Кезіндегі ұлы қағанаттардан қалған жұрнақ – Түркістан. Ұғым – ұлы, шаһар – шарқы. Ұлы болуды армандайтын ел өткен тарихына салауат айтып қарап отырмай, оған перзенттік көзқараста, қарыздар бейілде болуға тиісті. Елбасы Түркістан облысы жасақталсын, орталығы Түркістан қаласы болсын деп Жарлыққа қол қойғалы да үш айдың жүзі! Ел қуанып қабылдады. Түркістандықтар шаттанды. Енді, міне, Елбасы Н.Ә.Назарбаев Түркістанға арнайы атбасын бұрып Түркістан облысын, облыс орталығын жасақтау жөніндегі тұжырымдамасын мақұлдады. Осы Тәуелсіздік жылдары өзі өсірген айтулы кәсіпкерлер мен шетел алпауыт кәсіпорын жетекшілеріне Түркістанның қадір-қасиетін жеткізе айтып: «Сен мынаны сал!», «Сен ананы сал!» – деп нығырлай тапсырма берді.
Кешегі кеңестік кезеңде жалпы түркілік ат-атағы, дүбірлеген даңқы үшін-ақ қағажу көріп қақпай қалған жәдігер шаһар ең алғаш Тәуелсіздікпен бірге түлей бастады. Түрлі сылтаумен алып кетіп, Санкт-Петербургтегі әлемдік өнер ғажайыбы Эрмитаждың жертөлесіне тасталған ырыс тасытар Тайқазан қоғам қайраткері, этнолог Өзбекәлі Жәнібектің күш салуымен тарихи орны Түркістан төріне қайтарылды. Ырыс символы – Тайқазанды қайтару жолында Өзекең Эрмитаж директоры, тамаша тарихшы-ғалым Михаил Пиотровскийді өзіне әріптес етіп ала білді. Екеуі Ресей басшылары алдында бірге қимылдады. Ақыры Түркістаннан арнайы делегация барып, орта ғасырларда Қарнақта құйылған Тайқазанды Эрмитаждан сәл-пәл ақауымен алып қайтты. Халқымызға ырыс-құты оралды деп алақайлап қуандық. Тайқазанның тарихын білетін, отызыншы жылдары алып кеткенде жылап қалған бір-екі бала жарты ғасыр өткенде сақалы қауқиған қарияға айналып, қуаныштан қайта жылап тұрды. Шамдал, шырағдан секілді асыл бұйымдарымыз әлі күнге Санкт-Петербургте сақталып келеді.
1991 жылы Н.Ә.Назарбаев «Түркістан мемлекеттік университеті ашылсын. Оған Қ.Ясауи аты берілсін» – деп Жарлыққа қол қойды. Азғантай ғалым-оқытушылармен М.Жұрынов университет жасақтауға кірісіп кетті. Оқу орнын қалыптастырамыз деп келген ноғай нәсілдес тарихшы-профессор Качикаев ақ шаңға оранып жатқан мігірсіз Түркістанды көріп үміті оянбай, көрпе-төсегін жинап іле салқын үйлі, салулы төсегін аңсап еліне тайып тұрды. Жәй кетпей «Казахстанская правда» газеті бетінде «Болашағы жоқ оқу орны» деген күйелеш мақала жариялап кетті. Есесіне Н.Ә.Назарбаев Түркия республикасы Президентімен келісе отырып 1992 жылдан бастап оқу орнын Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетіне айналдырды. Шүкір, Тәуелсіздік таңымен таласа жұмысын бастаған университет Түркістанды өркениет биігіне көтерісіп, жасап келеді. Түркілік арғы дәуірлерден арып-ашып жеткен жәдігер шаһар – Түркістанды бойтұмар етіп жүрегінде ұстап қаншама көп ұлтты түлектеріміз білім алып, өз елдеріне самғап, парлап ұшып кетіп жатты. Университет түлектерінің алды алыс-жақын шет елдерде, өзімізде түрлі қызметтерде жүр. Басшы да, қосшы да бар олардың арасында.
Түркістан шын мәнінде, алғаш рет еңсесін 1500 жылдық мерейтойы тұсында тіктеді. Облыс әкімі болып пайымды басшы, іскер азамат Бердібек Сапарбаевтың келуімен ақ шаңға оранып жатқан ескерусіз ескі қаланы жаңарту, жаңғырту бағдарламасы жасалды.
Әлемді архитектуралық сән-салтанатымен таңғалдыратын көк күмбезді Қожа Ахмет Ясауи кесенесі тәуелсіздік рухымен қайта жаңғырды. ЮНЕСКО арқылы қорғалатын көне ескерткіштің ажары ашылды. Түркі мемлекеттері президенттері Түркістанда бас қосты. Ақылдаса келе алынған шешімдер білікті қаламгер Шерхан Мұртаза қаламы арқылы «Түркістан Декларациясы» атанып, «Егемен Қазақстан» арқылы алты Алашқа тарады. Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Біз ендігі жерде түркі мемлекеттері басшылары Түркістанда бас қосып тұратын боламыз», – деді. «Ясауи университеті – келешекте түркі халықтары, түрік ұлт-ұлыстарына ортақ оқу орнына айналады», деді Елбасы келешекті көздей. «Түркістанды осы университет өркениет биігіне көтеруге тиісті» – деп те міндет жүктеді Елбасы. Жәдігер шаһардың 1500 жылдық тойы тұсында туысқан елдердің басшылары алдында «Түркістанды облыс орталығы жасаймыз. Той Түркістанды орталыққа айналдырудың басы», деді алдағы міндеттерді нақтылай. «Түркістан ендігі жерде түркі халықтарының рухани астанасы ретінде гүлденуге тиісті», деді тағы бір тарихи сапарында.
Көріп отырғанымыздай, Елбасы Түркістанды облыс орталығына айналдырудың амалын Тәуелсіздіктің алғашқы таңынан бастады десек жарасады.
Жарлыққа қол қойды. Тарихи шешім жасалды. Қайталап айтамыз, бұл бір қазақ халқы ғана емес, күллі түркі дүниесі көптен күткен қуаныш. Әсіресе түркі халықтары бұл тарихи сәтті зор қуанышпен қарсы алды. Облыстың жаңа әкіміне түрколог ғалым (алтаист) Жансейіт Түймебаевтың таңдалуы барынша қайырлы сәт! Түркістан облысын жаңаша жасақтау тұжырымдамасының қабылдануына бауырлас Түркиядан кәсіпкерлердің барынша молынан тартылуы жаңа облыстың жаңа басшысының әсері. Қазірдің өзінде Түркия кәсіпкері 200 гектар жерге жылыжай орналастыруға кірісіп кетуі бұл тараптағы игіліктің бастамасы.
Тәуелсіздік таңынан бері Елбасы Түркістанды үзіліс-үздіксіз қолдаумен келеді. Ілгерішіл басшы, ілкімді қосшы болып жұдырықтай жұмылса, түркі дүниесінен инвестиция тартылса – жұмыла көтеріп Елбасының Түркістан жөніндегі тарихи шешімін жүзеге асыру қиынға түспейтіні көрініп тұр. Бұл экономикалық ынтымақты ғана тілемейді. Сонымен бірге тарихи тамыры бір түркі халықтарының басын біріктіретін қолайлы сәт болғалы тұрғанын айту парыз.
Түркістандағы тарихи жиын Елбасының халықаралық беделін де айқын көрсетті. Елбасы шетелден келген инвесторларға да мейлінше молынан міндет жүктеді. Александр Белович Түркістанға әмбебап театр ғимаратын, Канг Джон Дэ тұрғын үй құрылысын салып беретін болып уәде етті. Патох Шодиев «Түркі халықтары музейін» салуға бел байлады.
Отандық кәсіпкерлер Айдын Рахымбаев «Қазақ хандары, билері және батырлары орталығын», Нұрлан Смағұлов көлік салонын, Данияр Абылғазин жүзу орталығын тұрғызатын болып келісті.
Айтылған анықтамалықтың ту сыртында барлық облыс, тіпті аудандардың қосар үлесі өз алдына. Осының баршасын көзге елестетіп, көңілге түйгенде тарихтың көзінен, тағдырдың тезінен қиналып өтіп келе жатқан жәдігер шаһар облыс орталығына бас-аяғы төрт-бес жылда айналып гүлдейтініне күмән қалмайды. Сан ғасырлап айналасына өркениет шуағын шашқан, мәдени де экономикалық шарапатын тигізген Түркістан енді облыс орталығы райында Қаратау мен Алатауды ен жайлап, Сыр-ананы түркі халықтарымен тел еміп жатқан әлденеше ауданның бағын ашатын орталыққа айналады. Тарих-соқпағында сан рет ғажап гүлдеп бой түзеген, жойқын шапқыншылықтарда сан рет сансырап күл-талқаны шығып тоқыраған Түркістан ендігі жерде Мәңгілік елдің қуатты қанатына айналып, шырқау биікке көтеріледі, «Түркі халықтарының рухани астанасына айналады!» Елбасы Тәуелсіздіктің ақ таңнан тартып сатылап дайындап, бүгін тарихи шешім жасаған Түркістанның – күллі түркі халқы тарихындағы орны ерен жәдігер шаһардың келешегі кеніш! Түркістан түлей бастады. Түркістан ТҮРІКСТАНҒА айналып түлеріне сенім зор!
Құлбек ЕРГӨБЕК
ТҮРКІСТАН
