Бұл мектеп жаңадан салынып жатқан «Сарыарқа» шағын ауданында. Құрылысы бір жыл бұрын басталған. Жаңа оқу жылында пайдалануға берілгелі отыр. Ғимаратты «Байсын» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі салып шықты. Сырт көзге сапасы жаман емес сияқты. Сынақшысы – Арқаның үскірік аязы. Құрылысшылардың сөзіне сенсек, бәрі де жақсы болатын сыңайлы. Аумағы атшаптырым. Асханасы, екі спорт залы, 270 орындық мәжіліс залы, 900 оқушыға арналған білім ордасының жанында стандартқа сай футбол, баскетбол, волейбол алаңдары бар.
Сөз жоқ, қазақ тілінің кірпігі ғана қимылдаған Көкшетау үшін көл-көсір қуаныш. Бұлай болатындығы, облыс орталығындағы 24 мектептің үшеуі ғана қазақ мектебі. Атап айтқанда, білімнің қара шаңырағы саналатын – Мәлік Ғабдуллин атындағы №3 мектеп-гимназиясы, Сәкен Жүнісов атындағы №18 мектеп-лицейі және облыс орталығының құрамына кіретін Краснояр ауылындағы №3 мектеп-гимназиясы. Қалғаны – аралас мектептер. Сөз арасында облыс орталығында 23 мыңға таяу оқушы барын айта кетелік. Осы жеткіншектердің жартысына жуығы қазақ сыныптарында оқиды. Қазақ сыныбы дегенде, аралас мектеп. Аралас мектепте тіл меңгеру деңгейі қаншалықты екендігін көкшетаулықтар жақсы біледі. Жауырды жаба тоқудың қаншалықты қажеті бар. Қиялай тартсақ, аралас мектептің қазақ сыныбында оқитын оқушылары басым көпшілігі үзілісте, сабақтан тыс уақытында бұрынғы қалпымен орыс тілінде сөйлейді. Тіпті, қазақша оқып жүрсе де тілдері жаңа шығып келе жатқан сәбидің тіліндей.
Алдымен, аралас мектептердің өмірге келу жайы туралы айтсақ, бұлардың түп-тамыры сонау патшалық замандағы орыс-түзем мектептерінен басталады. Ал 1990 жылдардағы жағдайды аға буын өкілдері жақсы біледі. Бұл кезде қазақ тілі білім ошақтарының төріне, тіпті, босағасына ене алмай жаутаңдап тұрған шақ еді ғой. Қызыл империяның өктемшіл, озбыр саясаты шағын ұлттар мен ұлыстардың рухын жасытып, тілі мен ділін жоюға сынық сүйем ғана қалған еді. Аралас мектеп туралы әңгіме қаузағанда, алдымен облыс орталығындағы мектептерге сыналап қазақ тілін енгізу қажет болды. Бесігінде тұншығып жатқан қазақ тілінің, қазақ тілінде білім беретін сыныптың басын дауға қалдырмау үшін. Өз тілімізде оқимыз деп айтудың өзіне ерлік керек болған заман-ай, десеңізші. Оның өзінде де қазақ сыныптарына қолайсыздау орын бөлінетін жағдайлар да кездесті. Тіпті, оларға дәретхананың жанынан бөлме берілгендігі туралы ақпараттар жетіп жатты. Біртіндеп соның барлығы жөнге қойылды. Бүгінде аралас мектеп шын мәнінде өзінің тарихи миссиясын аяқтады. Әуел баста амалсыздан жасалған қадамның зиянын, тәлім-тәрбие барысының дәл ұлттық мектептегідей жүргізілмейтіндігін әрине, ел кейін білді. Бірақ бұдан басқа амал болмаған. Таза ұлттық мектеп ашуға уақыт керек еді. Әрі мұндай мәселе қою мүмкін емес шаруа болатын.
Бүгінде мәселе толайым шешілді дей алмасақ керек. Мына бір деректерге ой көзімен қарап, назар аударыңызшы. Бүгінгі таңда Ақмола облысындағы білім ошақтарында 15 мыңнан астам қазақ балалары орыс тілінде білім алуда. 6-7 жыл бұрын мұндай оқушылардың саны 20 мыңнан көп болатын. Қазір қайта жыл сайын ептеп азайып келеді. Дәтке қуаты, өзге ұлт өкілдерінің 726 баласы қазақ тілінде оқиды. Бүгінгі жағдай кешегі кеңес заманындағыдай емес қой.
Ана тілінде жоғары білім алуға толық мүмкіндік бар. Іс қағаздары біртіндеп жергілікті ұлт тіліне көшіп келеді. Кез-келген сала қазір жергілікті ұлт тілін жетік білетін мамандарға зәру. Ендеше, неге өз тілімізден өзіміз безінеміз. Бәлкім, мұның барлығы кешегі кеңес заманынан қалған, санамызға өшпестей орныққан, балталаса бұзылмайтын дағды, қорқыныштың сарқыншағы, әлдеқалай болар екен деген босаң болжамның бейнесі болар...
– Кеңес заманында мектепке дейінгі мекемелердің де жағдайы сын көтермейтін. Облыс орталығында жергілікті ұлт тілінде тәлім-тәрбие беретін бірде-бір балабақша болған жоқ. Жаста берген тәрбие жас қайыңды игенмен бірдей екендігін санамызбен салмақтап, жүрегімізбен түйсінгенімізбен қолдан келер дәрмен аз. «Әсел» балабақшасын ашу кезінде ұлтжанды азаматтардың ересен қажыр-қайраты қажет болды. Менің ойымша, аралас балабақшаларда ұлттық тәлім-тәрбие беру, ана тілін оқытып, үйрету қисынсыз шаруа. Екі топ араласпай тұра ма. Сондай сәттерде негізінен, балалар орыс тілінде сөйлеуге бейім. Демек, аты ұлттық болғанымен, мазмұны өзгеше қойыртпақ топ болып шығады, – дейді білім саласының ардагері Тельман Мұқышев.
Қазір біртіндеп жергілікті ұлт тілінде тәлім-тәрбие беретін балабақшалар көбейіп келеді. Мұның өзі жанға – медет, дәтке – қуат. Түптің түбінде қағажу көрген, адам айтқысыз бейнетті басынан өткерген, өшіп бара жатып жанған, сарқылып бара жатып толған қазақ тілінің қабағына қуаныш ұялайтын күн алыс емес.
Енді аралас мектептерден біртіндеп құтылған жөн. Көкшетауда бір-біріне жақын тұрған бірнеше мектеп бар. Мәселен, Жұмағали Саин көшесінің бойындағы №11, 13 орта мектептердің арасы жүз-ақ қадам жер. Осы мектептердің бірін қазақ мектебіне ауыстыруға әбден болады. Бұл қадамның өзге ұлт өкілдерінің мүддесіне ешқандай кері әсері жоқ. Есесіне тағы бір ұлттық мектепке ие болып, жас ұрпақ қазақылана түсер еді. Капцевич көшесіндегі №5 және №6 орта мектептер де аралас мектептер санатында. Осы мектептердің бірін жергілікті ұлт тілінде білім беретін мектепке айналдырудың қаншалықты қиындығы бар?! Әне бір кездері №11 орта мектепті жергілікті ұлт тілінде білім беретін мектепке айналдырамыз дегенде қазақ тілінде сабақ беретін мұғалімдер келіспей, қисынсыз сылтау айтылған. Бұл сыныққа сылтау іздеу, әйтпесе, облыс орталығындағы бірнеше жоғары оқу орындары жыл сайын жүздеген мұғалімдерді даярлап жатыр. Олардың ішінде жұмыс таба алмай жүргендері де бар.
– Үш балам аралас мектепте оқиды, – дейді Көкшетау қаласының тұрғыны Қонысбай Кереев, – үйде өз тілімізде сөйлесе алмайтын болдық. Қазақ тілін білсін деп қазақ сыныбына беріп едік, аралас мектептің әсерінен балаларымыз орыс тіліне жақындау болды. Айтып та жатырмыз, ұрысып та жатырмыз, бірақ, нәтиже шамалы.
Солтүстік өңірде өзге тілдің өрісінен өз тіліміз өре бойы озуы үшін аралас мектептерден біртіндеп арылған дұрыс болар еді.
Байқал БАЙӘДІЛ,
«Егемен Қазақстан»
Ақмола облысы
