Улану туралы iс қозғалған
Арыз 37 жастағы тарих ғылымдарының кандидаты Олег Ельшиннiң туыстарынан түскен. Ғалым аяқ астынан ауырып, бiр-екi күннен кейiн қайтыс болған. Ауыратын күнi Олег жұмысынан ерте келiп, өзiнiң iшi ауырып тұрғандығын, лоқсып құсқысы келетiндiгiн, кеуде тұсының күйiп, тыныс алуы ауырлап тұрғандығын айтқан. «Жедел жәрдем» оны ауруханаға жеткiзедi. Диагнозы бiрден табылмаған. Дәрiгерлер алдымен инфаркт, одан кейiн асқазан жарасы деген қорытынды жасайды. Тек келесi күнi ғана оның уланғандығы анықталады. Бұдан кейiн токсикологтар қаншама шара қолданғанымен, еш нәтиже шықпаған – бүйрек жұмыс iстеуiн тоқтатқан. Патологоанатомиялық тексерулер өлiм себебiн уланудан болған деп табады. Оның құрамында циан (түссiз улы газ) қоспасы болған деген тұжырымға келедi.
Прокуратура қызметкерi жаңадан ашылған iс бойынша тергеу жұмыстарын жүргiзiп, қылмысты iстiң себебiн iздестiре бастайды. Ғалымға кiм у беруi мүмкiн? Не үшiн? Олег тiршiлiгiнде ешкiммен шәй деспеген жан. Әйелi мен қызы үшеуi бiреуден iлгерi, бiреуден кейiн дегендей бақытты өмiр сүрiп жатқан. Кiмнен күдiктенуге болады? Тергеушi iстiң бас-аяғына жете алмай дал болады. Ақыры iстi жапқалы отырған сәтiнде қаланың екiншi бiр ауданынан таныс тергеушi телефон шалып, тарих факультетi аспирантының уланып қайтыс болғанын хабарлайды.
Абайсыздық құрбаны
Тексеру сараптамасы аспирант Николай Величко мен Олег Ельшиннiң бiрдей умен уланғанын анықтайды. Айырмашылығы Николай оны көп мөлшерде қабылдаған. Оның да уланғанын дәрiгерлер өте кеш анықтайды. Бiр қызығы, Величко мен Ельшин бiр-бiрiн танымайды, бiр-бiрiмен кездеспеген. Тек екеуiнiң зерттеп жүрген тақырыбы бiр – Бiрiншi Петр тұсындағы Ресей елiнiң тұрмыс тiршiлiгi. Сонда олардың көзқарасында бiр ортақтық болғаны ғой.
Бәлкiм, қылмысты осы арадан iздестiрген жөн болар. Тергеушiлер қаладағы барлық ауруханаларға телефон шалады. Нәтижесiнде облыстық ауруханадан жуырда бiр адамның цианид қоспасынан уланып, одан жазылып шыққандығын анықтайды. Бiрақ ол ғылыми қызметкер емес, қалалық кiтапхананың қызметкерi екен.
Тергеушiлер iстiң iзiне түскендiгiне қуанады.
Құпия қолжазба
Кiтапхананың оқу залында арнаулы қордағы кiтаптарға тапсырыс берiлген формулярлар сақталған. Олардың iшiнде Величко мен Ельшиннiң аты-жөнi кездескен. Екеуi де Бiрiншi Петр дәуiрi туралы Яков Брюстiң қолжазбасына тапсырыс берiптi. Кiтап криминалистика зертханасына жеткiзiлдi. Сараптама қолжазба парақтарына циан қоспасы сiңiрiлгенiн анықтайды. Кiтапқа тапсырыс берген ғалым мен аспирант бiр-бiрiне жабысып қалған парақтарды ажырату үшiн саусақтарын тiлiмен жалап, беттердi ашып отырған. Соның салдарынан екеуi де уланған. Университеттен шақырылған латын тiлiнiң маманы қолына арнайы қолғап киiп, аузы-басын респиратормен тұмшалап, кiтаптың алғы сөзiн оқып бередi. Онда «Кiтапты түс ауа, сыртта, қар үстiне қойып, бетiңдi желге берiп оқы» деген ескертпе нұсқау берiлген. Кiтап ұзақ уақыт бойы арнайы қорда сақталып, ғалымдарға кейiнгi кезде ғана оны оқуға рұқсат етiлген. Бiрақ ол кiтапты керек қылған ешкiм болмаған. Тек Ельшин мен Величко ғана бiрнеше сағатқа алып, көз сүзiп шыққан. Кiтапханашы оны оқырманнан қайтарып алып тұрып, қызыға парақтап шыққан. Сонда латын тiлiн бiлмейтiндiгiне өкiнген. Бiрақ iле-шала әрiптесi туған күнiне орай дастарқан жайып, ол тортпен шайды тоя iшедi.Торттың құрамындағы қант циан қоспасын ыдыратып жiберген.
Сонда Яков Брюс қолжазбасын нелiктен улады екен? Бұл жұмбақ!
Кiтаппен улану фактiсi орта ғасырларда жиi болып тұрған. Тарихқа жүгiнсек, француз ханшасы Екатерина Медичи король Генрих Наваррскийдi осы тәсiлмен өлтiрмек болған. Сондықтан ескi қолжазбаны оқығанда абайлау керек. Парақтарды аударыстыру үшiн саусақты түкiрiктеу де дұрыс емес. Бiрiншiден, ондай жағдайда гигиеналық сақтық шаралары бұзылады, екiншiден қолжазба белгiлi бiр мөлшерде зақымдалып, бiрте-бiрте тозады.