Болат департаментінің 2017 жылғы жұмыс қорытындылары мен үстіміздегі жылға жоспары туралы ақпарат таратқан «АМТ» АҚ-тың баспасөз қызметі компанияның ресейлік «Распадская угольная компания» ЖШБ-ден (Кемер облысының Новокузнецк қаласы) көмір концентратын сатып алу себебі туралы түсінік берді. Түсінгеніміз, Қарағанды металлургия комбинатының кокс-химия өндірісі былтыр жыл бойы қажетті көмірден тапшылық көрген. Компанияның мәлімдеуінше, жалпы көлемі 250 мың тонна көмір және 50 мың тонна концентрат жетіспей қалыпты. Әсіресе желтоқсан айында кокс батареялары шикізат тапшылығы салдарынан төмен өлшемдермен жұмыс істеуге мәжбүр болған. Компанияға сондықтан сырттан көмір сатып алуға тура келген-мыс.
– 23 желтоқсанда кокстауға біздің компания «Распадская» угольная компания» ЖШБ-ден сатып алған «Ж» және «ГЖ» маркалы көмір концентраты жеткізілді. Тәжірибе көрсеткендей, ресейлік концентраттың сапасы металлургия комбинаты Қарағанды шахталарынан алатын өнімнің сапасынан анағұрлым жоғары және кокстауға қойылатын барлық талаптарға сай. 10-15% көлемінде сатып алынған «Ж» және «ГЖ» маркалы көмір концентраты кокс сапасын арттыруға мүмкіндік беріп, өндіріске оң ықпалын тигізуде, – деп хабарлады баспасөз қызметі.
Сөйтіп Кемер облысының кәсіпорнымен орнатылған уақытша әріптестік ұзақ мерзімге ұласатын сыңайлы. Мұны компанияның өзі де жоққа шығарып отырған жоқ. Бұл орайда қарағандылықтар, әсіресе кеншілер қауымы көмір концентратын сырттан сатып алу жалғаса берсе, шахталар жабылып қалмай ма деп алаңдаулы. Қарағандыда «Комбинат қожайыны көмір өндіруші кәсіпорындардан құтылуға бейіл екен» деген қауесет тарағаны да рас.
Қарағанды облыстық өнеркәсіп және индустриялық-инновациялық даму басқармасының мәліметіне жүгінсек, былтыр металлургия комбинатына 2646,6 мың тонна кокс өндіру үшін Қарағанды көмір бассейнінен 3900000 тонна көмір, «Восточная» орталық байыту фабрикасынан 1800000 тонна концентрат жеткізілген. Биылғы жылдың жоспарына сәйкес, кокс-химия өндірісіне жергілікті шахталар мен байыту фабрикасынан 4105000 тонна көмір және 1735000 тонна концентрат қажет.
Соңғы желтоқсан мен қаңтар айларының аралығында «АрселорМиттал Теміртау» АҚ-қа сырттан сатып алған 40000 тонна, яғни жалпы көлемнің 10-15 %-ы мөлшеріндегі көмір концентраты жеткізілді. Ресей өнімінің сапасы темір жол тасымалына кететін шығынды да ақтайтын көрінеді. «АрселорМиттал Теміртау» АҚ көмірінің өзіндік құны ашық әдіспен өндірілетін көмірдікінен жоғары. Оның нақты мөлшерін анықтай алмасақ та, шамамен әр тоннасы 15-20 мың теңге деп болжауға болады. «Распадск» көмір компаниясының прейскурантына сәйкес, «ГЖ» маркалы концентраттың әр тоннасы 7200-8200 рубль, «Ж» маркалы концентраттың әр тоннасы 9750-12700 рубль тұрады және бұл жерде қосымша құн салығы мен темір жол тарифі есепке алынбаған.
Жеткізушінің сауда саясатына сәйкес, бұл – ұзақ мерзімді әріптестік (кемінде екі жылға келісімшарт) және айына кемінде 100 мың тонна көмір сатып алу шартымен белгіленген бағаның түрі.
Көлем бойынша жасалатын жеңілдік қосымша құн салығын есептемегенде әр тоннасына 100 рубльден ғана. Айналып келгенде, ең арзан деген ресейлік концентрат қарағандылық өнімнен кем дегенде екі есеге қымбатқа түседі екен.
Егер компания концентраттың 10-15 пайызын ғана сырттан тасыса, алаңдамай-ақ қоюға болады. Оның үстіне, «Восточная» ОБФ Қарағанды шахталарының көмірін тұтынады. Бұл жерде ескеретін негізгі мәселе, сырттан әкелінетін концентраттың мөлшері жергілікті шахталардың металлургия комбинатын қамтамасыз ете алу жағдайына байланысты. «Көмір департаменті шахталарының жұмысына қарай сырттан әкелінетін концентраттың кокс өндірісіне қатысуы 100% құрауы мүмкін», делінген компанияның ресми мәлімдемесінде.
Яғни, комбинатқа қажет көлемді тұрақты қамтамасыз етіп, ресейлік жеткізушінің алдын орау үшін жергілікті кеншілер аянбауы керек деген қорытындыға келеміз. Желтоқсан айында шахтерлер жалақыны көбейтуді талап етіп, дүрліккені естеріңізде болар. Ресейлік компаниямен қымбат келісімге бару соған орай жасалып отырған кесір әрекет емес пе деген де ой келеді. Әйтпесе, Көмір департаментінің қазіргі уақытта жұмыс істеп тұрған сегіз шахтасының жетеуі кокстаушы көмір өндіреді. Сегізінші «Абай» шахтасы энергетикалық көмір шығарады. Көпшіліктің болжауынша, шахталарға жабылу қаупі төнсе, бірінші кезекте осы шахта жабылады. Оның өзіндік құны ашық кен орындарынан алынатын өнімнен екі есе қымбат.
– Компания өкілдерінің айтуынша, бұл «АМТ» компаниясына ауадай қажет, – деді «Қорғау» көміршілер кәсіподағының төрағасы Марат Миргаязов. – Ресейлік компания өз көмірін біздегідей бағамен бермейді. Оның үстіне, «Распадская» компаниясының ресурстары таусылмастай мол емес, олар көмірді тек белгілі бір мерзім аралығында жеткізіп беріп отыруға келіседі. Көмірді Новокузнецкіден немесе өзіміздің шахталардан жеткізуге кететін шығын айырмашылығы да жер мен көктей. Сондықтан алаңдайтын ештеңе жоқ.
Қарағандыда көмір өнеркәсібінің ардагерлерімен кездесіп, кәсіби тәжірибелі маман ретіндегі пікірін білу қиын шаруа емес. Сондай бірнеше майталманның сөзіне құлақ асып көргенде түйгеніміз мынау: «АМТ» компаниясының шахталары жоғары сапалы көмір концентратын беруге қабілетті. Бұл орайда өндірісті тиісті жабдықтармен қамтамасыз етіп отыруды естен шығармау керек. «ГЖ» маркалы көмірдің жетіспейтіні рас. Оған себеп – лава тапшылығы. Мысалы, «Шахтинская» шахтасында бұрынғы сегіз лавадан қазір шағын біреуі ғана қалған. Ленин атындағы шахтадағы жағдай да осындай. Мұның соңы жақсылыққа апармайды. Барланған көмір қоры 9 млрд тоннаны құрайды. Кезінде 44 млн тонна майлы көмір өндірілген екен.
Сонымен өз шахталарымыз бен байыту фабрикамыз тұрғанда, мамандарымыз барда көмір концентратын сырттан сатып алу не үшін қажет болды? Бір есептен, өнім көлемі мен сапасын арттыру үшін өндірісті дамыту, жетілдіру керек. Оның бәріне қыруар қаражат қажет. 2008 жылдың маусым айында Қазақстан Үкіметі Көмір өнеркәсібін дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасын мақұлдады. Сол тұжырымдамада Қарағандының кокстаушы көміріне деген сұраныс 2020 жылға қарай 25 млн тоннаға дейін артады деп болжанған еді. Осы сұранысты қанағаттандыру үшін жаңа шахталар салу жайы да ойластырылды. Сонымен қатар «АМТ» АҚ-тың жұмыс істеп тұрған шахталарында күрделі құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізіп, әлемдік талаптарға сай проходка және өндіріс жабдықтарын сатып алу жоспарланды.
Алайда Үкіметтің 2014 жылдың 28 маусымындағы «Қазақстан Республикасының отын-энергетика кешенін дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы» қаулысында белгіленген меже әлдеқайда төмендетіліп, 2020 жылға қарай өндірілетін кокстаушы көмір көлемі 14,1 млн тонна болады деп нақтыланды.
Үкімет көмір өндірісін ұлғайтуды осы бағыттағы жалғыз ірі компания «АрселорМиттал Теміртаумен», ал сұраныстың өсуін болат өндіру қуатын 6 млн тоннаға дейін жеткізу жобасымен байланыстырады, әрине. Аталған тұжырымдамада баяндалғандай, Қарағанды көмір бассейнінде жоғары сапалы, әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті кокстаушы көмірдің мол қоры бар. Олай болса, «АМТ» АҚ-тың басшылығы өзінде барды өзгеден тасып, екі шығындалып отырғаны несі?! Мыңдаған адамның тіршілік көзі болып отырған өндіріс тағдырын өзім білемге салуға ешкімнің де құқы жоқ. Мәселе оң шешімін таппаса, Үкімет қарап отырмас деп сенеміз.
Қайрат ӘБІЛДА,
«Егемен Қазақстан»
ҚАРАҒАНДЫ
