Біздің жастық шағымыз Кеңес Одағының дәуірлеп тұрған кезімен тұспа-тұс келді. Ол кезде жастарды жан-жақты тәрбиелеуге жете мән берілетін. Бірінші орынға оқу қойылды. Сосын жастар қоғамдық жұмыстарға тартылды. Оның ішінде жастардың патриоттық және спорттық тәрбиесі ерекше назарда болды. Қоғам жастардың бос уақытын тиімді пайдалануына қатты мән берді. Мысалы, жоғары оқу орындарындағы студенттердің көркемөнерпаздар үйірмелеріне баруы, спорттың әр түріне ден қоюы ол кезде қалыптасқан тірлік еді. Қазақтың қанында жауынгерлік қасиет басым болғандықтан ба, біздің жастар сол тұстың өзінде күрес пен боксқа көбірек ден қоятын.
Алматы ол кезде ұшы-қиыры жоқ байтақ даланы қоныстанған барша қазақтың астанасы. Жан-жақтан келген жастар біреуден үстем болайын деп емес, өз-өзін қорғау үшін, көшеде кезіккен бұзақыдан таяқ жеп қалмау үшін жекпе-жек спортын таңдағаны анық. Сол кезде Шоқыр Бөлтекұлы, Әбілсейіт Айханов, Әбдісалан Нұрмаханов, Амангелді Ғабсаттаров секілді азаматтардың аты дүркіреп тұрды. Осылардың өкшесін басып, спорт әлеміне Темірхан Мыңайдарұлы келді.
Темірханның жастық шағы сол бір дәуренді жылдарда өтті. Ол жастайынан ҚазМУ-дің белсенді студенттерінің бірі болды. Өзі балуан, өзі белсенді. Студент боп жүріп, балаларды күреске баулыды. Ортасында абыройлы болды. Сөйтіп жүріп, көпке таныла бастады. Темірхан университеттің спорт кафедрасын жандандырып алып кетті. Бір жағынан кілең ауыл балаларын жинап алып, жаттықтырып жатады. Күндіз кафедра, кешке балалармен жаттығу, тынымсыз тірлік үстінде жүрді.
ҚазМУ-дің ректоры, атақты ғалым Өмірбек Жолдасбеков спортқа жанашырлықпен қарайтын, өзі бокстан спорт шебері. Көпті көрген, абыройлы кісі, Темірханды бірден бауырына тартты. Жолдасбеков Темірхандай жастарды қоғамдық жұмыстарға, комсомол жұмысына аямай салды. Сөйтіп оларды шарболаттай шыңдап шығарды. Темірхан Мыңайдарұлы қарапайым бапкерден университеттің спорт клубының басшысына дейін көтерілді. Досмұхамбетовтің тұсында ҚазМУ-дің денешынықтыру және спорт кафедрасы республика, тіпті Одақ бойынша дүркіреп тұрды. ҚазМУ жастары кей спорт түрлерінен Алматыдағы физкультура институтынан басым түсетін. Ал Досмұхамбетов баптаған самбошылар Қазақстаннан асып, әлемді мойындатты. Еуропа және КСРО чемпионы, Әлем кубогының жеңімпазы Айтжан Шаңғараев, дзюдодан КСРО-ның күміс жүлдегері Бостан Жаңбырбаев, Кеңес Одағы чемпионатының жүлдегері Қайрат Шаңғараев, Кеңес Одағы чемпионатының және «Буревестник» спорт қоғамы одақтық біріншілігінің жеңімпаздары мен жүлдегерлері Зиядин Исабеков, Валентин Погодин, Владимир Мукамелов секілді жігіттерді кезінде бүкіл Қазақстан мақтан тұтты. Досмұхамбетовтің шәкірттері «Буревестник» спорт қоғамының одақтық біріншілігінде командалық бас жүлдені жеңіп алды. Самбоның орыстың ұлттық күресі саналатынын ескерсек, Темірхан шәкірттерінің бұл табысының орны бөлек.
Темірхан Мыңайдарұлы – елімізде туризмнің дамуына зор серпін берген, өзі осы салаға білек сыбана кірісіп, оңы мен солын таныған ірі қайраткердің бірі. Ол кісі спорттың шекпенінен шыққанына қарамай, туризм саласын дөңгелетіп әкетті. Тура тәуелсіздік таңы атқан тұста «Интурист Казахстан» ұлттық компаниясының тізгінін ұстады. Одан кейін «Ясауи» мемлекеттік акционерлік компаниясының президенті болды. Еліміздегі бірінші авиакомпанияның иесі Досмұхамбетов екенін айта кетейік. Тоқсаныншы жылдардың басында Темірхан Мыңайдарұлы «Отырар» әуе компаниясын құрды. Сосын спорт министрі қызметіне тағайындалды. Тоқсаныншы жылдардың екінші жартысында Елбасының назарына ілігіп, Президенттің іс басқармасының тізгінін ұстады. Сол қызметте өзінің менеджерлік қабілетімен танылды. Президент командасына бекіді. Досмұхамбетов Астана құрылысының бел ортасынан табылды. Елорданың айбыны әрі сәні болған талай еңселі ғимараттарға Темірханның маңдайтері сіңді. Күндіз-түні ең жауапты жерлерде жүрді.
Темірханның спорттағы бапкер әрі басшы ретіндегі жеткен жетістігін ел біледі. Туризм саласындағы табыстары да бір төбе. Дүниежүзілік туристік ұйымның вице-президенті болып сайланған тұңғыш қазақ азаматы Досмұхамбетов екенін біле жүргеніміз артық емес. Ол кісі Дүниежүзілік туристік ұйымның Астанада әлемдік ассамблеясын ұйымдастырып, сол жиынға 140 мемлекеттің өкілдерін шақырды. Ал Парламентке Мәжіліс депутаты болып келісімен көпшілдігімен, ортасына сыйлы қасиетімен бұрынғыдан да жарқырай түсті. Ол досқа адал, адамдармен сыйласқанда жүрегі елжіреп тұрады. Тілеулестерінің жақсылығына жаны қалмай қуанады. Солардың қуанышына ортақтасып, мейірімін төгіп жүреді. Өзі жомарт, өзі батыр, өзі ұстаз, өзі іскер азамат деп Темірхандарды айтсақ, жарасады. Темірханның кім екенін шәкірттеріне қарап бағалаған дұрыс. Оны шәкірттері туған әкелеріндей сыйлайды. Мұның құпиясы Досмұхамбетовтің шәкірттеріне деген мейірімі мен әділдігінде жатса керек.
...Бірде депутат Досмұхамбетов ауыл шаруашылығы мәселесін көтерді. Мен ауылда, ауданда, облыста қызмет істеген адаммын. Ауыл шаруашылығынан бір адамдай хабарым бар. Байыптап тыңдасам, ойы орнықты, осы саладан хабары бар адамның сөзі. Бірақ онша мән бере қойған жоқпын. Темірхан спорттың білікті маманы, туризмді бір адамдай біледі. Ауыл шаруашылығына тереңдеп баруы қиындау ғой, деп сыртынан өзімше тон пішіп, үнсіз жүре бердім. Ол кезде оның бұл саланы қаузап, терең зерттеп жүргенін қайдан білейін.
Тағы бірде Алматының іргесінде ауыл шаруашылығы кешені бар, жүріңіз, көріп шығыңыз, деді. Сәті түскен күні Парламент Мәжілісінің комитет төрағасы Мәулен Әшімбаев екеуміз бардық. Сол күні мен Досмұхамбетовті басқа қырынан таныдым. Ол бұл саладағы көлденең көк атты емес екен. Өзінің қорасында тұрған жылқылардың тұқымын, ата-тегін, мінезін, туған жылын, қайдан келгенін, басқа да ерекшелігін, жүйрік болса, қай жерде бәйге алғанын, бәрін-бәрін жатқа соғады.
Содан кейін сиыр сауатын кешенге кірдік. Табалдырықтан ішке аттағаннан-ақ көңіліміз жадырап сала берді. Бәрі орын-орнында тұр. Кешен іші мұнтаздай тап-таза. Малдың күтімі, тазалығы, желінін жуу әрі массаж жасау, сауу, сүттің майлылығын анықтау, бәрі-бәрі ғылымға негізделген екен. Сиырлар сауылатын жерге кезекпен өздері келеді. Кешен толық компьютерленіпті. Мына заманның озық техникасының бәрі осында ма деп қалдық. Өзіміздің қасымызда жүрген азаматтың бұл тірлігіне жаным сүйсінді.
Әрі қарай егіс алқабына бардық. Бұл жақта да маңдайтердің, табанды тірліктің лебі есіп тұр. Бір ғана мысал, Досмұхамбетовтің егіс алқабында өсірілген жүгерінің биіктігі төрт метрден асады. Мен жүгерілі өңірдің тумасымын. Жаркент жақтан. Кезінде Талдықорған облысы Панфилов ауданы Октябрьдің 40 жылдығы атындағы колхоздың төрағасы, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Николай Головацкийдің шаруашылығында жүгерінің биіктігі үш-үш жарым метрге жететін. Одан да биік өскен жүгеріні Темірханның шаруашылығынан көріп, таң қалдым.
«Байсеркедегі» егісті суару әдісі тіпті тамаша. Темірхан Мыңайдарұлы Израиль ғалымдарының тамшылатып суару әдісінен де озық тәсілге көшіпті. Себебі күн қатты ыстықта тамшылатып суару кезінде судың белгілі бір бөлігі буланып, ауаға тарап кетеді екен. Досмұхамбетов Италияның ғалымдарымен бірлесіп, суды дәнді дақылдың тамырына қырық сантиметр тереңдікте тікелей жіберу тәсіліне көшкен. Бір тамшы су далаға кетпейді. Мұндай жағдайда тамыры жер бетінен төменге жиырма сантиметрге жететін арамшөп судың тапшылығынан өз-өзінен қурап қалады. Яғни, бұл әдіс суды барынша үнемдеудің ең озық жолы. Темірханның шаруашылығы суды жер астынан 110-120 метр тереңдіктен артезиан құбырлары арқылы алады. Су химикат қосылмаған, табиғи таза. Бір қызығы, 300 гектар алқапты бір оператор суарады. Қазір 440 гектар жер тамшылату әдісімен суарылады. Италиядан бұрғылау техникаларын әкеліп, 24 ұңғы қазыпты. Міне, егіс суарудың ең озық әдісі Темірхандай іскер азаматтардың арқасында біздің елге де жетті.
Өсіп тұрған жүгерінің, жоңышқаның немесе сояның түбінен су байқалмайды. Осы ғылыми жаңалықтың нәтижесінде «Байсерке» жүгерінің әр гектарынан 120-140 тонна өнім алатын деңгейге жетті. Бұл Алматы облысындағы озық деген шаруашылықтардың өнімінен үш-төрт есе жоғары. Ал қытайлар сояның әр гектарынан 4-4.5 тонна өнім жинаса, Досмұхамбетовтің 30 гектар арнайы күтімдегі жері әр гектардан 6.6 тонна өнім берген. Осындағы тәжірибе шаруашылығындағы бидайдың әр гектардан алатын өнімі 116 центнерге жетіпті. Бұл нәтижелер – рекордтық көрсеткіштер.
Тағы бір сүйсінетін жағдай, Темірхан Мыңайдарұлы ауыл шаруашылығына ден қоймас бұрын осы саланың мықты ғалымдарын маңайына шоғырландырған. Ол кісінің шаруашылығында ғылым мен тәжірибе құстың қос қанатындай үйлесім тауыпты. 2013 жылдан бастап Қазақтың өсімдіктерді қорғау және карантиндеу ғылыми-зерттеу институтының ғалым мамандары Темірхан Мыңайдарұлы негізін қалаған «Байсерке-Агро» тәжірибе шаруашылығында еңбек ете бастады. Бір сөзді, ойлы басшы оларды қажетті озық техникалармен қамтамасыз етті.
«Байсерке» мал бордақылау ісіне де белсене кіріскен. Жаңа туған бұзаулар ғылыми ізденістің арқасында 15-16 айдан кейін 380-400 кило тартады екен.
«Байсеркенің» берекелі тірлігі Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың назарынан тыс қалған жоқ. Президент бұл шаруашылыққа арнайы ат басын бұрып, Досмұхамбетовтің тірлігіне риза болғанын бұқаралық ақпарат құралдарынан білдік. Елбасының жоғары бағасынан кейін облыстардың әкімдері «Байсеркеге» тәжірибе алмасу үшін жиі келетін болыпты. Сөйтіп Темірхан Мыңайдарұлы қай іске кіріссе де, маңдайы жарқырап алға шығуды көздейтін қасиетімен өзі негізін қалаған «Байсерке-Агро» ауыл шаруашылығы кешенін республика бойынша алдыңғы қатарға алып шықты.
Бірде Темірхан екеуміз Жаркент ауданына сайлаушылармен кездесуге бардық. Жұртшылық әртүрлі мәселелерді ортаға салып жатыр. Бір азамат Жаркентте спорт кешені жоқтығын тілге тиек етті. Мен «спорт жағын белгілі қоғам қайраткері, осы саланың білікті маманы Темірхан Досмұхамбетов жақсы біледі», деп айтуым мұң екен, батыр мінезді, ақкөңіл Темкең жұрттың алдына шықты да: «Жаркентке спорт кешенін тұрғызып беремін», деп төтесінен бір-ақ кесті. Көпшілік ду ете қалды.
Содан ол кісі Үкіметке, Қаржы, Экономика министрлеріне барып жүріп, Жаркенттің орталығында бюджет қаржысына тамаша спорт кешенін салдыртты. Елін, жерін сүйетін азаматтың бұл тірлігіне жергілікті халық қатты риза болды. Жергілікті азаматтар осы ғимаратқа болашақта Темірхан Досмұхамбетовтің есімін береміз, деп бастама көтерді. Ер-азамат үшін елінің ықыласына бөленгеннен артық қандай бақыт болуы мүмкін. Ал спорт кешенінің ашылу салтанатына барған кезімізде Жаркенттегі перзентханаға жолымыз түсті. Барсақ, бір келіншек дәл біз келерде ұл босанған екен. Ата-анасы, туғандары мәз-мейрам. «Сәбиіміз жақсы адамның елге сапарына орайлас дүниеге келді», деп әке-шешесі баланың атын «Темірхан» қойды. Темкең жолынан жаңылған ба, сол жерде сәбидің анасына сый-сияпат жасап, жиналған жұртты тағы риза етті.
Иә, Темірхан Мыңайдарұлы туралы ұзағынан толғауға болады. Бұл азамат өзінің еңбекқорлығы мен табандылығының арқасында қатардағы жаттықтырушыдан Үкімет мүшесіне дейін сан қатпарлы, небір тар жол тайғақ кешуден өткен адам. Досмұхамбетов қай саланың тізгінін ұстаса да абыройына дақ түсірмей, адами болмысын берік сақтай білген кесек тұлғалардың бірі.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Болашақта ұлттың табысты болуы оның табиғи байлығымен емес, адамдарының бәсекелік қабілетімен айқындалады. Сондықтан әрбір қазақстандық, сол арқылы тұтас ұлт ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерге ие болуы керек», деген сөзі тура Темірхан Мыңайдарұлы секілді азаматтарға арналған тәрізді. Досмұхамбетовтің бойында, оның жасаған тірлігінде нағыз бәсекеге қабілетті, ұлтының бір кәдесіне жарайтын кемел сипат айқын аңғарылады.
Қуаныш СҰЛТАНОВ,
Парламент Мәжілісінің депутаты