Суреттерді түсірген: Ерлан Омар, «Егемен Қазақстан»
Біз дәрігерміз, ал шынтуайтында әр адамның тағдыры да, оның дәм-тұзының таусылу-таусылмауы да Ұлы Жаратушының қолында. Біз өмір мен өлімнің арасындағы себепкер тәріздіміз. Сол жолда білімімізді, білігімізді жұмсап, ұйқысыз түндер өткеріп, сағаттап операция үстелінің жанында аяғымыздан тік тұрып, өмір үшін күресеміз. Пациент сауығып, оның өзі мен жақындары алғысын айтып жатса, шексіз қуанышқа бөленеміз, ал кейде...
Өтінеміз, бүкпесіз бөліскен ойларымызды оқырмандарға еш бұлталақсыз жеткізсеңіз алғыс айтар едік, деген «University Medical Center» корпоративтік қорының құрамындағы Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығындағы дәрігерлер.
Жөн көрдік. Сонымен...
Кесарь тілігінің кеселі
Клиниканың жұмысымен танысу дәлізден-ақ басталып кетті. Медицина ғылымдарының докторы, профессор Гүлнар Мырзабекова: «Жүріңіз, акушерлік блокты аралатып көрсетейін», деп әңгімесін жүре жалғаған. Жүзінен жылылық ескен Гүлнар Сарқытқызы «Аурухана ішінде инфекцияны өрістетпеуге үлкен мән беріледі. Қай бөлімнің де кіреберісінде антисептикалық ерітінді тұрады. Сонымен қолымызды сүртіп барып табалдырық аттау қағидаға айналған, бұл жалпыға бірдей, қызметкерлердің барлығы, пациенттер мен келушілер де соны сақтауы тиіс», деген ерітіндімен қолын сүртіп жатып. Алғашқы бөлімше Жүктілік патологиясы екен. Еріні мен бетінің реңі бірдей әппақ болып кеткен Елена атты аяғы ауыр келіншек Шығыс Қазақстан облысынан келіпті.
– Үйдегі кішкентайыма қарайтын адам жоқтығынан дәрігерге уақтылы қарала алмай, гемоглобинім 49 болған соң квотамен осында жіберді. Қазір біраз көтерілді, 70-ке жетті – десе, Қорғалжыннан келген Гүлмира бала жолдасының толық төменде жату қаупімен түсіпті. Гүлнар Сарқытқызы: «саған енді ауруханадан шыққан соң да қаладан кетуге болмайды басың жас, жатырды сақтап қалу үшін 37 аптаға жеткенде баланы жарып алуға тура келеді, дәрігерлер түсіндіріп айтқан болуы тиіс, үйге шыққан соң сәл бір қауіп білінсе жедел жәрдеммен осында жетуің керек», деп түсіндіріп, бөлім меңгерушісі Қарлығаш Тоғызбаеваның бөлмесіне бастап келді.
Қарлығаш Төлеубайқызы қазіргідей ақпараттың қолжетімділігінің кейде пайдасы мен зиянының бірдей тұстары болады дейді. «Бөлімшенің табалдырығын аттамай жатып баланы қарынды жарып алыңыздар деп бебеулеп есті шығарады. Себебі, интернеттен ондай отаны 3-4 рет жасауға болатынын оқып алған. Жандарын ауыртқылары келмейтін әйелдер көбеюде. Толғақсыз бала өмірге келе ме, операцияның аты операция, ең дұрысы – табиғи жол. Ал олар кесарь тілігін жаса деп талап қояды. Біз 10 пайыз мүмкіндіктің өзін пайдаланып, табиғи жолмен босандырсақ дейміз. Әрине, ана мен баланың өміріне қауіп төнген жағдайда басқа жол жоқ» дейді.
42 жастағы әйел бесінші баласын өмірге әкелген екен. Алғашқы балалары кесарь тілігі арқылы жарық көрсе, енді араға жылдар салып өзі туыпты. «Дәрігерлер біледі ғой. Егер айтқандарын тыңдап, енді өзіңіз босанатын жағдайға жеттіңіз дегенде аяғы ауырласа еш тіліксіз-ақ тууға болады. Пышақтың аты пышақ, бір рет тілік жасатқаннан бірнеше рет өзің туғаның артық. Толғақ нәрестеңді қолыңа алып емізген сәтте-ақ ұмытылады, ал бала қуанышын немен өлшеуге болады», – дейді жүзі гүл жайнаған бақытты ана.
– Біздің орталыққа еліміздің барлық аймағынан – дейді дәрігер хирург Руслан Біләл – ультрадыбыстық зерттеуден нәрестесінің бойында туабітті ақау анықталған жүкті әйелдер жеткізіледі. Оның үстіне жетілмей туған баланың аты жетілмей туған. Шарананың ішкі органдарында операциясыз өздігінен орнына келмейтін ақау көп болады. Жаңа Жезқазған тұрғынының баласының өңешіне және тік ішегіне жасаған операциядан шықтым. 1 жарым келі тұратын баланың әуелі жыланкөзін жауып барып жоғарыдағы екі операцияны атқардық. Сонда алақанға сыйып кететін шаранаға 3 бірдей ота жасалынды. Мұндай жағдайлар жиі кездеседі, 500 грамдағы балаға да операция қажет. Қайтеміз, нәрестенің өмірі үшін күресеміз. Бұрын тіліп жасайтын операциялардың қазір кішіинвазивті түрлерін атқарамыз, – дейді.
Ал неонтология бөліміндегі әйнектің ар жағында медбике ем жасап жатқан нәресте туғанында 750 грамм болыпты. Арада өткен 29 аптада күрделі операцияны артқа тастаған құртақандай қызылшақа тырбаң-тырбаң етіп, өзінің тірі адам, жан иесі екенін көрсетіп жатыр.
JCI
Орталық 2012 жылы ТМД аймағында тұңғыш рет халықаралық JCI сертификатына ие болыпты. Қалтасы көтеретін адам ел көреді, жер көреді, бизнесін дамытуға жаңа кеңістіктер қарастырады. Сонда ол жүрген жерінде ауырып қалғандай болса, JCI стандартын иеленген клиникаға қорықпай барады екен. Ал оны алудың өзі өте үлкен міндеттер жүктейді де, клиникалар үшін оның талаптарына жауап беруде тазалық, ауруханаішіндегі инфекциямен күрес, диагнозы қойылған пациенттерді хаттамаға сәйкес емдеу, диагноз анықтау, зертханалық жұмыстардағы зерттеу, тамақтану, ақпаратпен қамтамасыз ету, сараптау, қысқасы, ауруханаішілік тәртіпке дейін бәрін қайта қарастырып, үлкен сүзгіден өткізіп, стандартқа жауап беретіндей ету қажет екен.
JCI талаптарының барлығы пациент өмірінің қауіпсіздігі үшін жасалған. «Сіздердің хаттама бойынша емдеу дегендеріңізді түсінбедім, ол қалай деймін?» – дәрігерге. Мәселен, кесарь тілігі жасалған науқастар бір клиникалық хаттама бойынша, ал өзі туғандар екінші клиникалық хаттамаға сәйкес ем алады, қандай зерттеулер жүргізіледі, барлығы хаттамаға жазылады. Соның арқасында медициналық көмекті жақсарту үздіксіз атқарылып келеді. Біз үшін пациенттерден түскен әрбір сын, ескерту көмек деп есептеледі дейді, дәрігер Айжан Жүнісханқызы.
Отандық медицинаны даттайтындар көп. Ал шынына келгенде ауа жетіспей, өлім аузында жатқан ананы да, баланы да аман алып қалу оңай емес. ЭКМО атты аппараттың көмегімен 1 минуттың ішінде 4 литр қанды оттегімен байытып, сол уақыттың ішінде науқасқа қайта құю арқылы қаншама үзілгелі тұрған үміт қайта жалғанды, деген реанимация бөлімінің меңгерушісі Гүлнар Төлеуханқызымен әңгімелесіп, операциялық блокка келдік. Қалай үлгіргенін қайдам, жаңа ғана сөйлесіп кеткен дәрігер жанталаса киімін ауыстырып жатыр. Операция үстіндегі әйелдің жағдайы ауыр. Дәрігер үшін әрбір секундтың қаншалықты маңызы бар екені әр қимылынан көрінеді.
Балалар онкологиясы бөлімінің меңгерушісі Даир Жұбанышұлы «Көп адамдар біздің қай ауруды қалай емдейтінімізді біліп алмастан ұшқары ойлар айтып қалады. Тіпті бізде емдеуге болатын баласын шетелге алып кететіндер бар. Өткенде әлеуметтік желіде біздің орталық түгіл Астанаға келіп көрмеген бір адам біздің дәрігерлерге қарсы пост жазыпты. Мен ол кісіні шақырдым. Келіп көріңіз, мемлекет тарапынан қанша ақша бөлінеді, қандай ем жасалады, жазылып шығып жатқан балаларды көріңіз, ал сырттан ғайбат айту жарамайды дедім. Мемлекет миллиардтап қаржы бөліп жатыр. Бұл қазақстандықтар үшін мақтанарлық жай. Мысалы, халықаралық басқосуларға барғанымызда, озық елдердің дәрігерлерімен тереземіз тең тұрады. Өйткені олар емдейтін әдіс, қолданатын методика, аппараттар мен технологиялардың бәрі бізде бар. Медицинада халықаралық ортақ стандарттарды басшылыққа алудың маңызы өте зор. Мәселен, солтүстік көршілерімізде мұндай проблема бар, олар түсіне алмай жатқан стандарттарды біз қолданысқа әлдеқашан енгізіп қойғанбыз.
Елімізде өте сирек ауруға шалдыққандар бар. Олар көп болмауы мүмкін, бірақ, қажетті дәрісі әлемде бірді-екілі ғана, сондықтан бағалары өте қымбат. Алайда мемлекет сол дәріні сатып алып, адамды мүгедектіктен құтқарып, қалыпты жұмыс істей алатындай дәрежеге келтіруде. Мұндай көмек көрсетіп жатқан елдер өте сирек. Қаншама пациент тіркелген жерлерінде тегін дәрі алуда.
2012 жылдан бері елімізде онкоауруларға қажетті сүйек кемігін ауыстыру жүргізілуде, алайда соған қажет донор табу қиын. Табылған күнде беруге тәуекел етпейді, қорқады. Бұл ақпараттың дұрыс жеткізілмеуінен, кемікті алу кезінде донорға зиян тимейтінінен бейхабар болудан деп ойлаймыз.
Бізде озық технологиялар, тиімділігі жоғары дәрі-дәрмектер қолданылады. Онкологиялық аурулар, оның ішінде балалар үшін емді мемлекет өз мойнына алған, – дейді.
Сабағынан қол үзбеген бүлдіршіндер
Онкопациенттерді емдейтін бөлім. Кәдімгі сынып бөлмесі. «Балалар мұнда ұзақ жатады. Арнайы келіп оқытатын мұғалімдер балалардың жайына қарап сабақ береді. Ал шынында мұның психологиялық, моральдық аспектісі көп дүние. Көп бала сабағымыздан қалып қойдық деп, терезеден қатарларының портфельдерін асынып мектепке бара жатқанын көргенде жасып қалады. Ал ем қабылдап, аурудан жазылуда көңіл-күй ахуа-
лы үлкен рөл атқарады», дейді дәрігерлер.
– Ғылыми сараптаудан, сан тәжірибеден өтіп, бекіген хаттамаға сәйкес ем жүргізгеніңмен барлық ағза да, адамдардың тағдыры да бірдей емес. Емді бала ағзасы қалай қабылдайтыны да белгісіз. Ата-анаға соның бәрін түсіндіріп, балаға психологиялық тұрғыдан көмектесуді сұраймыз. Кейде айтқанымыз жүректеріне жетіп жатады, кейде бізді ести алмайды. Оған кінәламаймыз, өйткені олардың өзі психологиялық тұрғыдан ширығып тұрады. Бұл дәрігер үшін де өте ауыр жүк. Күнделікті жас сәбидің қиналғанын көру, қанша емдесең де оң нәтиже бермеуіне келісу қиын. Соттасып жататындар да бар.
Ал баласы жазылып шыққан ата-ананың алғысын естігенде төбең көкке жетеді, – деген дәрігер сөзінен соң қуанышқа бөленгендердің алғыс айтқан жазбаларын көрдім. Парақтап отырып, қаншама тағдырдың үзілмей қайта жалғанып, шаттыққа бөленгенін аңдадым.
Орталық директорының клиникалық мәселелер бойынша орынбасары Мағрипа Ембергенова: «Біз қателік жіберген адамды жазалау бағытын таңдамадық. Бірінші кезеңде, ол адамның өзіне көмек көрсетіп, күйзелісті жағдайдан шығуына жәрдем жасауды жолға қойдық. Екінші, жұмысты ұйымдастыруда кеткен олқылықты жөндеу үшін қызметкерді оқытамыз, ол үйрету, көрсету кезеңінен өтеді. Қолданып жүрген стандарттарда жетіспеушілік болса оны да жөндейміз. Тек жағдай үшінші рет қайталанса ғана қызметкер жауап береді. Ал осыны білген біздің барлық қызметкер әрбір инцидентті көрсетуден қорықпайды.
Дәрігер – адам өміріне тікелей жауапты мамандық. Роботты бөлшектерді бөліп қайта құрастыруға болар, ал адам ағзасын түпкілікті зерттеу мүмкін емес, жаратылыс құпиясы адам мүмкіндігінен тыс, осыны жұртшылық түсінсе екен. Ал дәрігер адам баласын, оның ішінде, әсіресе жаңа көктеп келе жатқан шыбықтың, жауқазынның ерте солғанын, үміттің жанбай жатып сөнгенін қаламайды. 5 пайызында ауру небір жетілдіріліп қабылданған стандартқа бағынбайды, тәуекел қалай болғанда да бар. Сондықтан кінәдан гөрі дәрігер жанын түсіну болса дейміз. Барлық науқас емделіп кетсе, жер бетіне адам сыймас еді, Жаратқанның дегені болатынын да ұмытпау керек», – деді.
Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
