Білім • 21 Ақпан, 2018

Көзқарас: Тарих оқулықтарының тілі ауыр, деректері қате

392 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Биылғы оқу жылынан бастап жаңа форматқа көшкен 5-7 сыныптарда та­рих пәнінен сабақ беремін. Бұл сыныптардың оқулығында олқы­лық­тар аз емес. Әсіресе, 5-сыныптың «Қазақстан тарихы» мен «Дүниежүзі та­рихы» пәнін оқушылар меңгере алмай, қиналуда. Ең басты себеп, бағ­дар­лама оқушылардың жас мөлшеріне сай емес. Яғни, жүктемені азайтып, оқуды жеңілдетеміз дегеніміз кері әсер етуде.

Көзқарас: Тарих оқулықтарының тілі ауыр, деректері қате

Былтырға дейін «Дүниежүзі тари­хы» пәні 6-сыныптан бастап оқы­ты­латын. Қазір бір жыл ерте жү­руде. Бұ­рынғы оқушы мен қазір­гі оқу­шының ара­сында қандай айыр­ма­шылық бар? Б­ұ­рын қазіргідей интернет, ұялы те­ле­фонның ішіндегі түрлі «тамашалар» болған жоқ. Теледидардың өзінде екі-үш арна ғана болатын. Сондықтан кітап оқып, шаруаға көмектестік. Қолымыз қалт етсе, ойнадық. Жұмыс істеп жүріп те қызық жеріне келіп, үзіліп қалған кітапты ойлап жүретінбіз. Кемінде 10-15 кітапты таңға дейін оқып, тауысқан да шығармыз. Мұның барлығы менің за­­мандастарымның көбіне ортақ, тип­тік жағдай. 

Біз де «Дүниежүзі тарихын» 6-сынып­тан бастап оқыдық. Бірақ, маз­­мұ­ны қазіргіден анағұрлым жеңіл, тілі жатық болатын. Айтайын дегенім, ақ­­параттық технологияны ерте бастан иге­ргені болмаса, бүгінгі балалардың көбі баяғы балалардан артық емес. Тіпті сол технологияның көлеңкелі жағын да күнде көріп жүрміз. Сондықтан бас­тауыштан орта буынға енді келіп жат­қан баланы бірден қиынға салу дұ­рыс емес. Жақсы, бағдарламаны күр­­делендіріп оқыттық делік. Содан қан­­дай нәтиже шықты? Баланың ынта­сын кетірді. Оқыды да, ұмытты. Бі­з­ге сол ма керегі? Әрине, кез келген ақ­па­рат уақыт өте ұмытыла бастайды. Де­генмен, негізгі тұжырымды бі­лім ой­да қалады.

Меніңше, тарихты бая­ғы­ша 6-сыныптан оқытса да жет­кі­лікті. 
Сөз басында оқулық сапасыз дедік қой. Енді соған нақты мысалдар кел­тірейін. «Атамұра» баспасынан шық­қан 5-сыныптың «Қазақстан тари­хы» оқулығынан «Қаратаудағы Ш.Уәлиханов атындағы және Тәңір­қаз­ған, Бөріқазған тұрақтары мен Үс­тірт­тегі Шақпақатадан табылған тас құралдары бұдан 1 млн жыл бұ­рын жасалған» деген қате деректі оқи­мыз. Қазақстан тарихының бес том­дық академиялық басылымында да (І том, 77- бет), Ә.Төлеубаев пен Ғ.Іргебаевтың 6-сыныптың «Ежелгі Қазақ­стан тарихы» оқулығында да (17-бет) Ш.Уәлиханов атындағы тұрақтың мустье кезеңіне жататыны дұрыс жа­зыл­ған. Бұл жерде жасайтын бір түй­ін: мектеп оқулығында қате дерек бе­ріл­меуі керек. Бала неге бір деректі екі оқулықтан екі түрлі оқуы тиіс. Демек, Мәжіліс депутаты Б.Тілеухан кө­терген «Миллиард санды Қытай бір оқулықпен оқиды. Біздің елде баламалы оқулықтардың керегі не?» деген пікірге ден қою керек. Мектеп кі­тапханасында пайдаланылмаған та­лай баламалы оқулықтар сіресіп тұр­ғанын көріп жүрміз. Соған қанша қаражат кетті. Қазіргі оқулықтарға сын айтсақ, аудандағылардың да, об­лыстағылардың да айтатындары: «оқу­лық – ресурс, интернеттегі, бі­лім сайт­тарындағы деректерді пай­да­ла­ныңыз». Оқулық ресурс болса, ин­тер­нет­­тегі деректерді пайдалансақ, оқу бағ­дарламасы қайда қалады? 

Оқулықтың тілі де сабақ барысын­да үлкен орын алады. Әсіресе оқу­шы­лар­дың өздері оқып, игеретін жаңа фор­матты оқулықтардың тілінде кедір-бұ­дыр, ғылыми баяндауда жүйесіздік бол­мауы тиіс. Қазақ тілі –сөздердің орын тәртібі қатаң сақталатын тіл. Сөз етіп отырған 5-сыныптың «Қазақ­стан тарихында» «Кейінгі мезолит дәуірінде адамдар микролит-ұзын­ды­ғы 1-2 сантиметрлік тас құрал жа­сау­ды үйренді» деп жазылған (31-бет). Мезолит ерте, орта, кейінгі деп бө­лінген емес. Дұрысына келгенде: «Ме­золит дәуірінің соңында адамдар ұзын­дығы 1-2 сантиметрлік ұсақ тас құ­рал-микролит жасауды үйренді», деп жазылуы керек еді. 

Бұл оқулықтың авторлары – Б.Көмеков, Т.Жұмағанбетов, К.Игілікова есімді ғалымдар. Араб­та­ну­шы, көрнекті тарихшы Болат Кө­ме­ков ақсақалды жаңа форматты кі­­тап­қа салмақ беру үшін қосалқы автор етіп кіргізген болар деген ой туа­ды. Бас­қалай реті жоқ секілді. Егер рас бол­са, А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл бі­лімі институтының оқулыққа са­рап­шылық жасағаны жазылған. Рас бол­са дейтініміз, тілі оқушы тұрмақ, мұ­­ғалімнің өзіне ауыр. Тіл маманда­ры оқулық тілінің тұтқырлығын қа­лай бай­қамаған? Өзімнің ойымша, оқу­лықтың сапасыздығына, бірін­ші­ден, жауапсыздық, екіншіден, асы­ғыс­тық себеп болған. 

Бұрынғы оқулықтар да, әрине, кемшіліксіз емес. Әсіресе, 8-сыныптың «Дү­ниежүзі тарихы» баланың пси­хо­ло­гиялық-физиологиялық деңгейіне кел­мейтіндей өте күрделі. Бір ғана мысал: «ХVІІ-ХVІІІ ғасырлар­д­а­ғы Ресей» деген тақырып 12 беттен тұрады. Соның ішінде 57 хро­но­ло­гиялық, 25 статистикалық дерек кез­деседі. Тағы да қаншама губер­ния­лардың, шайқастардың, тарихи тұл­ғалардың аты, сансыз ведомство ата­уы бар. Жалпы, аталған кітаптағы екі ­тақырыптың бірі сондай. Неге десеңіз, «Дүниежүзі тарихы» ертеректе жылына – 68, кейін 51сағат оқытылды.

Ал, бертінде 34 сағатқа қысқарса да, оқылатын материал өзгермеді. Бұған кітап авторларын айыптау да орынсыз сияқты. Өйткені әлем тарихы ауқымды. Олар бағдарламадан асып қайда барады? Дегенмен де алдағы жаңа форматты оқулық түзелер деп үміттенеміз. 

Серік ЗИЯТОВ, 
Бұлан орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі 

Батыс Қазақстан облысы,
 Сырым ауданы