарттарды әзір­леу мер­зімін оң­тай­ландыруға мүм­кіндік береді.

Мұның сыртында бағдарла­малық МЖӘ енгізу жұмыстары басталды. Қазір салалық мемле­кеттік органдар мемлекеттік бағ­­дар­ламалар арқылы өздері­нің стан­дартталған МЖӘ жобаларын ерекше жоспарлау рәсімдерін салалық ерекше­лік­терді ескере отырып жүзеге асыра алады. Аталған тетік жал­пыға белгіленген тәртіп болып табылатындықтан, ендігі кезекте оларды сараптамадан өт­кізудің қа­­жеті жоқ. Бұл жоспарлау­ды қыс­­қа мерзімде белгілеуге мүм­кін­­дік береді.

Биыл мамыр айында инвес­тор­­ларға арналған МЖӘ жо­ба­ларының бірыңғай базасы іс­ке қосылды, ол республика бойынша сәтті іске асы­рыл­­ған жобалардың тәжіри­бе­­сін тираждауға мүмкіндік бе­реді. Осы жылы қол қойылған ке­лі­сім­шарттар бойынша елеу­лі іл­герілеу байқалуда. Со­ны­мен қа­тар МЖӘ нарығын одан әрі жан­дандыру және «Бағ­дар­ла­малық МЖӘ-ні» іске асыру үшін жобаларды сынақтан өт­кізудің қанатқақты салаларын әзір­леу жұмыстары жүргізіліп жатыр.

Жуырда Үкіметте мемлекет-же­ке­меншік әріптес­тігін дамыту мә­­селесі тағы да пысық­та­лып, ар­­­тынша журналистермен бас­па­сөз мәслихаты өткізілді.Жур­­­­­­­­­налистер сұрақтарына жау­ап берген Ұлттық экономи­ка ми­ни­­с­­тр­лігіне қарасты «Қазақ­стан­дық мемлекет-жекеменшік әрі­п­тес­­­­тігі орталығы» АҚ бас­қар­ма тө­­ра­ғасының орынба­сары Талғат Ма­таев мемлекетке де, кәсіп­кер­лер­­ге де тиім­ді болып отыр­ған іс­ті одан әрі ілгерілету үшін оның заң ая­сын­дағы те­тік­терін әлі де же­­­тіл­діре түсу қа­жет­тігін атап көр­­­­сетті. «Мысалы, ме­ди­цина са­­ла­сында Ақтөбе облы­сын­да ірі офтальмологиялық орта­лық пен жедел жәрдем стансасы са­лынады. Әр жобаның құны 4-5 млрд теңге көлемінде. Бұл – отан­дық кәсіпкерлердің мем­ле­­­кетке деген көмегі. Ал мем­ле­­кет кә­сіпкерлерге көмек ре­тін­­де қаржыны бірден бөлмей, жыл сайын олардың шығынын ке­лі­­сім­шартта көрсетіл­ген мер­зім ішін­де инвестиция ретін­де қай­та­рады. Заңда қайтару мер­зі­мі 3 жыл­дан 30 жылға дейін деп көр­се­тілген. Жобаға бай­ла­ныс­ты оны жү­зеге асыру мер­зімі де әртүрлі. Келісімшартта көрсе­тіл­­ген уақыт ішінде мемлекет сол қа­р­жыны қайтарады әрі инфляция жағдайы да ескеріледі» дейді, Т.Матаев. 

Қазақстандық мемлекет-же­ке­­­мен­шік әріптестігіне шет­ел­дік ин­вес­торларды тарту мәселесі де назардан тыс қал­маған. Бүгінде чехиялық ком­пания Ақтөбе қала­сында Мұз сарайын салып жатса, түр­киялық кәсіпкерлер Шым­кентте және Ақтөбе облысында же­дел жәрдем стансасының қабыр­ға­сын қалауға кірісіпті.

Міне, осылайша мемлекет-же­ке­меншік әріптестігі жыл өт­кен сайын екпін алып, дамып ке­леді. Еліміздің әлеуметтік-эко­но­­мика­лық жағдайын жақ­сар­туға бұл істің беретін пайдасы мол болады деген сенімдеміз. 

Сұңғат ӘЛІПБАЙ,
«Егемен Қазақстан»