Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Төрағасының орынбасары Олег Смоляков «Егемен Қазақстан» газетіне берген сұхбатында хабарлағандай, реттеуші бағдарламаны алдағы іске қосуға байланысты дайындық жұмысын аяқтауда. Жаңа мемлекеттік бағдарлама бойынша алғашқы ипотекалық кредиттерді үстіміздегі жылдың екінші жартысында беру жоспарланып отыр.
– Олег Александрович, Қазақстан Президенті үстіміздегі жылғы наурызда жария еткен әлеуметтік бастамалардың бірі жұмыс істеп жүрген қазақстандық азаматтарға оңтайлы мөлшерлемелер бойынша тұрғын үй сатып алуға жәрдемдесуге тиіс ипотекалық бағдарламаны әзірлеуді тапсыру болды. Бағдарламаны әзірлеу қазір қандай сатыда тұр? Оны іске асыру қашан басталады?
– Бірінші кезекте, мемлекеттің Қазақстан азаматтарының тұрғын үй жағдайларын жақсарту міндетін шешу жүйелілігін атап өткім келеді. Тәуелсіздік жылдары мемлекеттің азаматтардың тұрғын үй мәселесін шешу бойынша бірнеше рет ауқымды шаралар қабылдағаны белгілі. Іске асырылған, сондай-ақ күні бүгінге дейін іске асырылып жатқан тұрғын үй бағдарламаларының топтамасы өз тиімділігін көрсетті. Бұған 2016 және 2017 жылдардағы тұрғын үйді пайдалануға енгізудің өскені дәлел бола алады. Осы екі жылда елімізде 21 миллион шаршы метр тұрғын үй салынды. Құрылыс саласының жоғары өсу қарқыны, тұтастай алғанда, ел экономикасының өсуіне айтарлықтай үлес қосады, халық шаруашылығының түрлі салаларындағы өсуге қолдау көрсетеді. Өз кезегінде пәтер сатып алу үшін қаржылық ресурстарды алудың халыққа түсінікті әрі тартымды тетігін құру бойынша мемлекеттің күш-жігері салынып жатқан тұрғын үйге жоғары сұраныс деңгейін ұстап тұруға көмектеседі. Басқаша айтқанда, тұрғын үй құрылысының мемлекеттік ынталандыру тетіктері және пәтер сатып алуға қажетті бүкіл соманың жинақталуын күтпестен азаматтарға пәтер сатып алуға мүмкіндік беретін «7 – 20 – 25» бағдарламасы бір-бірін толықтырады және мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатының басым міндеттерінің ауқымды бөлігін оң шешеді.
Қазіргі уақытта Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша әзірленген жаңа ипотекалық бағдарлама бекітіліп, Ұлттық Банктің ресми интернет-ресурсында жарияланды.
Сонымен қатар бағдарлама операторы – арнайы компания, «Баспана» ипотекалық ұйымы» АҚ құрылды. Банктер бағдарлама шеңберінде ипотекалық қарыздарды үстіміздегі жылдың екінші жартысында бере бастайды деп күтілуде.
Бағдарлама ипотекалық тұрғын үй қарыздарын берудің негізгі талаптарын, бағдарламаға қатысу үшін қарыз алушылар мен банктерге арналған өлшемшарттарды, банктердің оператормен өзара іс-қимыл тәртібін, сондай-ақ оны табысты іске асыру үшін заңнамалық актілер деңгейінде қабылдануға тиіс шараларды айқындайды.
– Бұл бағдарламаның алдыңғы барлық бағдарламадан маңызды ерекшелігі неде?
– Жаңа ипотекалық бағдарламаның алдыңғы немесе ағымдағы мемлекеттік бағдарламалардан маңызды айырмашылығы – онда мемлекеттік қаржыландырудың болмауында. Бағдарламада қаржыландыру көзі ретінде қор нарығының құралдары пайдаланылатын болады. Мәселен, ипотекалық қарыздарды сатып алуды қаржыландыру үшін «Баспана» ипотекалық ұйымы» АҚ тартымды кірістілігі бар сенімді облигацияларды инвесторлардың шектеусіз аясы арасында қор нарығына орналастыра отырып шығарады. Осылайша бағдарлама мемлекеттік бюджеттің қаражатын тартпастан дербес қаржыландырылады. Бағдарламаның жұмыс істеуі үшін қажетті қаражатты тиімді тартуға бірнеше жағдай ықпал етеді. Біріншіден, «Баспана» ипотекалық ұйымы» АҚ Ұлттық Банктің 100% еншілес ұйымы болады, бұл оның аса жоғары сенімділік деңгейін білдіреді. Екіншіден, сенімді қаржы құралдарының қазіргі тапшылығы жағдайларында «Баспана» ипотекалық ұйымы» облигацияларына деген жоғары сұраныс күтіледі.
Бұдан басқа, жаңа ипотекалық бағдарлама бүкіл алдыңғы және қолданыстағы мемлекеттік ипотекалық бағдарламалардың аясында өзінің бұрын-соңды болмауымен және ауқымымен айтарлықтай ерекшеленеді. Бір жағынан, халыққа тарихи тұрғыдан ең аз 7% мөлшерлемесі бойынша ипотекалық кредит алудың теңдесі жоқ жағдайлары ұсынылады, кредитке берілетін тұрғын үй құнынан 20% мөлшерінде бастапқы жарнасы және кредиттің ең жоғары мерзімі 25 жылға дейін болады. Осының бәрі меншікті баспанасы жоқ азаматтардың тұрғын үйді ипотекаға сатып алуына және бұл қарызды өз бюджеті үшін ауыртпалықсыз өтеуіне мүмкіндік береді. Екінші жағынан, болашақ ипотекалық бағдарламаның ауқымы бойынша рекордтық мөлшері болады, бұл – 1 трлн теңгеге жуық. Бұл бағдарлама табысты іске асырылған жағдайда еліміздегі бүкіл ағымдағы ипотекалық портфельдің іс жүзінде екі есе ұлғаюын білдіреді.
Іс жүзінде Бағдарлама ұзақ уақыт шешілмеген бірнеше проблеманы шешеді:
1) құрылыс салуға деген сұранысты ынталандырады және бүкіл тұрғын үй-құрылыс нарығын одан әрі дамыту үшін қозғаушы күш бола отырып, елдегі тұрғын үй секторын толығымен жаңғыртуға мүмкіндік береді деп күтіледі;
2) еліміздің тұрғын үй проблемаларын шешуге мұқтаж азаматтарының ауқымды саны үшін қолжетімді баспана ұсынады;
3) өз тетіктері есебінен ипотекалық қарыздар беруге және Бағдарламаның жұмыс істеуіне қажет қаржыландыруға қолжетімді болуға мүмкіндік береді.
– Бағдарлама шеңберінде қандай жылжымайтын мүлік объектілерін сатып алуға болады?
– Елде құрылыс саласына жаңа қарқын беру бағдарламаның маңызды талаптарының бірі болып табылады. Біз бағдарлама тұрғын үй секторын толығымен қайта іске қосып, бүкіл тұрғын үй құрылысы нарығын одан әрі дамыту үшін қозғаушы күш болады деп күтеміз. Осы себепті бастапқы кезеңде бастапқы тұрғын үйді ғана кредиттеу болжанады.
– Меншігінде баспанасы бар қазақстандықтар бағдарламаға қатыса ала ма?
– Бұған дейін де айтып жүргендей, бағдарлама тек әлеуметтік сипатта және, ең алдымен, меншікті баспанасы жоқ адамдарға ғана арналған, себебі басында баспанасы жоқ азаматтарды жеңілдік берілген тетікпен қамтамасыз ету – біз үшін маңызды. Жаңа бағдарлама шеңберінде ипотекалық қарызды әлеуетті алушыларды бағалайтын маңызды өлшемшарт – қарыз алушыда кредитті қиындықсыз өтейтін кірісінің болуы. Бүкіл бағдарламаның орнықтылығы толығымен азаматтардың болашақта өз борыштарына қызмет көрсете алу қабілетіне байланысты болады.
– Халықтың тарапынан бағдарлама шеңберінде ипотекалық қарызға деген сұранысты Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі алдын ала бағалады ма? Халықтың бағдарламада мәлімделген талаптар бойынша ипотекалық кредиттерді төлей алу қабілеті бар ма?
– Бағдарламаның бұрын-соңды болмаған талаптарын ескерсек, біз халықтың ол бойынша ипотекалық қарызға деген сұранысы жоғары болады деп күтеміз. Бағдарлама талаптары болашақ қарыз алушылардың тұрақты төлем қабілетін есептеуге мүмкіндік береді. Алдын ала жасалған есептер бағдарлама бойынша жұмыс істейтін қазақстандықтардың отбасы бюджетіне зиян келтірмей қызмет көрсетуге болатынын айғақтап отыр. Мысалы, қарыздың сомасы 7 млн теңге болса, ипотекалық кредит бойынша ай сайынғы төлем мөлшері 50 мың теңгеден аспайды. Бұл – көптеген қарыз алушы үшін борыштық жүктеменің өте қолайлы деңгейі. Қатысушы банктердің қарыздар беру рәсімін бастауы туралы ақпарат Қазақстан Ұлттық Банкінің интернет-ресурсында қосымша орналастырылады.
– Бағдарламаны іске асыру кезінде Қазақстанның түрлі өңірлеріндегі баспана бағасындағы айырманы қалай ескермексіздер?
– Бағдарламаның өлшемшарттары мен талаптарын әзірлеу кезінде елдің өңірлік айырмашылықтары, оның ішінде тұрғын үй бағасындағы айырмашылықтар да ескерілді. Сондықтан да тұрғын үйдің өңірге қарай сараланатын шекті құны айқындалатын болады. Мәселен, Астана, Алматы, Ақтау және Атырау сияқты қалалар үшін тұрғын үйдің ең жоғары құны 25 млн теңге, басқа өңірлер үшін 15 млн теңге болады. Сонымен қатар «7 – 20 – 25» бағдарламасымен сатып алуға болатын тұрғын үйдің шекті құны бағдарламаның әлеуметтік сипатына байланысты белгіленген. Сонымен бірге бұл шектеулер баспана бағасының алыпсатарлық өсуіне жол бермеуге мүмкіндік береді.
– Бағдарламаның тетігі туралы айтып берсеңіз. Іс жүзінде ол қалай жұмыс істейді?
– Бағдарламаны іске асыру Ұлттық Банкке тапсырылған болатын және бағдарламаның жоғары әлеуметтік мәнінен басқа бұл, іс жүзінде, еліміздің қаржы секторының осындай ауқымды міндеттерді шешуге дайын екендігін растау мүмкіндігі. Бағдарламаны іске асыру тетігі тікелей кредиттеумен айналысатын және қарыз алушылармен қатынас орнататын банктермен тығыз қарым-қатынас жасай отырып әзірленді.
Жалпы алғанда, бағдарламаның жұмыс барысы мынадай болады: коммерциялық банк қарыз алушыға «7 – 20 – 25» схемасы бойынша кредит береді. Кредиттеу теңгемен ғана жүзеге асырылады. Одан кейін берілген кредиттерді Ұлттық Банктің арнайы еншілес компаниясы – «Баспана» ипотекалық ұйымы» АҚ банктерден сатып алады. Коммерциялық банк кредитті сатудан алынған қаражатты келесі ипотекалық қарыз алушыларды кредиттеуге жібереді.
Жоғарыда атап өтілгендей, Қазақстан Ұлттық Банкінің арнайы еншілес ұйымы ішкі нарықта қаржыландыруды нарықтық қағидаттармен тартады. Бұл – өте маңызды талап, ол болашақта бағдарламаның орнықтылығын қамтамасыз етіп, мемлекеттен ақшаның ауқымды құйылуын талап етпейді.
– Бағдарламаға қандай банктер қатысады?
– Жаңа ипотекалық бағдарлама ұзақ мерзімді және тұрақты болуы тиіс, сондықтан оған орнықты капитал базасы, қаржылық қызметтер нарығында белгілі бір үлесі, сенімді қолдау көздері, сондай-ақ расталған халықаралық кредиттік рейтингі бар банктер қатыса алады. Сонымен қатар қатысушы әлеуетті банктерге нақты өлшемшарттар бағдарламада айқындалған және бағдарламаға қатысушы банктер «Баспана» ипотекалық ұйымы» АҚ-пен тиісті шарттар жасағаннан кейін олардың тізімі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ресми интернет-ресурсында орналастырылады.
– Әлеуметтік желілердегі түсіндірмелерге сәйкес, кейбір қазақстандықтар бұл бағдарламаны жеңілдік беретін және аса ауыртпалық түсірмейтін бағдарлама деп қабылдайды. Ұлттық Банк бағдарламаның әлеуетті қатысушыларына жеңілдік берілген талаптардың да қарыз алушының бюджетіне белгілі бір қаржылық жүктеме болжайтыны туралы ақпаратты жеткізу үшін халықпен ақпараттық-түсіндірме жұмысын жүргізуді жоспарлап отыр ма?
– Жаңа ипотекалық бағдарлама көптеген азаматтар үшін тұрғын үй мәселесін шешу мақсатында жасалады. Осыған байланысты бағдарлама бойынша әлеуетті қарыз алушының борыштық жүктемесі осы жүктеменің оның отбасы бюджеті үшін ауыртпалық салмайтындай жоспарланады. Бағдарламаның талаптарына сәйкес, қатысушы банктер қарыздарды бергені және қызмет көрсеткені үшін қарыз алушылардан комиссия алуға құқылы емес.
Сонымен қатар жаңа ипотекалық бағдарламаны әлеуетті қарыз алушылар ешбір жағдайда мемлекеттен берілетін өтеусіз көмек ретінде қабылдамауы тиіс. Бағдарлама төлем жасауға қабілеттілік және қарыз алушылар, сол сияқты банктер тарапынан әділ нарықтық қағидаттарды қатаң сақтау негізінде жасалады.
Ақпараттық ашықтық қағидаты Ұлттық Банк қызметіндегі басты басымдықтардың бірі екендігін атап өту маңызды. Біз «7 – 20 – 25» бағдарламасын түсіндіру бойынша жұмыстар жүргізудеміз.
Брифингтер, дөңгелек үстелдер өткізу мен сұхбат беруден басқа біз әлеуметтік желілердің және басқа технологиялардың мүмкіндіктерін кеңінен пайдалануға ниеттеніп отырмыз. Мысалы, Ұлттық Банкке халық тарапынан «7 – 20 – 25» бағдарламасының талаптары туралы көптеген сұрақтардың келіп түсетінін түсіне отырып, біз Ұлттық Банктің «ҚҰБ Online» мобильдік қосымшасында (Автордың ескертуі: iOS и Android платформаларында App Store және Play Market дүкендерінде мемлекеттік тілде және орыс тілінде көшіріп алуға қолжетімді) жаңа бөлім аштық. Онда халықтың бағдарламаға қатысты сұрақтарға жедел жауап алу мүмкіндігі бар.
Желі пайдаланушылары «Ұлттық Банк хабарлайды, түсіндіреді, түсініктеме береді» тобына қосыла отырып, Қазақстан Ұлттық Банкінің Facebook желісіндегі ресми аккаунтында «7 – 20 – 25» бағдарламасы туралы өздерін қызықтыратын ақпарат алуға мүмкіндігі бар.
«7 – 20 – 25» бағдарламасы – іс жүзінде халықтық ипотекалық бағдарлама және ол туралы толық және дәйекті ақпаратты барлық әлеуетті қарыз алушылардың білуі біз үшін өте маңызды.
Әңгімелескен Самат МҰСА,
«Егемен Қазақстан»