Астананы табиғи газбен қамтамасыз ету мәселесі аз айтылып келе жатқан жоқ. Тіпті, тарихқа тереңірек үңілетін болсақ, алғаш рет Ақмолаға табиғи газ тарту мәселесі өткен ғасырдың ортасында, 1963 жылы тілге тиек етіле бастаған екен. Мәселен, тың өлкесінің орталығы – Целиноград қаласын дамытудың бас жоспарында электр энергиясының тапшылығына байланысты қалада сұйытылған газды кеңінен пайдалану – уақытша қолға алынған мүмкіндік, болашақта қала табиғи газбен қамтамасыз етіледі деп атап көрсетілген. Алайда, содан бері алпыс жылға жуық уақыт өтсе де бұл мәселе күн тәртібінен түспей келеді. Басқасын былай қойғанда, еліміз тәуелсіздік алған ширек ғасырдан астам уақыт ішінде Астана қаласына табиғи газ тарту мәселесіне қатысты бірнеше ірі жоба қолға алынып, жүзеге аспай қалды.
Ғасырлар тоғысындағы 2000 жылдардың басында Орталық Қазақстанды, кейінірек Солтүстік Қазақстанды «Бұқара – Орал» магистралдық газ құбыры арқылы көгілдір отынмен қамтамасыз ету жобасы туралы мәселе қозғала бастады. Ресейдің Челябинскі облысының аумағында орналасқан Қарталы компрессорлық стансасынан Тобылға дейін, одан Қостанайға дейін газ құбыры келетін. Міне, осы желіні одан әрі жалғастырып, Тобыл – Көкшетау – Астана бағыты арқылы газ құбырын тарту жобасы өткен ғасырдың 80-жылдарынан бері түрлі деңгейде қозғалып жүрген мәселе болатын.
Мемлекет басшысы 2012 жылы 28 қаңтарда жарияланған «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауында «Үкіметке елдің, Астананы қоса алғанда, орталық өңірін газдандыруды қамтамасыз ететін құбырлы өткізгіш жүйесін жоспарлап, жүзеге асыруға кірісуді тапсырамын», деп атап көрсетті. Сол-ақ екен айналасы айға жетпей «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы Үкіметке «Батыс – Солтүстік – Орталық» газ құбырын салу жобасын ұсынды. Үкімет бұл жобаны мақұлдап, техникалық-экономикалық негіздемесін жасауды тапсырды. Жобаны іс жүзіне асыратын арнайы «АстанаГазҚМГ» атты компания да құрылды. Жоба бойынша газ құбырының ұзындығы 1200 шақырым, құбыр диаметрінің көлемі 1020 мм, газ өткізу қуаты жылына 6 миллиард текше метрге жететін болды. Жобаның жалпы құны 328 миллиард теңге немесе 2,2 миллиард АҚШ долларын (2012 жылы 1 АҚШ долларының ресми бағамы 149,11 теңгеге тең болатын) құрады. Бұл қаржының 253,5 миллиард теңгесі негізгі құбыр жүйесін 74,5 миллиард теңгесі тарату желілерін салуға жұмсалатын болды. «Солтүстік құбыр» деп те аталған бұл жобаның негізгі мәні, өткен ғасырдан бері талқыланып келе жатқан Қарталы компрессорлық стансасынан Рудный қаласына дейін келіп тұрған газ құбырын халықаралық «Бұқара – Орал» магистральдық газ құбырына жалғау, сол арқылы Ресей газын тұтынуды көздейтін еді.
Бұл газ құбырын тарту мемлекет үшін өте қымбатқа түсетін жоба болды. Сондықтан Үкімет қайткен күнде де жоба құнын арзандатуды талап етті. Сөйтіп 2013 жылы бұл жобаның жаңа техникалық-экономикалық негіздемесі жасалды.
Жаңа негіздеме бойынша енді газ құбырының ұзындығы 830 шақырым, құбыр диаметрінің көлемі 720 мм, газ өткізу қуаты жылына 1,5 миллиард текше метр болатын болды. Алғашқыда газ өткізу қуаты 6 миллиард текше метр болады деп жоспарланған газ құбырының айналасы жарты жылдан кейін 1,5 миллиард текше метрге дейін төмендетілгені туралы сол кездегі еліміздің Мұнай және газ министрі Сауат Мыңбаев «құбырдың газ өткізу қуаты 1,5 миллиард болса, менің ойымша, 10-12 жылға толық жететін болады», деген бұлыңғырлау түсінік берді. Биылғы жылдың басында берген бір сұхбатында Энергетика вице-министрі Мағзұм Мырзағалиев «Солтүстік құбыр» жобасының алғашқы есептерінің тым жоғары жасалғандығын атап көрсетіп, еліміздің солтүстік және орталық өңірлерін көгілдір отынмен толық қамтамасыз ету үшін 2,5 миллиард текше метр газдың толық жететінін алға тартты. Өкінішке қарай, бұл жобаны жүзеге асырудың мүмкіндіктері жоқтың қасы еді. Сөйтіп бірнеше жыл бойы биік мінберлерден сөз болып, талай алқалы жиындарда талқыланған «Батыс – Солтүстік – Орталық» газ құбырын салу жобасы 2014 жылы қыркүйек айында Мұнай, газ және энергетика саласын дамыту жөніндегі ведомствоаралық комиссияның шешімімен ресми түрде жабылды. Жобаның техникалық-экономикалық негіздемелерін жасауға бөлінген қыруар қаржы сұраусыз қалды.
«Солтүстік құбыр» жобасы тоқтағаннан кейін елімізде Астананы Қарағанды көмір бассейніндегі көмір қыртыстарындағы метаннан (КҚМ) алынатын сұйытылған табиғи газбен (СТГ) қамтамасыз ету мәселесі қарастырыла бастады. 2013 жылы сол кездегі Қарағанды облысы әкімінің орынбасары Әнуар Әлімжанов былай деп мәлімдеді: «Біздің техникалық мүмкіндігіміз жылына 4 миллиард текше метрге дейін газ өндіруге мүмкіндік береді. Яғни Қарағандыны, бүкіл Қарағанды облысын және Астананы өз газымызбен қамтамасыз ете аламыз». Осыған байланысты «Самұрық - Қазына» ұлттық-әлауқат қоры еліміздің газ саласындағы ұлттық операторы «ҚазТрансГаз» компаниясына КҚМ-ның ресурстық мүмкіндіктерін нақты анықтау міндетін жүктеді. 2014 жылдың наурыз айында Үкімет Елбасының тапсырмасын орындауға байланысты еліміздегі көмір қыртыстарындағы метан газын өндіру және кәдеге жарату жөніндегі жол картасын бекітті.
«Бақсақ бақа екен» демекші, біраз уақыт өткеннен кейін Астананы газдандырудың бұл жобасы да жарамайтын болып шықты. Оның басты себебі, өндірілетін метан газының өзіндік құнының өте қымбатқа түсетіндігінде болды. Есептеулер көрсеткеніндей, КҚМ газының өзіндік құны әрбір мың текше метрі кем дегенде 120 доллардан айналатынын көрсетті. Бұл құбыр арқылы келетін табиғи газ құнынан екі-үш есе қымбатқа түспек. Оның үстіне бұл жобаны жүзеге асыру үшін мол қаржы құятын инвесторлармен бірге метан газын өндіретін тәжірибесі және озық технологиялары бар шетелдік компанияларды көптеп тарту қажет болды.
Елбасы биылғы наурыздағы «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» атты халыққа арнаған Үндеуінде «Дегенмен, орталық және солтүстік өңірлер әлі де газсыз отыр. Біз Қараөзек (Қызылорда облысы) – Жезқазған – Қарағанды – Теміртау – Астана бағытында магистралды газ құбырын салу жобасын жүзеге асыруымыз керек», деп атап көрсетті. Осыған байланысты Үкіметке «Сарыарқа» магистралдық газ құбырын салу жөнінде нақты тапсырмалар берілді. Сөйтіп Астананы табиғи газбен қамтамасыз етудің тағы бір нақты ірі жобасы қолға алынды. Энергетика вице-министрі Мағзұм Мырзағалиевтің айтуынша, «Сарыарқа» жобасын жүзеге асыру үшін «ҚазТрансГаз» АҚ арнайы техникалық-экономикалық негіздеме жасапты. Бұл техникалық-экономикалық негіздеме бойынша «Сарыарқа» магистралдық газ құбырын салу төрт кезеңде жүзеге асырылмақ. Бірінші кезең, Қызылорда – Жезқазған – Қарағанды – Астана бағыты бойынша ұзындығы 1081 шақырымды құрайтын газ құбырын және инженерлік желілерді салуды көздейді. Болжам бойынша, бірінші кезеңді жүзеге асыруға 267,3 миллиард теңге қаржы қажет. Екінші кезең бойынша, магистралды газ құбырын Көкшетау қаласына дейін тарту жоспарланған. Бұл – қосымша ұзындығы 276 шақырымды құрайтын газ құбыры. Оның құны 48,2 миллиард теңге деп белгіленген. Үшінші кезең бойынша, магистралды газ құбырын Петропавлға дейін жеткізіп, қосымша 177 шақырым магистралдық газ құбырын салуды көздейді. Оның құны – 18,9 миллиард теңге болмақ. Ең соңғы, төртінші кезең бойынша, Жезқазған және Теміртау қалаларында жалпы құны 35,5 миллиард теңгені құрайтын екі компрессорлық станса салу көзделген.
Міне, бұрнағы күні өткен кезекті Үкімет отырысында осы «Сарыарқа» магистралды газ құбырының (МГҚ) құрылысын салудың бірінші кезеңінің жобалау-сметалық құжаттамасы қаралды. Жоғарыда айтқанымыздай, бірінші кезеңнің жалпы құны 267,3 миллиард теңгені құрайды. Жоба бойынша құбыр диаметрі – 820 мм мөлшерінде белгіленген. Таңдалған құбыр диаметрі Астана қаласын және «Сарыарқа» МГҚ бойындағы елді мекендерді 2030 жылға дейін жылына болжамдалған 1,5 млрд текше метр көлемдегі газбен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Үкімет отырысында ғасыр жобасына пара-пар «Сарыарқа» магистралдық газ құбыры құрылысын қаржыландыру көздері де алғаш рет нақты көрініс тапты. Энергетика министрінің бірінші орынбасары Махамбет Досмұхамбетов Үкімет отырысында жасаған баяндамасында жобаны қаржыландыратын құрылымдарды алғаш рет жария етті. Оның айтуынша, жобаның 267,3 миллиард теңге болатын жалпы құны былай бөлінген: «АстанаГаз ҚМГ» АҚ компаниясының жарғылық капиталын 80,3 миллиард теңге сомасына толықтыру, 102 миллиард теңге көлемінде банктерден қарыз алу, 82 миллиард теңге мөлшерінде «БЗЖҚ» АҚ зейнетақы активтерін инвестициялау.
«Сарыарқа» ҚМГ құрылысын салу мерзімі де осы Үкімет отырысында нақты белгіленді. Қазіргі күні Қызылорда, Ақмола және Қарағанды облыстарының әкімдіктері магистралды газ құбырын салуға арналған жер учаскелерін белгілеу жұмысымен белсене айналысуда. «ҚазТрансГаз» АҚ-тың Жол картасына сәйкес «Сарыарқа» ҚМГ бойынша құрылыс-монтаж жұмыстары бас мердігер анықталғаннан кейін, шамамен 2018 жылдың қараша-желтоқсан айларында басталып, 2019 жылдың соңында аяқталуға тиіс. Қарағанды, Ақмола облыстары және Астана қаласының әкімдіктері тұтынушыларға газ таратуды қамтамасыз ету мақсатында 2019-2021 жылдары газ тарату желілерінің құрылысын аяқтауы керек.
Иә, жылдар бойы биік мінберлерден сөз болып, нақты іспен өрілмеген Орталық және Солтүстік Қазақстанға табиғи газ тарту мәселесіндегі қордаланған сең сөгілген сияқты. Үкімет отырысында қаралған кешенді шаралар шеңберінде келесі жылдың соңында Астанаға ұзақ күткен табиғи газ құбыры да келіп жетпек. Оңынан болғай!
Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
