Біздің сұхбаттасымыз Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының құрметті қызметкері генерал-майор Ержан Бекбауұлы ИСАҚҰЛОВ – 1995-2001 жылдары Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Астана департаментін басқарған.
– Ержан Бекбауұлы, осы күндері еліміз Астана қаласының, яғни елордамыздың мерейлі 20 жылдық мерекесін атап өтуде. Сіз Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Астана департаментінің тұңғыш басшысы екенсіз. Осы орайда не айтар едіңіз?
– 1995 жылы мен ҰҚК-нің Оңтүстік Қазақстан облыстық департаменті бастығының орынбасары қызметінде болатынмын. Сол жылдың желтоқсанында мені еліміздің Ұлттық қауіпсіздік комитетінің сол тұстағы төрағасы Жеңісбек Жұманбеков Алматыға шақырып, ҰҚК Ақмола облыстық департаментінің бастығы етіп тағайындады. Тағайындау барысында төраға мені жуық арада астананың Алматыдан Ақмолаға көшірілгелі жатқанын, осыған орай үлкен де күрделі жұмыстар күтіп тұрғанын ескертіп, алдыма нақты тапсырмалар қойды.
Сөйтіп 1995 жылдың 7 желтоқсанында Ақмола қаласына келдім. ҰҚК төрағасының бірінші орынбасары полковник Д.Сихымбаев мені Ақмола облысының әкімі Андрей Браунға таныстырып, оған да алда тұрған көші-қон мәселесінің жай-жапсарын айтып, түсіндірді. Күтпеген әңгімені естіген әкім әуелі ішек-сілесі қатып күліп алды да, мұның орындалмайтын арман екенін, елдегі қалыптасқан күрделі экономикалық жағдайда мұның мүлде мүмкін еместігін, Ақмола қаласында тиісті инфрақұрылымдардың, орталық мемлекеттік органдар үшін ғимараттардың, қызметкерлер үшін тұрғын үйлердің жоқтығын айтып, алақан жайды.
Дәл осы күні Д.Сихымбаев пен А.Браун мені ҰҚК Ақмола облыстық департаментінің ұжымына апарып таныстырды.
Осылайша қайнаған қызу жұмыс басталып кетті. Әуелі департаменттегі жұмыспен, облыстағы жағдай барысымен танысып шықтым. Шынымды айтсам, дәл сол кездегі ахуал адам қорқатындай дәрежеде еді. Инфляция деңгейі 2500 пайызға дейін жеткен, дүкен сөрелері жылан жалағандай бос. Облыстағы ауыл шаруашылығы мүлде құлдыраған. Қаланың жанын сақтап отырған – «Целинсельмаш» пен «Казахсельмаш» жүрелеп қалған, осы және басқа да кәсіпорындардың жұмысшылары беймәлім мерзімге ақысыз демалысқа жіберіліпті, бюджеттік мекеме қызметкерлеріне айлық еңбекақы кешіктіріліп беріледі, қаланы электрмен, жылумен қамтамасыз ету тұрақты емес. Міне, осындай алмағайып кезеңде әртүрлі қауіпті күштер, ұйымдасқан қылмыс бас көтере бастаған. Жығылғанға жұдырық демекші, бұларға сол жылдың тым аязды және қарлы болғанын қосыңыз.
Департаменттегі жағдайдың да оңып тұрғаны шамалы. Қаржы қызметкерлерді ұстап тұруға әрең жетеді, бір-ақ машинамен жүреміз, қалғандары бензин мен қосалқы бөлшектердің жетіспеуінен қаңтарылып тұр. Тіпті қалам мен қағаз қат. Жұмыс бөлмелері тастай суық, қызметкерлеріміз сыртқы киіммен отырып жұмыс істейді, көпшілігі пәтермен қамтамасыз етілмеген.
Осының бәрі ел көңіліне белгілі бір деңгейде әсер еткені рас. Тіпті қалың көпшіліктің Елбасының астананы ауыстыру жөніндегі тағдыршешті жобасының жүзеге асарына күмәнмен қарағаны шүбәсіз. Бірақ көп уақыт өтпей-ақ жұртшылық көзқарасы өзгеріп, астананы ауыстырудың пісіп-жетілген мәселе екендігіне көздері жетті емес пе!?
– Астана департаментінің қалыптасуы қалай жүзеге асырылды?
– Астана департаменті Ақмола облыстық департаментінің базасында құрылғандықтан, айтарлықтай қиыншылықтар бола қойған жоқ. Ал бұл департаментті мен 1995 жылдың желтоқсанынан басқарғанымды айтып өттім.
Елбасымыз және ҰҚК төрағасы Жеңісбек Жұманбеков Астана департаментінің аяғынан нық басып, қалыптасып кетуіне айрықша назар аударды. 1996 жылдың сәуір айында Ақмола қаласында ҰҚК-нің көшпелі алқа мәжілісі өткізіліп, онда Астана департаментін штаттық нығайту мен техникалық жарақтандыру мәселелері бойынша қажетті ұйымдастыру және қолға алынуы тиіс шаралар белгіленді.
ҰҚК-нің Ақмола қаласындағы жұмыс тобы құрылды. Бұл топ облыстық департаментпен бірлесе отырып, бұрынғы теміржолшылар техникумының ғимаратын көшіп келгелі жатқан ҰҚК орталық аппаратының бөлімшелеріне арнап қайта жарақтау, жөндеу жұмыстарын жүргізуге көп еңбек сіңірді. Сонымен бірге қызметкерлерге арналған жатақхана жөндеуден өткізілді, іссапарға келетін әріптестер үшін уақытша тұратын тұрғынжайлар әзірленді.
1997 жылдың қазан айында ҰҚК орталық аппараты қызметкерлерінің бірінші тобы келіп, өз міндеттерін атқаруға кірісіп кетті. Осы тұста мен Елбасының шешімімен ҰҚК алқа мүшелігіне тағайындалдым. Ал бұл өз кезегінде астананы көшіруге байланысты міндеттерді жүзеге асыру барысында ҰҚК орталық аппараты мен Астана департаментінің жұмыстарын жүйелі үйлестіруде туындаған мәселелерді шешуге көп көмегін тигізді.
– Сол кезеңдегі негізгі міндеттер қандай еді?
– Елбасының Астана департаментінің алдына қойған негізгі міндеттері ел басшылығы мен биліктің жоғары органдарын Алматыдан Астанаға көшіруде қауіпсіздік шараларын сақтау және Қазақстан Республикасы жаңа астанасының халықаралық таныстырылымын өткізу болды. Бұл тапсырманы еліміздің ұлттық қауіпсіздік органы тамаша атқарып шықты. Аталған шараларды өткізу барысында бірде-бір тәртіпсіздік немесе жағымсыз әрекеттер орын алған жоқ.
Тапсырмаларды табысты орындағаным үшін 1998 жылдың 11 шілдесінде маған Елбасының Жарлығымен генерал-майор жоғары әскери атағы берілді. Астана департаментінің көптеген қызметкерінің еңбегі мемлекеттік және ведомстволық марапаттармен атап өтілді.
– Өзіңіз басшылықта болған кездері қандай жайттар есіңізде ерекше қалды?
– Маған айрықша әсер еткен жағдай Елбасының астананы ауыстыру барысындағы табанды ұстанымы мен қатаң талапшылдығы болды. Көптеген мемлекеттік шенеуніктің осы мәселе барысындағы сенімсіз көзқарастарын Елбасының батыл және іскер әрекеті су сепкендей басқаны ақиқат. Сонымен бірге мемлекеттік органдардың, әсіресе жаңа астананың тұңғыш әкімі Әділбек Жақсыбековтің басқаруындағы Астана қаласы әкімдігінің осынау жойқын жобаны жүзеге асыру барысындағы үйлесімді жұмыстары есте қалды.
Сондай-ақ сол кезеңдегі Мүлік жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасының орынбасары Сансызбай Есіловтің еңбегін де ерекше атай кеткен дұрыс. Іскер азамат қаншама мемлекеттік органды провинциялық деңгейдегі қала аумағына айқай-шусыз орналастыруға мейлінше жауапкершілікпен атсалысты.
Арада біраз жыл өткенде Астана департаментіндегі сол бір ұмытылмас жылдарымды айрықша сағынышпен еске аламын. Менің ойымша, сол жылдары департаменттің жеке құрамы өте ынтымақшыл, ұйымшыл және іскер болды. Әр қызметкер өз жауапкершілігін жете түсініп, қызметтік парызын үлгілі атқаруға тырысты. Міне, өз мойнына жүктелген осындай айрықша тапсырманы орындап шығуға жұдырықтай жұмылған ұжымның ғана қарым-қабілеті жетер еді дер едім.
Департамент қызметкерлері арасында барша ауыртпалықтар мен қиындықтарды, қуаныштарды бірге бөліскен К.Р.Әбдіқазымов, А.К.Төлеуов, О.Жақыпбеков, Ж.М.Мұхаметқалиев, Д.Т.Жүсіпов, С.С.Сейітов, Ж.Рамазанов, Б.Абдрахманов, С.М.Ивахненко, А.Решетов, В.Рубанов, К.Алжанов, Ж.Айтбаев тәрізді әріптестерімнің есімдерін ерекше ілтипатпен атап өткім келеді. Бұлар және басқалар жаңа астанамыздың қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етуге орасан зор үлес қосты, ағымдағы ахуалды сенімді бақылауда ұстады, қызмет барысында туындаған әртүрлі жағдайлардан дұрыс жол тауып шыға білді, Отанға адал қызмет етудің шынайы үлгісін көрсетті.
Сол кездегі құқық қорғау органдарының басшылары М.М.Оразалиев, Ө.К.Болсамбеков, В.П.Кан, А.Әділхан, А.И.Лукин, Т.С.Айсин, А.В.Константинов, С.Бекбосынов, Т.Ержанов, О.П.Ногай, А.К.Жалмұханбетов сияқты азаматтар ел тыныштығы үшін бізбен бірге түн ұйқысын төрт бөліп еңбек етті.
Астана департаментінің тұңғыш бастығы ретінде осындай орасан зор тарихи оқиғалардың куәгері болғаным үшін және астана ауысқаннан кейін Астана қаласының тұңғыш генералы атанғаным үшін мен тағдырыма мың мәрте шүкіршілік етемін әрі өзімді бақытты сезінемін.
Бүгінде Астана әлем таныған, дүние жүзі елдеріне озық бастамаларымен белгілі бірегей қалаға айналды. Біз қазір асқаралы Астанамызбен кез келген жерде мақтана аламыз! Себебі Елбасымыз айтқандай, «Астана – Отанымыздың жүрегі, тәуелсіздігіміздің тірегі», ал елорданың өзі – Елбасымыздың ерен еңбегінің жемісі!
Әңгімелескен
Кәдірбек ҚҰНЫПИЯҰЛЫ,
журналист