31 Шілде, 2018

Қылмыс қашан құрықталады?

952 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Ресми деректерге сенсек, соңғы жылдары Қазақстанда қылмыс асқынған үстіне асқынып барады. Мұндай құбылысты түсіну де, түсіндіру де қиын. Өйткені біріншіден, миллиард халқы бар елдерді айтпағанда, жүз миллионнан астам халқы бар Ресей сияқты тұрғындары көп мемлекет емеспіз. Екіншіден, қазақ ешқашан қылмыскер, басбұзар халықтардың қатарына жатқан емес. Біз ғасырлар бойы тыныш малымызды бағып, ағайын-туыс, құда-жегжаттарымызбен араласып, бейбіт қана өмір сүрген ұлтпыз.

Қылмыс қашан құрықталады?

Олай болса, осындай момақан елде жантүршігерлік қылмыстардың жиі-жиі орын алуының сыры неде? Кез келген қоғамның қалыпты дамуы үшін онда қатаң тәртіп орнауы керек. Бізде сол тәртібіңіз тәлтіректеп тұр. Оны түзейін деген талпыныс та байқалмайды. Былайша айтқанда, әй дейтін әже, қой дейтін қожа жоқ. Арам пиғылдылар соны түсініп алған. Сондықтан да қылмысқа әуестенушілік көбейіп барады. Әй, не істер дейсің, тәртіп орнататын шенеуніктер өз шаруаларымен әлек, біз де мүмкіндікті пайдаланып қалайық дейді. «Қазаннан қақпақ кетсе иттен ұят кетедінің» нағыз өзі.

Өткен 2017 жылы Қазақстанда 316,4 мың қылмыс жасалыпты. Бұл одан он жыл бұрынғы көрсеткіштен 2,4 есеге көп екен. Егер мәліметтерге жүгінсек, 2011 жылдан бастап елдегі қылмыстардың қаулап өсе бастағанын аңғаруға болады. Мәселен 2010 жылы Қазақстанда 100 мыңнан сәл асатындай қылмыс жасалса, 2011 жылы ол көрсеткіш 200 мыңға, 2012 жылы 300 мыңға жетіп, 2013-2015 жылдары 300 мыңнан да асып түскен.

Әр он мың адамға шаққанда жасалатын қылмыстар санымен есептегенде Алматы, Астана қалалары мен Қостанай облысы ең криминалды өңірлер болып саналады екен. Мәселен Алматыда 2017 жылы әр он мың адамға шаққанда 359 қылмыс жасалса, Астанада – 331, Қостанай облысында 202 қылмыс жасалған.

Егер өңірлер бойынша қарастырар болсақ, өткен жылы Алматы қаласында 63,7 мың қылмыс жасалып, өсім 22,6 пайызды құрған, яғни одан он жыл бұрынғы кезеңмен салыстырсақ 4,3 есеге ұлғайған. Өткен жылы Астанада полицейлер тіркеген қылмыстар саны 33,2 мыңға жетіп, соңғы бес жылдағы өсім 46,2 пайызды құраған. Қылмыстар аз жасалады деген Маңғыстау облысының өзінде 6 мың қылмыс орын алып, өсім 29,9 пайыз болған. Жалпы, қылмыстардың жылдан жылға төмендеу көрсеткіші жоққа тән, бірыңғай өсу ғана бар. Біз келтіріп отырған мәліметтердің тек ресми түрде тіркелген қылмыстар саны ғана екенін де естен шығармаған абзал. Шалғай елді мекендерде орын алып жататын төбелестер мен ұрлықтар, басқа да ұсақ-түйек бұзақылықтар, әрине, тіркеліп жатқан жоқ. Осындайда қылмыстарды ізгілендіру олардың санын азайтады деген пікірге де күмәнмен қарауға тура келеді.

Өткен жылы еліміз бойынша 31,9 адамның сотталуы да біраз жайдан хабар берсе керек. Олардың 443-і кәмелет жасқа толмағандар. Бесіктен белдері шықпай жатып түрмеге түскен мұндай жасөспірімдердің болашақ өмірлерінің қандай боларын да ешкім болжап айта алмайды. Оның үстіне жаппай жайлаған жұмыссыздық, жастар проблемасының шешім таппауы ХХІ ғасыр жеткіншектерінің тағдырларын мейілінше қиындата түсуде. Сондықтан да олар бұрын-соңды құлақ естіп, көз көрмеген қылмыстарға баруға мәжбүр.

Кейде ауыздықтау мүмкін болмай бара жатқан қылмыстар санына қарап отырып, осы бізде полиция және басқа да құқық қорғау органдары бар ма өзі деп те ойлап қаласың. Бірақ полиция бар. Оған үр жаңа автокөліктерге отырып алып қала көшелерінде зымырап жүрген полиция қызметкерлерін көре отырып-ақ көз жеткізуге болады. Олардың не тындырып жүргендері, әрине, басқа мәселе.

Таяуда Алматыда атақты спортшы Денис Теннің кісі қолынан қаза табу ісі бойынша қоғамдық кеңес отырысы өтіпті. Ішкі істер департаментіндегі ахуал өте төмен. Егер Денистің орнында басқа адам болғанда мұндай резонанс тумас еді. Заң қылмыскерлерге еркіндік беріп отыр. Полицейлердің кәсіби деңгейлері төмен, кадр тапшы деген сияқты пікірлер айтылған сол жиында. Орынды пікір. Қоғамдық кеңес мүшесі Марат Шибутов 2017 жылы Алматыда 45 мың ұрлық жасалғанын, соның тек 4 мыңы ғана сотқа жетіп, қалғандары сол күйі ашылмай қалғанын атап көрсеткен. Өкінішке қарай, бұл еліміздің барлық өңірлеріне тән құбылыс десек, шындықтан онша алыс кете қоймайтынымыз анық.

Осыдан жеті-сегіз жыл бұрын жұмыс бабымен Қытайда болдық. Сөз орайында әзіл-шыны аралас мынадай ығы-жығы халықтың ортасында өмір сүру қиын емес пе деп сұрадық сол елде оқып жатқан жерлестерімізден. Сенесіздер ме, 20 миллион тұрғыны бар (Қазақстанның халқынан көп) қалада түннің кез келген уақытында жападан жалғыз көшеде жүре беруіңе болады, ешкім саған келіп тиіспейді, деп жауап берді бір жерлесіміз.  Бір кездері үйлеріне құлып салуды да білмей, ашық-шашық өмір сүрген халық бүгінде бейне-бір бес қаруын асынып келіп қалған жау­дан қорғанғандай, пәтерлеріне темір есіктер орнатып, терезелерін торлап алды. Бірақ ол да қазіргі заманның әккі үй тонаушыларына кедергі болып жатқан жоқ. Енді не істеуіміз керек?

Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ,

«Егемен Қазақстан»