– Нұрсұлтан мырза, ІII Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының ашылуына санаулы күндер ғана қалды, әзірлік қалай?
– Жыл басынан бері жүргізілген әзірлік жұмыстары аяқталып келеді. Ойындардың қатысушыларын, қонақтарды және көрушілерді қабыл алуға сақадай-сай әзірміз. Ұлттық рухымызды көтерген, ата-баба дәстүрін жаңғыртқан көшпенділер ойындарына республикамызда ерекше көңіл бөлініп отыр. Қырғыз Республикасының Президенті Сооронбай Жээнбеков, Премьер-министр Мұхаммедқалый Абылғазиев даярлықтың барысын бақылап отырды. Бізбен қатар ұйымдастыру істерімен Қырғызстанның Мәдениет, ақпарат және туризм министрлігі де айналысуда.
Биылғы өзгешелік Үшінші ойындар кезінде 3 қыркүйекте, Қырғызстанда Түркі тілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің VI саммиті өтеді. Алқалы жиынға келетін Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев, Түркия Президенті Режеп Тайип Ердоған, Әзербайжан Президенті Ильхам Әлиев және Өзбекстан Президенті Шавхат Мирзиёев ІII Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының ашылу рәсіміне қатысады. Сондай-ақ Венгрия Премьер-министрінің де келетіні белгілі болып отыр. Шетелдерден басқа да жоғары дәрежелі қонақтардың келуі күтілуде. Бұл бізге де үлкен жауапкершілік жүктейді.
Көшпенділер ойындарының ойдағыдай өтуі үшін барлық мемлекеттік мекемелер, ірі корпорациялар және бірқатар жеке кәсіпкерлер өз үлестерін қосты. Шолпаната қаласының іргесіндегі Бақты-Долоноты ауылындағы ипподром жөндеуден толық өткізілді. Осы Үшінші ойындарға арналып Бостері ауылында «Дордой-Номад» амфитеатры салынды. Қыршын жайлауында мыңға жуық боз үйлер (киіз үйлер) тігіліп, этноқала құрылды. Жайлауда мәртебелі меймандарды қабылдау үшін ұлттық ою-өрнектермен әдіптелген арнайы үлкен шатыр әзірленді.
– Көшпенділер ойындарында спорттың қандай түрлерінен жарыстар өтеді?
– Бұл жылы әлем халықтарының ұлттық спортының 37 түрінен жарыстар өтеді. Негізгілерін атай кетсек, олар: ат шабыс, құнан шабыс, ат үстінде садақ ату, жорға салу, көк бөрі (көкпар), қырғызша күрес, қазақ күресі, сумо (жапонша күрес), арқан тарту, қол күрестіру, эр эңиш (ат үстіндегі аударыспақ), тогуз коргоол (тоғызқұмалақ), ордо (асық ойындары), тайган жарыш (тазы салу), бүркіт салу, т.т. Жарыстарға 44 мемлекеттің спортшылары қатысады. 80 өлкеден қонақтар күтілуде. Спортшылар 174 алтын медаль, 173 күміс медаль, 247 қола медаль үшін сайысады.
Бәйге қорына жалпы алғанда 26 миллион 615 мың сом қаржы бөлінген, Атап айтқанда, көкпарға – 6 миллион сом. Мұның жартысын жеңген команда алады. Екінші орын алғандікі – 1,5 миллион сом. Қола медаль иесі – 1 миллион сом. Төртінші орынға – 500 мың сом. Сондай-ақ «Көкпардың атақты ойыншысы» және «Көкпардың ең күшті аты» аталымдары бойынша 100 мың сомдық бәйгелер бар. Күрестің түрлері бойынша жеңгендер 70 мың сомнан, екінші орындағылары 35 мың сомнан, үшінші орындағылары 17,5 мың сомнан сыйлық алады. Күрес ойындарындағы жаңалық, «Көшпенділердің ұлық күресі» деген сайыс өткізіліп, жеңген балуан 1 миллион сомға ие болмақшы.
– Ойындарды өткізуге бюджеттен қанша қаржы бөлінді?
– Ойындарды ұйымдастыру үшін мемлекеттік бюджеттен 307 миллион сом қаржы бөлінген. Сондай-ақ осындай көлемде бас демеушілерден қаражаттың түсуі күтілуде. «Құмтөр» компаниясы мен «Мегаком» ұялы байланыс операторы және «Аю-Холдинг» сияқты жүздеген отандық компаниялар, банктер демеушілік көрсетуде.
– Биылғы көшпенділер ойындарының тағы қандай жаңалықтары бар?
– Биылғы ойындарда үш бағыт қамтылып отыр. Біріншісі – ұлттық спорттың түрлері бойынша жарыстар. Екіншісі – мәдени іс-шаралар, үшіншісі – ғылыми форум. Мәдени іс-шаралардың аясында «Көшпенділер әлемі» атты этнографиялық фестиваль өтеді. Мұнда 20-дан астам мемлекет өз елдерінің фольклорын, ұлттық биін, киімдерін сахнаға алып шығады. Төкпе ақындардың халықаралық айтысы өтеді. Қыршын жайлауында экологиялық тақырыпқа арналған фильмдердің «Мөңгү» («Мұздық») форумы ұйымдастырылады. Үшіншісі – Алтайтану форумы. «Алтай текті әлемнің халықтық ойындары, оларға байланысты салт-дәстүрлері» деп аталған ғылыми жиналыс 27 тамызда Бішкектегі Қырғыз Республикасының «Ала-Арша» мемлекеттік резиденциясында басталды. Оған қатысып жатқан 17 өлкенің 185-тен астам оқымыстылары жиын аяқтаған соң ІII Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының қадірлі қонағы болады.
Реті келгенде айта кетейін, Қыршын жайлауында ұйымдастырылған өткен жылдардағы Көшпенділер ойындарында түркі халықтарының салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарының көрмелері және театрландырылған қойылымдары («Бесікке салу», «Шаш өру рәсімі», «Ерулік», «Киіз үй тігу», «Құда түсу», «Қыз ұзату», «Келін түсіру», «Ала киізге хан көтеру») ұйымдастырылған. Биыл да көшпенділердің тұрмысын бейнелеген осы сияқты іс-шараларды өткеру белгіленіп отыр. Солардың бірі – бес күнге созылатын «Әлем көшпенділерінің асханасы» фестивалі. Он елдің (Әзербайжан, Қазақстан, Қырғызстан, Моңғолия, Ресей, Румыния, Сауд Арабиясы, Түркия, Өзбекстан, Оңтүстік Корея) әрбірінен 3-тен аспаз қатысатын жарыста сол елдердің көшпенді дәуіріндегі тамақ-астары әзірленеді.
Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының өткізіліп жатқанына Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы жоғары баға беруде, ЮНЕСКО да бұл жолғы ойындарға қолдау көрсетіп отыр. «Көкбөрі» ойыны Қырғызстанның атынан ЮНЕСКО-ның адамзаттың материалдық емес мәдени мұраларының тізіміне кіргізілді.
Дүниежүзілік көшпенділер ойындары аймақтағы қарым-қатынастарды кеңейтуге, түркітілдес елдердің ауызбірлігін нығайтуға, көшпенді елдер мәдениетіне және салт-дәстүріне негізделген идеологияны қалыптастыруға жаңа серпін берері сөзсіз. Екі рет ұйымдастырылып, тәжірибе жинақтаған «Көшпенділер ойындарының» көші түзеліп келеді.
ІII Дүниежүзілік көшпенділер ойындары 9 қыркүйекте салтанатты түрде жабылады.
– Әңгімеңізге рахмет. Көшпенділер ойындарының игілікті өтуіне тілектеспіз.
Әңгімелескен
Назарбек БАЙЖІГІТОВ,
арнайы «Егемен Қазақстан» үшін
Қырғыз Республикасы,
Бішкек қаласы
