Былтыр күзде Астана медицина университетінде оқитын бірқатар студенттер әділетсіз жолмен оқуға түсіп кеткендер туралы айтып арызданған еді. Одан кейін оқуға түсу емтихандарын өз күшімізбен тапсырдық деп шағымданғандардың ісі бойынша тексеріс жүргізілетіні хабарланған болатын. Істі тергеу қалалық ішкі істер департаментіне жүктеліп, 117 қылмыстық іс қозғалған. Оның 30-ы сотқа жіберілген. «Қылмыстық кодекстің 385-бабы, 3-тарауы, яғни жалған құжат пайдалану санкциясы бойынша 300 АЕК айыппұл жазасы тағайындалды», дейді Сарыарқа аудандық №2 сотының судьясы Болат Пазылов. Айта кету керек, айыппұлдан бөлек жалған құжат тапсырғандар оқу ақысы мен стипендияға кеткен мемлекет қаражатын да қайтарады.
Аталған университет ректорының орынбасары Франц Галицкийдің айтуынша, БҒМ-нің тексерісінен кейін 33 адам оқудан шығарылған, тағы 84 адам оқудан шеттетілген. Олардың көбі грантта оқыса, тек 9 адам оқуын өзі төлеген. Ф.Галицкий ішкі тексерістер үшін комиссия құрылғанын, бірақ халықаралық ұйым берген сертификаттың базасына кіре алмағандарын айтты. «Министрлік тексеріс кезінде базаға кіріп, осы жағдайды анықтады. Студенттер оқудан шығарылды», деді ол.
IELTS (the International English Language Testing System) сертификатын қолдан жасағандар ісімен құқық қорғау органдары айналысып жатыр. Денсаулық сақтау вице-министрі Алексей Цой жалған сертификаттарға байланысты істің ІІД-ге жіберілгенін айтты. «Барлық іс ІІД-ге жіберілді. Құжат тапсырушылар ЖОО-ға жалған сертификаттарды өздері тапсырған. Бұл іс сертификаттарды тексеру бойынша заңға өзгеріс енгізу керек екенін көрсетті. Қазір «Білім туралы» заңда сертификаттарды тексеру туралы ештеңе айтылмаған. Жалған сертификаттардың барлығы мөрмен болғандықтан, олар өтіп кеткен», деді А.Цой. Вице-министрдің айтуынша, оқудан шығып қалғандар ақылы бөлімге түсуге талпынып көре алады. Ал сертификаттарды тексеру БҒМ-нің жоспарлы жұмысы, сондықтан, басқа университеттерде де тексерістер жүргізілетін болады. Бір айта кетерлігі, жалған сертификатпен оқуға түскендердің барлығы күзде оқудан шығарылуы тиіс еді. Бірақ соттың шешімі уақытында орындалмаған. Мұндай жағдайда медицина мамандарын даярлайтын аталған оқу орны лицензиясынан айырылуы мүмкін. Бірақ Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиевтің айтуынша, оқу орнының лицензиясын тартып алу туралы шешім шығарылмаған.
«Сертификаттардың жалған немесе түпнұсқа құжат екенін университет анықтауы керек, бірақ бұл талап заң бойынша реттелмеген. IELTS тапсырғандар тиісті базада болады. Енді барлық университеттер магистратура, докторантураға түсуге ниетті TOEFL мен IELTS тапсырғандарды тексеруі керек. Тіпті БҒМ келіп тексеру жүргізгенше өздері шара қолданғаны жөн. Болашақта ЖОО-ларға сертификаттарды мәліметтер базасынан тексеруді міндеттеу жоспарланып отыр. ЖОО-лардың академиялық еркіндігі туралы жаңа заң жобасында бұл тармақ енгізілген. Бұрын заңда ол қарастырылмаған еді. Енді TOEFL мен IELTS базасынан университет сертификат мәліметтерін тексеруі керек. База бар, барлығына қолжетімді», деді осы жайтқа байланысты журналистерге түсінік берген Ерлан Сағадиев.
Оқудан шығып қалған студентердің орны қазір бос тұр. Бұл гранттарды енді емтиханды өз күшімен тапсырғандар иелене алады. «Біз бұл істі өз бетімізбен шеше алмаймыз. Білім және ғылым министрлігі бірқатар құжатты реттеуі керек. Соның негізінде ақылы бөлімдегі студенттерді бос орындарға ауыстыратын боламыз», дейді Ф.Галицкий. Білім және ғылым министрлігі өкілдерінің айтуынша, ақылы бөлімнен бюджетті негізге ауыстыруды университет өзі шешеді.
Айта кету керек, IELTS сертификаты магистратура немесе докторантураға түсу кезінде басымдық береді. Жалпы, жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға түсу емтихандары екі сатыдан тұрады. Талапкер алдымен таңдауы бойынша бір шет тілінен (ағылшын, француз, неміс, араб тілін білу талап етілетін мамандықтарға түсуші тұлғалар үшін араб тілі бойынша) емтихан тапсырып, 50 балдық межеден өтсе, мамандық бойынша емтиханға жіберіледі. Бір айта кетерлігі, шет тілінен өтетін тест тыңдау, грамматика, мәтінмен жұмыс секілді бөлімдерден тұрады. Ал Үкіметтің 2012 жылғы 19 қаңтардағы қаулысымен бекітілген Жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгі қағидаларында ЖОО магистратурасына, докторантурасына, ЖОО-лар мен ғылыми ұйымдардың резидентурасына, адъюнктурасына азаматтарды қабылдау түсу емтихандарының қорытындысы бойынша конкурстық негізде жүзеге асырылатыны айтылған. Сонымен қатар ережеде «Мынадай емтихандар бойынша: ағылшын тілі: International English Language Tests System (IELTS, шекті балл – кемінде 6.0) бойынша шет тілін меңгерудің жалпыеуропалық құзыреттеріне (стандарттарына) сәйкес шет тілін меңгергенін растайтын халықаралық сертификаттары бар Қазақстан Республикасының азаматтары магистратураға, резидентураға, адъюнктураға және докторантураға шет тілі бойынша түсу емтиханынан босатылады» делінген. Сонымен қатар осы сертификаттары бар талапкерлерге 100 балдық жүйе бойынша ең жоғары балл қосылатыны айтылған. Айта кету керек, мамандық бойынша да ең жоғары балл 100 балды құрайды. Үкіметтің осы қағидаларына қосымшаға сәйкес 150 балдан кем емес балл жинаған тұлғалар оқуға қабылданады.
Байқап отырғанымыздай, шет тілінің сертификаттары оқуға түсу кезінде үлкен басымдық беріп отыр. Бірақ бағалаудың өзінде кемшілік байқалады. Мысалы, IELTS сертификаты кемінде 6 болған адамға 100 балл қойылады. Бірақ магистратура немесе докторантураға қабылдау кезінде тапсырылатын 100 сұрақтан тұратын ағылшын тестін тапсырған күннің өзінде ең максимальды балл алу жағдайы өте сирек кездеседі. Ал IELTS кемінде 6 немесе одан жоғары болса да, бұл талапкердің тілді 100 пайыз білетінін көрсетпесе керек. Аталған халықаралық тест сертификатының максималды балы 9-ды құрайды десек, оны ағылшындықтардың өзі оңайлықпен ала алмайтыны белгілі. Яғни, осы ретте министрлік тек сертификаттарды тексеру жағын емес, оны бағалау шкаласын, шетелдік сертификаты барларға берілетін балдың төменгі межесін қайта қарап шыққан жөн деп ойлаймыз. Мысалы, IELTS-тан кемі 6 балл алғандарға 90 балл деген сияқты бағалау шкаласын енгізуге болар еді.
Гүлнұр ҚУАНЫШБЕКҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
