– Ғалымжан, Біріккен Ұлттар Ұйымы қарапайым қазақ баласы үшін бағындырмас белес секілді. Ал әлемге әйгілі Ұйымда қызмет ету мүмкіндігіне қалай ие болдыңыз?
– Жалпы, БҰҰ-ға жұмысқа шақыру туралы ақпарат өте көп. Ұйым өзінің сайтында бос орындарға байқау жариялап тұрады. Онда жұмысқа алу тәртібі қалай жүретіні жайлы мәліметтің бәрі ескерілген. Бірақ бос орындар жөніндегі ақпаратты былайғы жұрт көп біле бермейді. Өйткені Қазақстанда БҰҰ-дағы бос орындарға қатысты ақпарат тым аз. АҚШ-та оқып жүргенде біздің университеттің студенттері БҰҰ-ға тәжірибеден өтуге барып тұратын. Ол жақтан түрлі саладағы сарапшылар мен мамандар келіп, лекция оқитын. Қоғамдық шараларға қатысып, өзара тығыз әріптестік орнатқан. Соның нәтижесінде студенттер БҰҰ-ға жұмысқа орналасуға мүмкіндік алатын.
Білімімді ұштау мақсатында АҚШ-қа магистрлік білім алуға аттандым. Кейінірек докторантурада оқып жүргенімде БҰҰ-да өндірістік тәжірибеден өтудің сәті түсті. Ұйымның бас ғимаратында жаңадан құрылған «БҰҰ-ның бейбітшілікті қолдау миссиясы жөніндегі жоғары деңгейлі тәуелсіз панелінде» бірнеше ай өндірістік тәжірибеден өттім. Панельдің міндеті – Бейбітшілікті қолдау жөніндегі департаменттің жұмыс тәртібін, жоспарын жақсарту және реформа ұсыну. Осы кеңсенің хатшылығында жұмыс істедім. Өндірістік тәжірибе мен үшін БҰҰ-ға қарай ашылған жол болды. Уақытша жұмыс істеп жүргенде басшылар тарапы менің еңбегімді жоғары бағалап, Ұйымда жұмысқа қалуға ұсыныс жасады. Айта кетерлік мәселе, БҰҰ-да білімге де аса мән береді. Егер танымал жоғары оқу орнын аяқтап, жүргізген зерттеулеріңіз көп болса, мұнда жұмысқа тұру мүмкіндігі мол.
– Әр жұмыстың өзіндік ауыртпалығы болатыны белгілі. Алғашқы кезде қандай қиындықтар кездесті?
– БҰҰ-ның шиеленісті елдердегі миссиясы әрдайым қауіп-қатерге толы. Ол жақтағы жұмыс штаб-пәтердегі жұмыстан әлдеқайда өзгеше. Мәселен, Сомалиде жағдай тұрақсыз. Біздің міндетке елде саяси институттарды қайта қалпына келтіру, заң жүйелерін қалыптастыру, түрлі деңгейде көмек көрсету секілді жұмыстар кірді. Бұлардың өзіндік қиыншылықтары бар. Сомалиде бірқатар қиыншылықтар кездесті. Елде әлі күнге дейін тыныштық орнамаған. Террористік топтардың ықпалы бар. Кедейшілік, жоқшылық жайлаған. Әйтсе де БҰҰ-ның қолдауымен Африкалық одақтың сарбаздары «Әл-Шабаб» деп аталатын лаңкестік ұйымның тамырына балта шабуға үлес қосты. Ондағы жағдай қауіпті болғандықтан, БҰҰ офисі аумағынан сыртқа себепсіз шығуға рұқсат жоқ. Жұмыс бабымен ғана шығуға болады. Оның өзінде арнайы оққағарлар бірге ілесіп жүреді.
– Қазір БҰҰ-да қандай жұмыс істейсіз?
– БҰҰ-да тәжірибеден өткен соң, Нью-Йорктегі Колумбия университетінде дәріс оқыдым. Әрі докторлық білімімді жетілдіре түстім. Кейінірек жеке консультациямен айналыстым. Екі-үш жыл бұрын БҰҰ-дан Сомалидегі миссияға және Ұйымның штаб-пәтеріне жұмысқа шақырды. Екі қызметтің арасында таңдау жасау керек болды. Тәжірибеден өткен кездегі әріптестеріммен ақылдаса келе, Сомали миссиясын жөн деп таптым. Сөйтіп артынып-тартынып Африкаға аттанып кеттік. Миссияның мақсаты Сомалидегі түрлі саяси институттардың құрылуына көмек көрсету болатын. Біз ел орталығы Могадишодағы кеңседе жұмыс істедік.
Таяуда Сомалидегі миссиядағы жұмысты аяқтадым. Қазіргі таңда БҰҰ-ның Женевадағы кеңсесінде Сирия жөніндегі арнайы өкілеттігіне жұмысқа орналастым. Алдағы уақытта Сирия жөніндегі арнайы елші Стефан де Мистураның кеңсесінде саяси істер жөніндегі сарапшылық жұмысымды бастаймын.
– БҰҰ-ға жұмысқа орналасу процесі қалай жүреді?
– БҰҰ құрамындағы әр ұйымның жұмысқа алу процесі бөлек. Мәселен, қызметкер таңдауда ЮНИСЕФ-те бөлек, БҰҰ Даму бағдарламасы өзгеше бағыт ұстанады. Дегенмен жалпыға ортақ пункттер бар. Ең әуелі жұмысқа тұру үшін интернет арқылы құжаттарды жіберу керек. БҰҰ-ның бос орындарға арналған арнайы веб-сайты бар. Сонда бүкіл керекті ақпарат жазылған. Кез келген адам өзінің түйіндемесін толтырып, жұмысқа ұсыныс жібере алады. Бұл – қиын шаруа емес, бірақ түйіндеме толтыру кезінде мұқият болған жөн. БҰҰ-ға әлемнің түкпір-түкпірінен өтініш келіп түсетіндіктен, бір орынға мыңдаған үміткер таласуы мүмкін.
Іріктеуден сүрінбей өткен үміткерлер келесі кезеңде емтихан тапсырады. Бұдан жақсы нәтиже көрсеткендер тағы бір мәрте сынақ тапсырады. Емтиханда ұсыныс жіберген жұмысқа тікелей қатысты сұрақтар болады. Бұл сынақ өте қиын әрі көп оқып, жан-жақты ақпарат жинауды талап етеді. Соңғы кезеңде жоғары балл жинағандарды бетпе-бет сұхбатқа шақырады. Қазіргі таңда әңгімелесу барысы жаңа заманға лайықталып, интернет, скайп, телефон арқылы жүргізіледі. Сұхбат барысында кәсіби деңгейді, топпен жұмыс істеуді тексеретін сауалдар қойылады. Ақыры осы бес кезеңді саралай отырып, ең үздігін жұмысқа қабылдайды. Жалпы, БҰҰ-ның негізгі тілі алтау болғанымен, ағылшынша не французша білу міндетті. Жұмыс ерекшелігіне байланысты да тіл білу талабы өзгеріп отырады. Мәселен, араб тілі басым елдерде арабша міндетті тіл саналады.
– Қазіргі кезде БҰҰ-да, оның бас штабында қанша қазақ жұмыс істейді?
– БҰҰ-ның бүкіл бөлімдерінде қанша қазақ қызмет ететінін дөп басып айту қиын. Бірақ Нью-Йорктегі штаб-пәтерінде оншақты қазақ бар. Сомалидегі әріптестерімнің айтуынша, БҰҰ-да жұмыс істейтін қазақстандықтардың саны аз көрінеді. Мұның бір себебі – елімізде БҰҰ-ға жұмысқа тұру жөніндегі ақпарат аз. БҰҰ халықпен жұмыс істеуге ынталы. Алда-жалда біздегі университеттер, оқу орындары Қазақстандағы БҰҰ кеңсесімен тығыз әріптестік орнатса, онда жұмыс істейтін қазақтар саны көбейер еді.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
