– Сіз Орталық Азиядағы ең ірі қаланың маңында туып-өсіп, қиялшыл ауыл балалары сияқты сезімнің жетегінде кетіп актерлікті таңдаған екенсіз. Балалық шаққа саяхат жасап көрелікші, көңіліңізде театр мен киноға махаббаттың оянуына не себеп болды?
– Мен Ташкент қаласының маңында дүниеге келгеніммен, өмірімнің алғашқы он жылы Қазақстанда, дәлірек айтсам, Жезқазған облысының Рудник кентінде өтті. Әкем Абдолла ТашПИ-ді геофизика мамандығы бойынша бітірген соң сол жаққа жұмысқа жіберілген. Кеңестік кезең емес пе, Рудниктің өндіріс орындарында сан түрлі ұлт өкілдері еңбек ететін. Бәлкім, сондағы балалардың ғарышкер болу сияқты ортақ арманы болған да шығар. Алайда, әкем жеті жасқа толғанымда теледидар сатып алған соң алғашқы киноны көрдім де көңілімде бір буырқаныс пайда болды. Сол сәтке дейін болашақта кім болу мәселесі мені мазалаған емес-ті, сол сәттен бастап актер болуды армандадым. Әрине мынау өмірде бос қиял ғана адамды арманына жеткізбейді. Табанды түрде мақсатқа ұмтылған шығармын, қазір міне, көріп тұрғаныңыздай актермін.
– Алғашқы ойнаған рөліңіз есіңізде ме?
– Әрине. 1981 жылы режиссер Зиновий Ройзманның «Встреча у высоких снегов» фильмі менің дебютім саналады. Онда кішігірім эпизодта ойнағам. Дегенмен, үлкен жолдың басындағы алғашқы жетістігім болғандықтан ол рөл маған әманда ыстық. Сол эпизодтық рөліммен-ақ көрермендердің де, мамандардың да көңілінен шыққан болуым керек, көп өтпей режиссер У.Назаровтың «Өтелмеген қарыз» («Неоплаченный долг») фильмінде басты рөлді ойнауға шақырту алдым. Ал театрда алғаш рет «Петрушка» спектаклінде Мавр бейнесін сомдадым.
– Бүкіл өміріңіз «Ильхом» театрымен байланысты. 1975 жылы талантты режиссер Марк Вайль тарапынан Ташкент қаласында ашылған КСРО-дағы тұңғыш мемлекеттік емес театр АҚШ, Франция, Италия, Германия, Ресей сияқты әлемнің көптеген елдерінде спектакльдер қойғанын өте жақсы білеміз.
– Өкінішке қарай, жетекшіміз ұлы режиссер Марк Вайль өмірден өткелі де біршама уақыт өтті. Тағдырға шара бар ма? Тау тұлғалардан соң да өмір тоқтап қалмайды екен. Алғашында Өзбекстандағы, Ресейдегі сыншылар 2-3 жылдан соң театр тарап кететіндігіне сенімді болды. Олар өз болжамдарын айтып та, жазып та жүрді. Бірақ, арадан осыншама уақыт өтті, біз жұмыс жасап жатырмыз. Гастрольге де шығып, АҚШ, Еуропа елдерінде, Мәскеуде өтетін «Золотая маска» фестивалінде бірнеше рет өнер көрсеттік. «Дождь за стеной» спектаклі арқылы Алматы жұртшылығымен қауыштық. Қойылым аяқталған соң зал толы көрермен түрегеліп қошемет көрсетті.Тамаша туындыдан рухани ләззат алған халық бізбен қоштасқысы келмеді. Кино өнері пайда болғаннан бері театрдың өлгенін айтып байбалам салып жүргендер жетерлік. Алайда, біз ешқашан көрермен тапшылығына ұшыраған емеспіз. Кейбір спектакльдеріміз 15-20 жылдан берін қойылып келе жатқанына қарамастан, Ташкентте де зал толы болады. Кезінде Марк Вайль қойған дүниелерді де хал-қадерімізше сахналап келеміз.
– «Ильхом» театрында Тимур Бекмамбетов те істеді ғой. Кейбіреулер оны сіздің шәкіртіңіз деп те жатады. Сіз оған осы театрда ұстаздық еттіңіз бе?
– Ел не демейді? Тимур ешқашан менің шәкіртім болған емес. Біріншіден, ол суретші әрі режиссер. Екіншіден, біздің жасымыз бір-бірімізден онша алшақ емес. Тимурмен режиссер Джаник Файзиевтің «Петрушка» спектаклінде бірге жұмыс істедік. Ол сценографиямен айналысты әрі костюмдер жөніндегі суретші болды. Бұл пластикалық спектакль үлкен жетістіктерге жетті. 1986 жылы Ташкент театр өнеріндегі соны құбылыс ретінде бағаланған спектакльмен бірнеше халықаралық фестивальге қатысып, даңқымыз аспандай түсті. Мұнда әрине, Тимур Бекмамбетовтің де зор еңбегі бар.
– Сіз үшін басты орында театр тұра ма, әлде кино тұра ма?
– Бұл маған жиі қойылатын сұрақтардың бірі. Мен үшін маңыздысы – мамандығым. Өзіме тапсырылған рөлді көңілдегідей сомдап шығуды қалаймын. Театр мен киноны ешқашан бөле-жармаймын.
– Сіз әйгілі ВГИК-тің түлегісіз. Ұлттық негізде дамып келе жатқан өзбек киноөндірісінде сіздерге сұраныс бәсеңдеген жоқ па?
– Өзбекстанда жылына 100-ден аса көркем фильм, 40-тан аса телесериал түсіріледі. Бұлардың көбінде ВГИК түлектерінің қолтаңбасы бар. Жақсы маманға әрқашан сұраныс жоғары ғой. Жекелеген тұлғалар тасада қалып бара жатқан болса, кемшілікті оқу орнынан емес, кәсіби деңгейінің төмендігінен іздеген жөн.
– Көбірек Ресей киноларына түсіп жүрсіз. Бұл сізді космополитизмге ұрындырмай ма?
– Жоқ. Мамандығым менің өмір сүру салтыма айналып кеткен. Осы кезге дейін Ресей киноларында космополитизм белгілерін байқаған емеспін. Оның үстіне мен белгілі бір ұлт өкілдерінің бейнесін сомдап жүрмін. Якут, қалмақ, тәжік, башқұрт, тіпті небәрі 4,5 мың адамнан тұратын селькуп халқының бейнесін де экранға шығардым. Әзірге ешкім сын айтқан жоқ. Соған қарағанда рөлдерім шынайы орындалған шығар. Кескін-келбетімнің түрлі халықтарға ұқсауы – актер ретіндегі жетістігім.
– «Ильхом» театрының сайтында сіздің АҚШ-та шеберлік сабақтарын жүргізгеніңіз жайлы жазбаға көзім түсті. Бұл қаншалықты дәрежеде рас? АҚШ-та Голливуд бар емес пе, олар Орталық Азиядан шыққан актерлердің шеберлігіне қызыға қояр ма екен?
– Мен ұзақ жылдар бойы Ташкент театр және көркемөнер институтында, кейінірек мәдениет институтында педагогикалық еңбекпен айналыстым. Арнайы пәннен – пластика немесе пластикалық көркемдік және актердің пластикалық ойлау қабілетінен сабақ бергенмін. Қазір тек қана театр жанындағы студияда студенттерге шеберлік сабағын өткіземін. Бірнеше мәрте Алматыға мемлекеттік емес «Артишок» театрының шақыруымен барып, шеберлік сабағын өткіздім. АҚШ мәселесіне келетін болсақ, әрине, Голливудта мықты мамандар жеткілікті. Олар ешкімге қызығушылық таныта қоймайды. Ал мен Вашингтон, Индианаполис, Нью-Хэмпшир университеттері актерлік факультеттерінің арнайы шақыруымен барып, дәріс оқыдым.
– Киноөндіріс мол қаржының арқасында өркендейді. Экономикасы басқалардан мықты болғандықтан Ресей киносының әлемде өз орны бар. Ал қазақ, өзбек киносының дамуы қай дәрежеде?
– Маған қазақ, өзбек, тіпті Ресей киносының дамуы жайлы айту өте қиын. Өйткені, кино көруге уақытым жоқ. Есесіне өзім кинода еңбектенгенді ұнатамын. Негізі, баға беру арнайы мамандардың жұмысы. Ғалым Гүлнар Әбікееваның «Нациостроительство в Казахстане и других странах Центральной Азии, и как этот процесс отражается в кинематографе» деген тамаша шығармасын оқыған едім. Осындай білікті мамандардың пікірі обьективті, ал біз сияқты ілуде бір кино көретін актерлердің пікірі субьективті болады. Сондықтан, бұл сұрағыңызға жауап бере алмаймын.
– Атақты адамдардың жеке өмірі үнемі өзгелерде қызығушылық тудырады. Отбасыңыз жайлы айтып берсеңіз.
– Қарапайым зиялы отбасында туып-өстім. Әкем бірнеше жыл бұрын 80 жасында бақи дүниеге аттанды. Ол кісі өмір бойы менің қазақ киносында ойнағанымды армандап өтті. «Жоғалған жұмақ»(«Потерянный рай»), «А-ға оралу» («Возвращение в А») фильмдеріне кейінірек түстім ғой. Әкеме оларды көру бұйырмады. Ал шешем – өзбек қызы. Қазір 76 жаста. Қазақшаны өте жақсы біледі. Ұлтымды сұрағандарға кейде «қазбекпін» деп қалжыңдайтыным бар. Әйелімнің есімі – Надежда, хореограф. 37 жылдан бері өмірдің ащы-тұщысын бірге татып келеміз. Қызым Александра күйеуімен бірге Мәскеуде тұрады. Халықаралық экономика саласында қызмет етеді.
– Мазмұнды әңгімеңіз үшін рахмет. Сізге өнерде де, өмірде де мол табыс тілеймін.
Әңгімелескен
Бегабат ҰЗАҚОВ,
журналист
