Той белгілі опера әншісі, жерлесіміз Шахимардан Әбіловтің орындауындағы Естайдың атақты «Қорлан» әнімен басталды.
Тамсандырған құдіретті әннен соң Қазақстан Композиторлар одағының төрағасы Балнұр Қыдырбек Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлының құттықтау хатын оқыды. Содан кейін Естай Беркімбайұлы шығармашылығы туралы баяндама жасады.
Әулиекөлдің жағасын ән мен күйге бөлеген мерейтойлық шаралар этноауылда жалғасты. Қаз-қатар тігілген киіз үйлер мерекенің сәнін кіргізді. Жан-жақтан жиналған өнерсүйер жұртшылық жас өнерпаздардың фестивалін, зиялы қауым қатысқан шығармашылық диалог алаңындағы кездесуді көріп, бір рахатқа батты.
Той аясында ұйымдастырылған «Даладағы рухани диалог» алаңындағы басқосуға Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры Әміржан Әлпейісов, «Жұлдыз» журналының бас редакторы, ақын Ғалым Жайлыбай, Ұлттық өнер университетінің оқытушысы, күйші Қайрат Айтбаев, жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Әнес Сарай және жергілікті зиялы қауым өкілдері қатысты. Олар ән-ғұмырлы ақынның өмірі, шығармашылығы жайлы ойларын ортаға салды.
– Естай қазақтың музыка мәдениетіндегі дара тұлға. Халықтың жүрегінен орын алды. Қазақ ән өнерінде Біржан салдан кейінгі реформатор тұлға, – дейді ақын әндерінің мәтінін зерттеуші Иманғазы Нұрахметұлы.
Ал композитор Балнұр Қыдырбек Екібастұздағы М.Глинка атындағы балалар музыка мектебіне Естай ақынның атын беруді ұсынды.
Бұл күні көпшілік Естай Беркімбайұлы туралы деректі фильмді тамашалады. Осы жерде мерейтой шарасына келген облыс әкімі Болат Бақауов Голливудта өткен Халықаралық таланттар олимпиадасында жеңіске жеткен «Бастау» домбырашылар тобын жеңісімен құттықтады. Осы «Бастау» тобында өнер көрсететін Темірлан Олжабай болса Естайдың жиені екен.
Сонымен бірге Естайдың туған немересі Зекен Жанәбілқызы да тойға қатысып, естеліктерімен бөлісті.
– Мен Естайдың жалғыз ұлы Жанәбілден туған тұңғыш немересімін. Менен кейін Зейнеш деген сіңілім бар. Екеуміз атам мен әжемнің тәрбиесінде болдық. Өте сабырлы, кербез, салмақты, парасатты жан еді. Өлең жазатын жеке үстелі болатын. Жанында домбырасы сүйеулі тұратын. Өлең жазып болған соң қолына бірден домбырасын алып, құлақ күйін келтіретін, – деп еске алады әжей.
Ал қалалық тарихи-өлкетану музейінде енді ғана ашылған Естай залындағы ерекше дүниенің бірі – екібастұздық Баян Қайнышева мүсіндеген қос ғашық Естай мен Қорланның жас күніндегі бейнелері.
Ән, ғашықтар демекші, осынау той кезінде аяулы тағдыры аңызға айналған Естайдың Қорланы да қатар аталып отырды. Бұрындары Маралды көлі жағасындағы Ұрық ауылында Сұңқар, Солтан есімді ағайындылар тұрған екен. Естай ақынды естен тандыратын Құсни мен Қорлан осы Солтанның қыздары екен.
Кейін Нұрмағанбетке қосылған Қорлан бес ұл көрген. Нұрмағамбет атамыз бай тұқымы ретінде қуғындалады. Қорлан 59 жасында өмірден өтіп, Ресейдегі Бөрлі ауданы, Қаранай ауылында жерленген екен. Алдыңғы бір жылдары облыс әкімдігі мен ұлтжанды азамат Қуат Есімханов бастап «Мұнда қазақтың хас сұлуы Қорлығайын Әйіпкеліні жатыр» деп жазғызып, үлкен ескерткіш белгі орнатып қайтқан-ды. Ас берілді.
Бұл да бір қазақ әнінің, мөлдір махаббаттың тағдыры, өткеннің тарихы.
Тойға келген жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Қойшығара Салғарин:
– Естай мектеп оқыған жоқ, консерваторияның есігін ашқан жоқ. Бірақ ұлттық мектептің тәрбиесін көріп, дәріс алды. Қазақ тарихындағы сал-серілік кезеңнің ірі тұлғалары атақты Біржан сал мен Ақан серінің қасында болып, солардың тәрбиесін алып, өнерге деген көзқарасын ұғынып, жан дүниесін түсінді. Естайдың ерекшелігі – алыптардың көлеңкесінде қалмағандығында. Солардың мектебінен өтіп, үлгі-өнегесін ала отырып, музыкаға өзіндік мазмұн беріп, иірім, ырғақ беруі – Естайды Естай қылған құдірет! – деді. – Бүгін, міне, туған халқы, жерлестері той арнап, еске алған Естай (Есмағамбет) Беркімбайұлы (1868-1946) – ақын, әнші, композитор. Кереку өңіріндегі Екібастұз ауданы, Ақкөл ауылында туған. Естайдың «Жайқоңыр», «Назқоңыр», «Майда қоңыр», «Сандуғаш», «Юран-ай», «Бір мысқал», «Дүние-ай», «Қоштасу» әндері қазақ музыкасының алтын қорында сақталған. Белгілі музыка зерттеушісі А.Затаевич Естайдың әндерін нотаға түсірген.
Мен өзім де облыстық газетте (1985-1999 жылдары) қызмет етіп жүрген кезде марқұм, журналист Айтжан Бәделханов ағамыздан Естай ақын, Қорлан сұлу жайлы хикаяны өте көп естідім. Жарықтық аңыздай ғып айтушы еді. Университет бітіріп Алматыдан келген жас кезіміз. «Алтай өлкесі жағына барып қайтыңдар» деп сол кезде айтатын еді.
«Тағы да айта беріңізші деуші едік», сонда. Жазып алатындай диктофон ол кезде болмады. Кейін Айтжан ағамыз Естай ақын туралы зерттеп, кітап жазып кетті.
Естай ақынның 150 жылдық тойына арналаған шара соңында «Қорқыт» республикалық этно-фольклорлық ансамблі өнер көрсетсе, қолөнер шеберлерінің бұйымдары халық назарына ұсынылды. Соңы аламан бәйгеге ұласты.
Фарида БЫҚАЙ,
«Егемен Қазақстан»
Павлодар облысы,
Қаражар ауылы