Суретте: редактордың орынбасары Ерғали аға АХМЕТОВ бастаған шығармашылық топ «Бақанас» күрішшілерімен кездесуден оралып келеді. 1988 жыл.
Ол заманда атағы дардай «Жетісудың» есігін жүрегі алып-ұшып ашқан кез келген жастың басылымның «бас штабынан» айналып өтуі мүмкін емес дәстүр бар-ды, мен де дәл сондай жолмен бір күні газеттің секретариатына топ ете түстім. 1983 жылдың қоңыр күзі. Ендігі жерде жас ғұмырымның алдағы жеті жылы «Жетісудың» есігінде өтетінін білген жоқпын, әрине. Бастығымыз Жұмаш аға Арғымбаев, үш орынбасары Сырым Құлажанов пен Көлбай Адырбеков және мен, фототілші Нұрманбет аға Қизатов, суретшіміз Таужан Есбергенова, техникалық редакторымыз Әлия Сейілханова, кешкісін ТАСС пен ҚазТАГ-тан келіп түсетін ақпараттар таспасын мұқият оқып, керекті дегенін нөмірге саралап дайындайтын Мәстура Үсенова апай, бәріміз – «штаб» құрамындағы бір қауым елміз. Аптасына бес рет шығатын газеттің өндірістік-шығармашылық таусылмас тауқыметін журналист қауым жақсы біледі. Үш жігіт кезектесіп күнделікті нөмірдің макетін сызамыз, бет оқитын кезекшілердің тізімін даярлаймыз, жазылған мақалалардың редакциядан баспаханаға уақтылы жеткізілуін қадағалаймыз. Материалдар цехқа курьер қыздар арқылы, ғимараттың қабырғасына қағылған пневматикалық пошта арқылы да тасымалданады. «Күйіп бара жатқан материалды» цехқа өзіміз-ақ аттай желіп жедел апарып саламыз да қорғасын мен қара майдың ортасынан күйелеш-күйелеш күйде редакцияға ораламыз. Соған қарамастан, азды-көпті беделіміз де жоқ емес. Кез келген тілші, бөлім меңгерушісі немесе атағы дардай журналист ағаларымыздың өзі күнделікті секретариатқа бір бас сұқпай кетпейді, өйткені жазылған мақала түгелдей біздің қолдан өтеді, макетке ілінеді. Мақаланың газет бетінде әріптестер айтатындай жұтынып шығуы да тек қана біздің шеберлігімізге, бас штаб жауынгерлерінің шығармашылық тапқырлығына байланысты.
Мерекелік нөмір шығардың қарсаңында Жұмаш ағамыз бас штабтың отырысын жасап, «Ал бар өнерлеріңді ортаға салыңдар, көрейін...» деп қысқа қайыратыны бар. Мінезі біртоға, артық сөзі жоқ, өз жұмысына сондай тиянақты ағамыздың сол бір-ақ ауыз сөзі бізді дүр сілкінтіп, шабыттандырып тастайды. Дереу шүйіркелесіп, «қызыл» нөмірді қалай таңғаларлықтай етіп шығарамыз деп жанталасамыз. Осындайда ғой, секретариаттың ыстық-суығын басынан өткізген, жай-жапсарын бес саусақтай жақсы білетін насихат бөлімінің меңгерушісі Рысбек Сәрсенбаев ағамыздың дәлізде тез-тез басып, асығыс өтіп бара жатқан жерінен секретариатқа кілт бұрылып, бас сұғатыны. Тәжірибенің аты тәжірибе, болашақ газет беттерінің сондайлық әдемі жұтынып тұратыны өз алдына, Рыс-ағам макет парақтарын ойната сызып отырып, «Көлбай, сен мына бұрышқа бүгінгі тақырыпқа келтіріп шағын новелла дайында, ...сен мына қиыққа бүгінгі табиғаттың сырын ашатын миниатюра жазып жібере ғой» деп секретариаттың қым-қуыт жұмысымен жүріп, қолына қалам ұстай алмай «суып» қалған біздердің тоңымызды жібітіп, мақала жазуға қамшылап қоюды ұмытпайтын. Шіркін, секретариат!
Түс әлетінде жұрттың біразы ауыл шаруашылығы бөліміне опыр-топыр жиналады. Төрде – бөлім меңгерушісі Мұғалімбай Жылқайдаров ағамыз арқасын тік ұстап, қаққан қазықтай қалпында қолындағы қаламы тынымсыз жорғалап, мақала жазып отырады. Үлкен сары үстелде ол кісіге қарама-қарсы орны бар Сарыаға (Хабдішаһар Әміренов) бөлім бастығынан сәл төменірек сырғи жайласып, дойбы тақтасындағы «жан беріп, жан алған» сайысты қыздырып жатады. Сарыағаңмен сайысқа түсетіндер кезекке тұрып сап түзейміз, бірақ ешкімді шақ келтірмейтін чемпион ағамыз кез келген шайқасты ұзаққа созбайтын... Анда-санда Сейдолла Садықов пен Әскер Исақов ағаларымыз «дау» шығарса, сабырлы Сарыаға «Әй, қой деймін-әй...»-ден әрі аспай, «Сен айналайын, келесің кім едің, келе ғой, айналайын...» деп ойынды келесі қарсыласпен жалғай беретін. Шын соғысты көрген майдангер-офицер Сарыағаның кез келген адаммен алғашқы тіл қатқандағы сөзі «Сен, айналайын өзі...»-ден басталушы еді. Пердесі жоқ үлкен де қалың шыны терезеден шақырайып түскен күн сәулесі онсыз да шарт та шұрт шайқас жүріп жатқан шағын бөлмені дәлізге қараған есігі ашық тұрса да, ми қайнатқандай етіп ысытып жібереді. Сұйықтау біткен төбе шашы шегініп тұратын іс үстіндегі Мұғалімбай ағам қақ маңдайын қыздырған әлгі күннің қызуына шыдай алмай көзі жұмылып, балбырап бір сәт үн-түнсіз қалады. «Жеңілуге» кезекке тұрған біз секілді момындардың бір көзіміз ойын тақтасында болғанымен, бір көзіміз сонда... Қызық, ағамыздың қолындағы қаламы қисаймаған сол күйі, ақ қағаздың бетінде, жазу біткен тұста, кенет... тоқтап қалады. Меңгеруші көзін рахаттана жұмып бір сәттік пауза жасап отырған шығар дейін десек, мұрны пысылдап, тап осылай ұйықтап кеткен секілді. Бөлімнің «қан майданның» ортасындағы қызметкері Сарыағам мұндай сақ болар ма, меңгерушісі жағына көз қырын да салмастан «Әй, Мұғалімбай...» деп бір дауыстап қоятыны сол екен, облыстағы ауыл шаруашылығының ең білгір-академигі Жылқайдаров ағамыз, селк етіп, оянады. Оянған мезетте... саусақтары арасында қисаймаған күйі қызметін күтіп тұрған әлгі қаламсапқа қайта жан бітіп, тұрған орнынан әрмен қарай қозғалып, ақ қағаздың бетінде жорғалап бара жатады... Жастар жағы Мұғалімбай ағаның мұндай қабілет-қылығына таң-тамаша қалып, аузымыз ашылатыны сонда ғой!..
Шіркін, ағалар!
* * *
Бірде редакциядағы аса беделді Жолдасхан Бозымбеков ағаны алдымызға салып, Нұрманбет ағаның бозжорғасы – «алтылық» «Жигулимен» Алматы қаласының айналасын алты айналып шықтық. «Жетісулықтарға» саяжай керек! Мұғалімбай ағам облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы арқылы бірқатар саяжайға лайық жер аумағының мекенжайларын алдымызға жайып тастады. Талғар жаққа бардық. Жері шұрайлы-ақ, бірақ ядролық-физикалық институттың түбі ұжымға ұнамады. «Радиация бар... қауіпті». Қапшағай бағытындағы екінші көпірден кейінгі сол қанаттағы жазық далаға су тарту қиын. Есік жақтағы тас үгітетін комбинаттың маңындағы жазық – шаң-тозаң... Ұжым көп толқыды. Содан ақыры баршамыз баяғыдан армандап жүрген Алатаудың бөктеріне де жолымыз түсті-ау.
...Алматының иығында тау бөктерін ала орналасқан «Каменский» кеңшарына таң бозынан жеттік. Директоры Захарченко деген азамат Сары ағамдай зор денелі кісі екен, сәлемімізді жүре алып, «Уазигіне» отырған бойда, «артымнан еріңіздер» деп, ишара жасады. Қазіргі «Таусамалы» шағын ауданы етекте қалып, бұралаң жолмен тау бөктерлеп өрге ұзақ жүрдік. Жолдасхан ағам: «Мына директор, бізді қайда бастап барады өзі?» десе, Нұрманбет ағам: «Жөке, бізге беретін жердің аумағын биіктен көрсетейін деген шығар...» дейді әңгімені әзілге бұрып. Айналып-айналып жүріп, бір бүйірден алдымыздан шыққан биіктегі алаңқайға екі машина құйрық тістесе келіп кілт тоқтадық. Жаздық жеңіл жейдесінің түймелері ағытылып кеткен директор тау бөктеріне жаяу шыққандай-ақ алқынып тұр. Маңдайы тершіпті.
– Міне, достар... мен сіздерді ең шұрайлы жердің төріне алып келдім, – деп алшаңдай басқан директор, төмен қарай тіп-тік созылып жатқан етекті нұсқап, арлы-берлі жүрді. – Мына қырдың үстінен бастап... сіздерге беремін, 1,5 гектар.
Бүкіл Алматы көз алдымызда мұнартып тұрды. Тау самалы есті. Шын мәнінде тамаша-ақ жер. Тілшінің қиялын қойсайшы, шіркін, кетті шарлап: «... мына жерден бір құжыра салсақ, Алматыны төбеден көріп, масаттанып-ақ отырады екенбіз. Радиация жоқ, тас-тозаң жоқ, аңыраған дала да емес».
Ойымды Жолдасқан ағам бұзды.
– Кешіріңіз, сіздің аты-жөніңіз кім еді...– деп сөз бастағанымен директормен өзінің танысу ниетіне құлықсыз екенін байқатқан ағамыз, аспай-саспай былай деп, төбемізден жай түсірді.
– Айналайын, қымбаттым, түсінбедім... сонда сен бізді аю жүретін жерге алып келіп жақсылық жасадым деп тұрсың ба? Мұндай тау қыратында осы жердің өмірбақи иесі – менің ата-бабам да тұрмаған. Қой, қайтайық. Бұл мәселені жолдас Захарченко шешпейді, обком шешеді, – деп бізге бұрылды. Әлгі қиял-ғажайып елес көзден бұл-бұл ұшты.
Қайтар жолда Рысбек ағамның кәсіподақтағы бейресми орынбасары ретінде «Аға...» деп әңгімені бастай бергенімде, рульде келе жатқан Нұрманбет аға: «Апырай, Жөке, тегі бұлардың басынуын қарашы-ә, сіз қатты айттыңыз, жақсы айттыңыз...» деді. Екі ағама уәж айта алмадым.
Жолдасхан ағамның «аю жүретін жер туралы әңгімесін» редакциядағы әріптестер лезде ауыздан-ауызға іліп қыздырып алып кетті. Жұрт риза. Арада үш күн өтті. Редакторымыз Пернебек Бейсеновтің қабылдау бөлмесіне «Каменский» кеңшарының қабылдау бөлмесінен телефон шалынды. Хатшы қыз Күлия Құрманәлиева «Сізбен сөйлескісі келеді...» деді маған. Түкке түсінсем бұйырмасын. Атымды атап ежелгі танысындай іші-бауырыма кіріп сөз бастап кеткен Захарченконың өзі. «Мен сіздерге Жандосов көшесінен онша алыс емес жерден «Айболит» балалар демалыс орнының тау беткейі жағынан 1,7 гектар жер таптым. Таңертең келіңіздер. Алма бақты беремін ...» дейді. Мән-жайға тез қанықтым, «рахметімді» айтып үлгердім. Бір уақытта, туысқанымдай болып бара жатқан кеңшар директоры Захарченко, «...есіңде ме, сіздерде анау ақ шашты, ашуы қатты ақсақал бар ғой... сол кісіні алып келмей-ақ қойшы, жарай ма...» деді өтініп.
Күре жолдан онша алыс емес, самсап пісе бастаған алмасы бар, оты белуарға жеткен жер телімдерін ретімен бөліп жатқанда, риза көңілдегі күллі ұжым шуылдап, төрелігі әркез жүріп тұратын Жолдасхан ағама қарап, қиылып «Жөке, бірінші учаскені өзіңіз алыңыз!» деді. Сонда Жолдасхан ағам «Жоқ, ағайындар, еңбек мына екі азаматтыкі, Нұрманбет пен Талғатқа өздері қалаған жерінен берейік, мен үшінші болайын!..» деді.
Сол күні «жетісулықтар» заңды түрде иемденген саяжай телімінің апорт алмасын кешке дейін күрсілдетіп жеп, қарық болды. Жолдасхан ағам мен арқылы Захарченкоға бәрібір сәлем жолдады: «Бізге не себепті алма бағын ұсынып отыр? Жауабын берсін...». Араға көп күн салмай Захарченконың орынбасары «Мемлекеттік комиссияның шешіміне сәйкес ұзақ жыл бойы апорт отырғызылған алма бағы жер телімінің ескіруіне байланысты басқа қажеттіліктерге жұмсалсын» деген құжатты мөрін басып алып келгенін де ұмытқан жоқпын.
Қайран, Жолдасхан аға!
* * *
Қолына түскен материалдың бөлмесіне кіргенінен шыққаны тез, жылдам оқылып дайын болатын редактордың орынбасары Жәнәбіл Темірбеков, үнемі жымиып қана жүретін ақын аға Шекербек Садыханұлы мен оның шайыр інілері Ислам Бейсебаев, Айтақын Әбдіқалов, орман жанашыры Қожан Есжанов пен халықтық бақылау бетінің иесі Марат Әбдіхалықов, спорттың майын ішкен Молдахан Мұқатаев пен Мейрамбек Төлепбергенов, «Жетісудың» ханымдары – бөлімге ауысқандағы өз бастығым Гүлсан Сағымбекова мен Гүлшат апай Баянбаева, екеуміз бір күнде дүниеге келген Жанкүміс Жаманкина, Гүлжамал Әбуғалиева апай, өте мұқият Әсем Тасыбекова, фельетонист-сатириктер Басқар Битанов, Нұртан Төлепбергенұлы, жас жазушы Қуандық Түменбаев, секретариаттың хас шебері Ерғазы Әсембеков секілді кіл жақсы әріптестермен қызмет істеу қандай бақыт. Кейінгі буын Арман Сқабылов пен Әбдез Рахманов, Бекен Нұрахметов пен Төрехан Данияров «Жетісудың» сан жылдық асқақ та абыройлы беделін түсірмей гүлдендірген нағыз редакция сарбаздары дер едім.
«Жетісудың» тұрақты түрде өтетін апталық лездемесін айтсайшы. Арнайы сөз бермесе немесе иек қақпаса алға суырылып шығу әдетімізде жоқ болатын. Әрине, жасықтықтан емес. Асқар таудай алдыңғы буын ағалар біздің атымызға, жазған мақаламызға бір ауыз ғана жылы лебізін білдіре отырып тәрбиеледі. Соның өзі ғұламалардан дәріс алғанмен тең еді-ау. Асыл мінезді ардақты аяулы ағаларымыздың арқамызда тұрғанын қатты сезінуші ек. Біз ол жылдары еш қамсыз қызмет еттік. Шығармашылық еркіндікті, жазудағы мұқияттылықты, тазалықты сол кісілерден үйрендік. Шіркін, біздің «Жетісу!» дей жүріп, өсіп-өркендедік. ...Жолдасхан ағам сол заманның өзінде уақыттың көшінде жиілей соққан қан тамырының бүлкілін дәл сезіп, идея айта қоюдың шебері-тін. Күйіп тұрған құқықтық салада Мейрамбек үшеуміз ағаның аспан көк түстес «Победасымен» қала мен даланы шарлап жүріп айға жуық нөмір аралатып «Тұман түріліп барады...» атты мақалалар сериясын жазғанымыз есімде. Сиырдың тілінен кемпірауызбен қысып сүйресе жеңіл көліктің ішіне еркін кіріп, сыйып кететіні туралы қызықты дерек сонда жазылған...
«Жетісудың» бір кездегі редакторы, редакция ардагері аяулы аға Әбдуәлі Қарағұловтың (ақын Олжас Сүлейменовтің әкесі) «Сәтті ойлар сағатынан» дәріс алудың өзі неге тұрады. Кіл жайсаңдармен, жақсылармен өткізген, пай-пай... жеті жыл! Айтар да көп, жазар да жетіп-артылады, әттең. Айтпақшы, әріп, үтір, нүктеге ғана емес жазылған мақаланың идеясына дейін аса сақ әрі қырағы жүретін Баян Нұрғалиева бастаған корректор қыздарымыздың тиянақтылығы мен ұқыптылығына баршамыз осы күнге дейін қарыздармыз деген ойда жүремін үнемі. Биылғы жаз ортасында жүз жасағалы тұрған қазақтың ақсақал газеті – Алматы облыстық «Жетісу» газетінің өмірінен өзім ғана сары майдай сақтап жүрген тарихи жазбалардың бірер үзігі осы ғана...
Шіркін, біздің «Жетісу!»
Талғат СҮЙІНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ