Кино • 22 Қазан, 2018

Kınoádebıet

655 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Teginde, ult ádebıeti men qazaq kıno­sy arasynda, sonaý Sháken Aımanov, Májıt Begalın, Sultan Qojyqov, Abdolla Qarsaqbaev zamanynan beri qalyptasqan ónegeli dástúr, jaqsy qarym-qatynas, tyǵyz baılanys búginde óz jalǵasyn taýyp otyr.

Jýyqta Astana, Almaty, Qaraǵandy qalalarynda, Júsipbek Qorǵasbek shyǵarmasy boıynsha túsirilgen Bolat Qalymbetovtiń «Talan» atty fılmi jurtshylyq nazaryna usynyldy. Sońǵy kartınasy osydan on jyl buryn jaryqqa shyqqan talantty rejısser bul jumysyna da uzaq daıyndaldy. Senarıiniń ózi san márte talqyǵa salyndy, talqy barysynda obrazdary jan-jaqty pysyqtaldy, kóp epızodtary qaıta jazyldy. Degenmen, fılm maqsatyna jetti. Operator jumysy rejısserdiń aıryqsha qoltańbasyn aıqyndaı tústi. Ásili, Sapar Qoıchymanov – asa sezimtal operator, talǵampaz kınoger, asqan talant ıesi. Kadr estetıkasy, úılesimdiligi, tereńdigi úlken daryn aıǵaǵyndaı búkil fılmdi sán-saltanatqa kómip, jarasymdy ánge uıytyp, tamasha kóńil kúıge bóleıdi.

Bolat Qalymbetov atalǵan eńbeginde jańa bıikke shyqty. Mazmun týra maǵynasynan aýytqyp, qos narratıv derbes qos áńgime shertti. Ekranda sıýjettiń serigi paıda boldy. Shytyrman ýaqıǵalar sońynda júrgen kóleńkeler basqa maǵyna júgin kóterip, mazmun jeke tý tikti. 

Eń bastysy, kórkem ádebıet jelisine qurylǵan shytyrman fılmde kóńilge qaıaý salatyn ásire-teatrlyq elementter joq. Pafostan ada, falshten taza. Sýretker daýysy anyq. Sosyn beıtaraptyq rejısserlik kózqaras bar. Mátinde – bir talap, bir talǵam, bir tásil. Qoıyrtpaqsyz, batpaq-laısyz, tunyq. Móldiregen kınotýyndy. Tabys. Unaıtyny, jumbaq fılm, kórkemdik sheshiminde aıqyndyqtyń joqtyǵy.

Aqyndyq tilmen aıtqanda, qartaımaıtyn rejısserdiń eskirmeıtin fılmi. 

Ádette, ádebıet kınoǵa qyzmet etedi. Biraq, kınonovella, kınoromandar ádebı kitaptyń deńgeıine jete almaıdy. Qansha talpynsa da, sebebi avtor qalam ustaǵanda, senarıı men fılm mátinderine jaltaqtap jazady. 

Ultqa mura ónegeli dástúr qazaq kınosyn áli talaı baıytary sózsiz, negizi, ádebıettiń kúshi kóp, qazynasy mol, tipti, ultsyzdanyp bara jatqan kınony tek qana qazaq kitaptary ǵana rýhtandyra alady.

Búginde ádebıet ekranǵa shyqty, biz klassıkalyq shyǵarmalardy teledıdardan, kompıýterlerden, uıaly telefondardan kóretin boldyq. Árıne jańa tehnologıalar arqasynda altyn qor eshqashan umytylmaıdy, biraq oqyrman sany azaıady. Sonymen qatar aıta keter jaıt, úlken ekran mádenıeti aqyryndap, birtindep joıylyp keledi: yqsham terezeler, shaǵyn ekrandar uly ónerdiń úlken masshtabtaǵy ǵajap áserin bildirtpeı álsiretip bara jatqanyn baıqamaıtyn da sıaqtymyz. 

Kezinde Fransıanyń tanymal óner qaıratkeri, kórnekti rejısser Jan-Lıýk Godar, kıno, ásili tehnologıaǵa táýeldi ekendigin alǵa tartyp, kitaptyń, qaı ýaqyt bolmasyn, zamanaýılyǵyna tań qalyp edi. 

О́ner-mádenıet tarıhynda eski kıno degen uǵym-túsinik bar, biraq siz eski kitap degen sózdi estip kórdińiz be? Kitap qashanda oqyrman jurtshylyqpen búgingi kún tártibi aıasynda, qazirgi zaman rýhanı keńistigi aýqymynda tildesedi. Ol – árdaıym, ras, jas urpaq, jańa býyn, ıaǵnı ýaqytpen qurdas.

Kitap – ýaqytpen qurdas. 

Kınoda teatrlyq degen baǵa, kıne­matografıalyq týyndy boıynda spektakl qasıetteriniń ne azdyǵyn, ne kóptigin bildiretin ólshem birligi bar. Iаǵnı ol – kıno tili dramalyq qoıylymdar, pesalar sharttylyǵy, sahnalaný joly tárizdi, amal-áreket, ádis-tásilderden qanshalyqty zardap shekti, sony aıqyndaıtyn shyǵarmashylyq termın-oı. 

Desek te ádebıettiń kınoǵa degen yqpaly zor. Uly romandar, danyshpan jazýshylar qalam tartqan sıýjet jelileri, taqyryp túrleri, somdaǵan qaıshylyqty obrazdary, qaıratker, jasampaz beıneleri, ádette, kınematograftyń baǵyt-baǵdaryn aıqyndap, mazmun-mánine áser etip, kınony kezeńdik daǵdarystan, tirelgen tyǵyryqtan shyǵaryp, keń dańǵyl, jańa jol taýyp berip jatady. 

Shyn mánisinde, teatr kınematograftyń talǵamyn buzady, yqpaly, ókinishke qaraı teris, klassıkalyq nemese moderndik úlgidegi prozalyq týyndylar negizinde, tipti, postmodernıstik shyǵarmalar jelisi boıynsha túsirilgen fılmder, kórkem ádebıet arqasynda, kerisinshe, jaqsara, tereńdeı túsedi.

Bolat Qalymbetovtiń jańa izdenisteri jan dúnıemizdi tolqytyp, bizdi tereń oılarǵa, pálsapalyq paıymdarǵa jeteledi. Qazaq ádebıeti, demek, ult kınosyn eskirýden saqtaıdy, qundylyǵyn arttyryp, máńgi ómir súrýine kepildik beredi.

Ádebıettiń qudyreti osyndaı! 

Dıdar AMANTAY,

jazýshy