Бейбітшілікті қолдаушы елдің жүгі ауыр
Әлбетте, халықаралық ұйымның бітімгерлік миссия атқаратын әскеріне жасақ қосу ісіне кез келген мемлекет қатыстырыла бермейді. Ал халықаралық саяси-әлеуметтік міндеттемелерін жауапкершілікпен орындайтын, небір күрмеуі қиын мәселелерге араласып, бітімгерлік, бейбітсүйгіштік қырынан көрінген біздің елімізге бұндай міндеттің жүктелуі заңдылық еді. Қазақстан БҰҰ бітімгерлік әскеріне Орталық Азиядан әскер жіберуші жалғыз мемлекет. Бұл да болса халықаралық ұйымның сенім артуымен қатар, мойындауы және санасуы.
Ал жоғарыда айтылған біздің еліміз ұсынған стратегия халықаралық қоғамдастықтың тұрақтандыру шараларының тиімділігін арттыру мақсатында қауіпсіздік пен дамудың өзара байланысын күшейту, өзекті мәселелерді шешуде стратегиялық өңірлік тәсілді қолдану және жергілікті қолдаудың тиімділігін арттыру мен ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында БҰҰ-ның түрлі құрылымдары мен агенттіктерінің үйлестіруін нығайту үшін әлеуетті құруға негізделген-ді. Еліміздің бұл ұсыныс-ескертпелері ескерусіз қалмайтындығы анық. Өйткені бүгінде Қазақстан әлемдік қоғамдастық алдында тың шешімдері, батыл қадамдары, әрбір істегі жауапкершілігі арқылы қай істе де сенімді серіктес екендігін дәлелдеп шықты.
Еліміз халықаралық деңгейдегі дау-жанжалдардың, шиеленістердің, қарулы қайшылықтардың тігісін жатқызып, тараптарды татуластырып, ағайындарға араша болып әлемдік қоғамдастықта өз орнын айшықтап алды. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың араласуынан кейін бітіспес жауға айналған көршілер, ат құйрығын кесіскен мемлекеттер тоқтамға келіп, татуласып жатқан жағдайлар аз емес. Бұл, әлбетте еліміздің БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі ретінде қызмет етуіне өзіндік ықпалын тигізгені анық.
Рота сапқа тұрды
Қазіргі уақытта Батыс Сахарадағы БҰҰ миссиясының сапында еліміздің 5 офицері қызмет атқарып жүр. Олардың бірқатары бітімгершілікке қосқан үлесі үшін халықаралық наградалармен марапатталып, тіпті басшылық лауазымды қызметтерге тағайындалған.
Жуырда Қазақстаннан Үндістанның бітімгерлік күштерімен бірге БҰҰ-ның Ливандағы уақытша күштеріне 120 әскери қызметшіден құралған бітімгерлік ротасы аттанбақ. Арнайы заңды Парламент құптап, құқықтық тетіктері бекітілді. Еліміздің Конституциясына сәйкес, ел Президентінің ұсынысы бойынша Парламент халықаралық міндеттемелерді орындау үшін республиканың Қарулы Күштерін пайдалану туралы шешім қабылдайды.
Міне, осы межеленген уақыт таянған сайын әскерилердің дайындықтары пысықталып, әзірліктері жіті тексерілуде.
Ливан Республикасы әлемдік картадан қарағанда момақан, тыныш жатқан ел көрінеді. Жерорта теңізінің жағалауындағы 6 миллиондай халқы бар осынау мемлекет ішкі-сыртқы күштердің ықпалымен қарулы шиеленістерден көз ашпай келеді. Осыған орай БҰҰ-ның Ливандағы уақытша күші 1978 жылы наурызда Ливан үкіметіне елдегі билікті қалпына келтіруге көмектесу және осы елден Израиль әскерлерінің шығарылуын растау үшін құрылған-ды. Қазіргі уақытта БҰҰ-ның Ливандағы бітімгерлік миссиясында 42 елден 10 000-нан астам әскери қызметші қызметін өтеуде.
Міне, осы Ливанға аттанатын бітімгерлік ротасы елдегі қауіпсіздікті күзетушілерге қосылып, күзет нысандарында, бақылау-өткізу бекеттерінде қызметке кіріспек.
Әлемде 100 мың сарбаз жұмылған операциялар өтуде
Жалпы 2014 жылдан бастап еліміздің 11 офицері 12 ай бойы Батыс Сахарада және Кот-д’Ивуар Республикасында БҰҰ миссияларына қатысқандығы белгілі. Сондай-ақ Гаити мен Либерияға да бітімгерлік әскер жіберу туралы Парламент шешімі болғанымен, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі кейіннен ол елдерге әскер кіргізуден бас тартты. Уақыт өте Кот-д’Ивуар Республикасындағы жағдай тұрақталып, әскери кеңесшілерге мұқтаждық жойылды.
Осыларды саралай келе, Қазақстан әскерін бітімгерлік миссияларында тәжірибелі жасақ болды деп айтуға толық негіз бар. Тәжік-Ауған шекарасын күзеткен қазақстандық сарбаздардың есімдері ел жадынан шықпайды.
Қазақ сарбаздары 2003 жылдан бастап бес жылдай уақыт Иракта қақтығыстар өткен аумақтарды минадан тазарту, жергілікті тұрғындарды саперлік жұмысқа үйрету, халыққа медициналық қызмет көрсету арқылы жұртшылықтың ықыласына бөленді. Бұл іс жүзінде абыройлы миссия болатын. Міне «ҚАЗБАТ» атағының дүркіреген кезі осы. Айтылған уәж дәйекті болуы үшін, сандарды сөйлетсек, Ирактағы миссия барысында қазақстандық сарбаздар 4 млн-нан аса жарылғыш заттың көзін жойды, 6718 текше метр суды тазартып шықты. Ирак әскери академиясының 572 курсанты жарылғыш заттарды жоюға оқытылды. Бұған қоса лаңкестік әрекеттердің кесірінен жараланған 5 мыңнан аса азаматқа медициналық көмек көрсетілді. Олардың көбі әйелдер мен бала-шаға болатын.
Енді берідегі бітімгерлікке тоқталсақ, Иран Ислам Республикасының ядролық бағдарламасына шүйліккен әлемдік қоғамдастық 2013 жылы іске Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың араласуынан кейін кең тыныстай бастады. Сол жылы Алматыда бас қосқан Ресей, АҚШ, Қытай, Ұлыбритания, Франция, Германия мен Иран тараптары мәселені реттеуге келіскен-ді. Келіссөздердің нәтижелі болғандығын Еуропалық одақтың араға екі жыл салып Қазақстаннан тағы да араағайындық етуді сұрағандығынан да байқауға болады. Әрине біздің Президенттің халықаралық деңгейдегі беделі арқылы мүдделі тараптар келісімге келіп, Иранды көптеген жылдар бойы бас көтертпей отырған қысымдар бәсеңдеді.
Тіпті Ресей мен Түркия арасындағы шиеленістерді шешудегі біздің мемлекеттің, Мемлекет басшысының рөлі аса маңызды болды.
Жоғары деңгейдегі келіссөздер өткізудің зор жауапкершілігін арқалай алатын Қазақстан кешегі Сирия дағдарысында да тараптардың басын қосып, күн-түнге созылған құжаттардың қабылдану сатысына алаңдаған әлемдік қоғамдастық Астанаға көз тігіп отырды.
Жалпылай алғанда, БҰҰ 1948 жылдан бері 69 бітімгерлік миссия ұйымдастырған. Қазірдің өзінде жер шарындағы 16 «қауіпті нүктеде» жүз мыңнан аса бітімгер қызмет етуде.
Халықаралық мінбердегі мәлімдеме
Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымы жанындағы Тұрақты өкілі Қайрат Омаров жақында өткен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің бітімгерлік қызметін реформалау жөніндегі отырысында: «БҰҰ-ның бітімгерлік қызметі процесіне жаңа елдердің белсенді жұмылдырылуы және қатысуы, соның ішінде өз құрамын орналастыруы БҰҰ-ның бейбітшілікті қолдау жөніндегі операцияларына жаңа энергия және тиімділік беретініне сенеміз», – деді.
Оның айтуынша, бұл үдеріс БҰҰ миссияларының беделі мен тиімділігін сондай-ақ елдердің, өңірлік ұйымдардың және әлемдік қоғамдастықтың ынтымақтастығы мен ұжымдық жауапкершілігін арттырады.
Жалпы, БҰҰ-ның басшылығы біздің әскери қызметшілердің даярлық деңгейіне жоғары баға берді және олардың санын арттыруға мүдделілік танытуда. Ал бұл бізге не береді дегенге келсек, БҰҰ-ның бітімгершілік операциясын жүргізу аумағындағы қауіпсіздік пен ағымдағы ахуал туралы ауқымды ақпарат алуға және осы ақпаратты контингент құрамында миссияға одан әрі қатысу жөніндегі ұстанымды пысықтау үшін пайдалануға мүмкіндік пайда болмақ.
Одан басқа миссияда болу нәтижесінде алынған халықаралық стандарттар жөніндегі тәжірибе мен жұмыс дағдылары Қарулы Күштердің еліміздегі оқу-жаттығу талаптарын өткізетін оқу, білім беру процесінде қолданылады. Командалық және штабтық лауазымдарға тағайындау кезінде ескеріледі.
Аталған операцияға қатысу Қазақстан Қарулы Күштерін де ширатып, бітімгершілік пен гуманитарлық көмек көрсетуде тәжірибе жинақтауға, әскери бөлімшелердің жауынгерлік қабілетін тексеруге зор мүмкіндік екені тағы анық.
Серік ӘБДІБЕК,
«Егемен Қазақстан»
