Кітаптың арқауы ретінде мәдени және діни айырмашылықтар адамдар арасында жаһандық ауқымдағы жанжалға әкелетін гипотезасы алынған. Басқаша айтқанда, автор келешектегі соғыстар жеке егемен мемлекеттер арасында емес, түрлі өркениеттер арасында жүреді деген пікір білдірген.
Хантингтон әлемдік өркениеттерді шартты түрде мынадай санаттарға бөлген: батыстық, латынамерикалық, жапондық, синдік, исламдық, православтық, буддалық және африкалық. Автордың айтуынша, аталған өркениеттердің тарих, тіл, мәдениет, салт-дәстүрлер және ең маңызды діни тұрғыдағы айқын айырмашылықтары болашақ әлемдік қақтығыстар үшін өте қолайлы себеп қызметін атқарады.
С.Хантингтонның дәлелдері академиялық топтар араласында түрлі пікірлер тудырғанына қарамастан, кейінгі кезеңдегі оқиғалар автор идеяларының белгілі бір дәрежедегі өзектілігін танытты. Мысалы, 2001 жылғы 11 қыркүйектегі «Әл-Каида» ультра-радикалды тобы жасаған террорлық шабуыл Американы ғана емес, сонымен бірге бүкіл әлемдік қоғамдастықты дүр сілкіндірді. Нәтижесінде «батыстың радикалды исламмен күресі» және «мұсылмандарының батыстық коалицияға қарсылығына» қатысты риторика пайда болды.
Жек көрушілік пен экстремизм идеологиясын дамыту қаупі алдында діни қарама-қайшылықтарды бейбіт түрде талқылау қажеттілігі туындады. Сондықтан Президент Н.Назарбаевтың дана саясатының арқасында өзара сыйластық пен толеранттылық мәдениетін дамытудағы ынтымақтастықты нығайту мақсатында әлемдік діни конфессиялар өкілдері үшін интерактивті алаң құру ұсынылды.
Елбасының бастамасы жаһандық қолдауға ие болып, 2003 жылы Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің I съезі өтті, ол жаһандық діни конфессиялардың өзара іс-қимылының бірегей алаңына айналды.
Конфессияаралық диалогтың тұрақты институтын құруға қатысты Елбасының бастамасы өзінше бір ерекше идея екенін атап өткен жөн. Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің І съезі өткенге дейін, әлемде шын мәнінде осындай мазмұндағы ауқымды шара болмаған еді. Бұл форум қазіргі заманның сынақтары мен үрдістеріне сай келетін «қазақстандық жоба» екенін атап өткен жөн.
2003 жылдан бастап Қазақстан үш жыл сайын Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезін өткізіп келеді. Бұл іс-шаралардың орталығы Астана қаласы, ал шараның өту орны ретінде арнайы салынған Бейбітшілік және келісім сарайы болуы да символдық мәнге ие. Бүгінгі күнге дейін әртүрлі күн тәртібі мен қатысушылар санына қатысты айырмашылықтар бар 5 съезд өтті. Аталған алаңның өзектілігі мен беделі жыл өткен сайын арта түсті. Егер де бірінші съезде 17 діни конфессиялар делегациясы қатысса, төртінші съезде 80-нен астам делегация болды, ал 2015 жылы өткен соңғы бесінші съезд жұмысына бірінші рет БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун араласты. Мұның бәрі кездейсоқ емес, бұл әлемдік қоғамдастықтың алдында пікіралмасу алаңының маңыздылығын дәлелдейді.
Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі бүгінгі күннің өзінде конфессиялық қатынастардың траекториясын түсіну мен ынтымақтастық бағытын өзгертті және тек діндер үшін ғана емес, жалпы тұтастай алғанда әлемдік қоғамдастық үшін байланыстырушы тетік ретінде қызмет етуде. Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің кезекті VI съезі 2018 жылдың қазан айында өтеді. Бұл жиын ислам, христиан, иудаизм, буддизм, синтоизм, даосизм, индуизм және басқа да діндердің жоғары өкілдерін, сондай-ақ бірқатар халықаралық ұйымдардың басшыларын біріктіре түседі.
Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының тұрақты әрекет ететін съезі ондаған жылдар бойы өзара түсіністік пен сыйластық және ең бастысы – пікір алмасу арқылы келісім мен қауіпсіздікті нығайтып келеді. Сонымен қатар жер шарында барлық мәдени-діни бірлестіктер мен қауымдастықтардың бейбіт өмір сүруін қамтамасыз етудің тиімді тетігі болып табылатынын көрсетеді. Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі өзара түсіністік пен әлем бойынша құрмет мәдениетінің дамуына, сондай-ақ діндер арасындағы тиімді жаһандық пікіралмасудың қалыптасуына баға жетпес үлес қосуда.
Зарема ШӘУКЕНОВА,
Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының директоры
