4 жылдық білім ошақтары 9 жылдыққа айналды
Бізді қуантқаны, Қытаймен шекаралас Ақжар өңірінде соңғы 4-5 жылдың көлемінде жабылуға жақын қалған 3 білім ордасы іргесін кеңейтіпті. Жаңаауыл ауылдық округіне қарасты Сарыөлең елді мекеніндегі төрт жылдық мектеп 9 жылдыққа, ал Жалаңаштағы бастауыш мектеп пен Ахметбұлақ ауылындағы негізгі орта мектеп өз мәртебесін мектеп-балабақша кешені деп ауыстырыпты. Бұған аудандық бюджеттен 150 миллион теңге шамасында қаражат жұмсалған. Тарбағатайдың шекараға тақау ауылдарын аралағанымызда іргесі кеңейген Сарыөлең ауылындағы 9 жылдық мектепке арнайы барып, тыныс-тіршілігімен таныстық. 9 жылдықтан 4 жылдыққа қысқарып, жабылудың аз-ақ алдында қалт-құлт етіп тұрғанда 2014 жылы Тарбағатай ауданының әкімі Ділдәбек Оразбаевтың қолдауымен қайта ашылған мектепте қазір 41 бала оқып жатыр. «2013 жылы аудан әкімі осында келгенде мектепте 24 оқушы, 3 мұғалім ғана болған еді. Аудан басшысы «оқушы санын 41-ге толтырсаңдар мектепті 9 жылдық қылып қайта ашып береміз» деген соң ауыл тұрғындарымен ақылдасып, бала санын 43-ке жеткіздік», – дейді Жаңаауыл ауылдық округінің әкімі Дәуітбек Ниязбеков.
Аудан әкімдігі мектепті 9 жылдық қылып кеңейтумен қатар ауылға балабақша да ашып беріпті. Бұрынғы Мәдениет үйінің ішінен ашылған балабақшада 15 балдырған тәрбиеленіп жатқан көрінеді. Сарыөлеңдегі Бауыржан Момышұлы атындағы негізгі орта мектептің директоры Ержан Ысқақов шағын білім ордасында ұстаздарға, оқушыларға тиісті жағдай жасалғанын, құрал-жабдықтардың жеткілікті екендігін, мектептің интернетке қосылғанын айтып, ауылдағы балғындардың спортпен алаңсыз жаттығуына мүмкіндік беретін спорт залы салынса деген тілегін жеткізді. Мектепте арнайы спорт залы жоқтығын, оқушылар күреспен төбесі аласа, тар бөлмеде жаттығып жүргенін біз де өз көзімізбен көрдік. Сарыөлеңнің шымыр бозбалалары осыған қарамастан Ақжарда, аудан орталығы Ақсуатта өтетін жарыстарға қатысып жүр.
Бүгінде Тарбағатай ауданының барлық ауылдарындағы мектептерге интернет қосылып, балабақшалар жұмыс істеп тұр. «Біз әсіресе ауданның шекараға жақын ауылдарына ерекше көңіл бөліп, балабақшасы жоғына балабақша ашып, медициналық пунктерді жөндетіп, қосымша штаттар беріп жатырмыз. Аудандағы жұмыс істемейтін, мәдениет ошақтарының барлығын іске қостық. Кейбір ауылдағы мәдениет үйлерінде тұрғындардың спортпен шұғылдануына да рұқсат беріп отырмыз. Себебі, Сарыөлеңдегі секілді көптеген шағын ауылдарда дені дұрыс спорт залы жоқ. Сондықтан алдағы уақытта шалғайдағы, әсіресе шекарадағы ауылдарға балалардың волейбол, футбол ойнауына мүмкіндік беретін спорт залдары салынса жақсы болар еді. Елбасы өз Жолдауында айтқан «Ауыл – Ел бесігі» жобасы аясында Үкімет осы шаруаны қолға алса игі іс болар еді. Мәселен, Тарбағатайда қыстыгүні сағат 4-5-терде күн батады. Бала не істейді? Үйде отыра ма? Спорт зал салып берсек малын жайғаған соң спорт залға бармай ма? Сол жерде екі сағат футбол ойнасын, баскетбол ойнасын, спортпен шұғылдансын. Барлық жағдайын жасап қояйықшы. Соған көп қаржы кетпейтін шығар», дейді аудан әкімі Ділдәбек Оразбаев.
Шекаралық ауылдардың көпшілігіне ортақ тағы бір түйткіл – баспананың жоқтығы. Дайын баспана болмағаннан кейін жас мамандар қайда барып тұрады?! Мәселен, шекараға таяу Жаңаталап ауылына барғысы келген екі жас дәрігер тұратын үй таппапты. Аудан әкімі осы мәселені шешу үшін кәсіпкерлерге «осындай ауылдарға үй салып беріңдер, біз «Дипломмен – ауылға» бағдарламасы арқылы сатып аламыз» деп ұсыныс айтыпты.
«Шекараны бізден қорғап жүргендей...»
Тарбағатай ауданының Қытаймен шекаралас 4 ауылында (Жаңаауыл, Жаңаталап, Ахметбұлақ, Сарыөлең) қазір мың жарымға (бұрын 3 мың болған) жуық халық тұрады. Бергі жағындағы Маңырақ ауылдық округінің тұрғындарын қоса алсаңыз 4 мыңға жетеғабыл. Жұмыс сапарымызда шекараны жағалай қоныстанған осы 4 мың халықтың көп жылдан бері жол азабын тартып жүргенін байқадық. Бұрынғы аудан орталығы Ақжар мен шекара түбіндегі Жаңаауыл ауылына дейінгі 50 шақырымдық көтерме, тас жол тұрғындарды титықтатқанға ұқсайды. «Осы жол бір асфальтталса ғой, шіркін!» деген арман-тілекті кездескен жұрттың көздерінен көріп, сөздерінен ұғынғандай болдық. Тағы бір аңғарғанымыз, бұл жақта жыл сайын мектептері жабылып жатқан Марқакөлге қарағанда байланыс біршама тәуір екен. Жаңаауыл ауылдық округіне қарасты төрт ауылдың ішінде тек Жаңаталапқа ғана елді мекен төменде орналасқандықтан ұялы байланыс қосылмапты. Бұл ауылдың тұрғындары таудың басына шығып сөйлесетін көрінеді. «Біздің переговорный пунктіміз» – оба» деп әзілдейді екен Жаңаталап тұрғындары. Ұялы байланысты орнатушы мекемелер «біз байланысты 2 мың, жоқ дегенде мың тұрғыны бар ауылдарға ғана қосамыз» деп талап қояды екен. Елімізде, елімізде ғана емес, өңірімізде талай ауыл осы талап үдесінен шықпай, цифрландырудың дәуірлеген кезеңінде ұялы байланыссыз отыр. Ал мыңға жетпейтін тұрғыны бар ауылдардың мұңы тиісті орындарға әлі жетпей жатқан секілді.
Тұрғындардың көшіп жатқаны, жастардың азайып, қариялардың қатарының қалыңдағаны, жолдың нашарлығы, интернеттің жеткіліксіздігі... Бұл – шекаралық аймақ тұрғындарына ортақ кеп. Қытаймен шектесетін Тарбағатай ауылдары тұрғындарын толғандырған тағы бір мәселе бар. Ол – шекара түбіндегі бейтарап аумаққа кіріп шығу. Жаңаауыл ауылдық округіне қарасты төрт елді мекен тұрғындары қысқа қажет жем-шөбін Ахметбұлақтың іргесіндегі Қытаймен шекарадағы бейтарап аумақтан алатыны осы өңірдің халқына белгілі жайт. Мал да сол аумақта жайылады. Алайда ақжарлықтар соңғы жылдары шекарадағы әскери заставалар тұрғындарға талапты күшейтіп, жөнді-жөнсіз құжат сұрап, естерін шығарып жүргендеріне қапалы. «Тордан әрлі-берлі өту жылдан жылға қиындап барады. Машинаны қойып, мотоциклдің нөмірін алдын ала тіркетеміз. Егер аяқ астынан бір жағдай орын алып, нөмірі тіркелген машина келе алмаса басқа машинаны өткізбейді. Шөп науқаны кезінде көмекке келген адамдарды да өткізу қиямет-қайым. Бұрындары шекаралық аймақ тұрғындарына уақытша рұқсат қағазы берілетін. Қазір ондай құжат берілмейді. Шынымды айтайын, кейде әскерилеріміз шекараны Қытайдан емес, бізден қорғап жүргендей әсер қалдырады. Қолдағанның орнына үрке қарайды. Біздің тілегіміз – шекарадағы әскери заставалар бейтарап аумаққа әрлі-берлі өтуді жеңілдетсе, шекарашыларымыз халыққа жақын болып, бірлесе жұмыс істесе дейміз», – дейді Жаңаауыл тұрғыны, осы елді мекеннің имамы Сәлімхан Асылғазин.
Ауылға да робот-техника сыныбы керек
Кезінде 600-ге тарта оқушысы болған Жаңаауыл ауылындағы мектепте бүгінде 144 оқушы білім алып жатыр екен. Мектеп директоры Әнбия Кеңесбекұлы ауылдан халық бұрынғыдай жапырлап көшіп жатпаса да, жылына 4-5 отбасының қалай көшіп кеткенін өздері де байқамай қалатынын айтады. «Журналист келді» деп мектепке жиналған ауыл тұрғындары өздерін толғандырған мәселелерді жіпке тізді. Бірі былтыр «Цифрлы телевидение» жобасы аясында ауылға келіп, екі мұнарасын орнатып, із-түзсіз кеткен «Қазтелерадио» қызметкерлеріне қынжылысын білдірсе, енді бірі облыста қолға алынған «Менің мектебім» акциясы бойынша шағын комплектілі мектептердің оқушыларына да робот-техника сыныптары берілсе деген тілектерін айтты. Сонымен қатар Президент Жолдауындағы ауылға қатысты айтылған ойлар келешекке деген сенімдерін нығайта түскенін, алда шекаралық аймақ тұрғындарына қатысты арнайы бағдарлама қабылданар, тиісті жеңілдіктер қарастырылар деген үміттері бар екенін жеткізді.
Мектептен кейін осыдан 4 жыл бұрын ғана салынған су жаңа, іші айнадай жарқыраған емханаға бас сұқтық. 1391 тұрғын бекітілген медицина мекемесінде қазір бір дәрігер, бір медициналық тіркеуші, үш жалпы тәжірибелі медбике жұмыс істейді. Бір акушердің орны бос тұрған көрінеді. Жаңаауыл ауылдық округіне қарасты үш ауылда (Жаңаталап, Сарыөлең, Ахметбұлақ) бір-бір фельдшер еңбек етеді. Фельдшер демекші, Ахметбұлақ ауылына да бір фельдшер жетіспейді екен. Жаңаауылдағы емхананың жалпы тәжірибелі дәрігері Замира Ахмадиевамен әңгімелескенімізде шалғайдағы елді мекендерге жас мамандардың келгісі келмейтінін тілге тиек етіп, қырдағы дәрігерлер қауымын алаңдатып жүрген бір мәселені алға тартты. «Штат бойынша жалпы тәжірибелі дәрігерлерге 1700 тұрғын бекітілуі керек екен. Жаңа жылдан бастап осы мәселе қаралады деген әңгіме бар. Сонда біз секілді мыңнан асар-аспас тұрғыны бар дәрігерлер қайтпек? Соны уайымдап отырмыз. Ставкамыз түсіп қала ма деген қорқыныш бар. Егер ставкамыз төмендесе басқа жаққа көшуге тура келеді. Алайда Президентіміз биылғы Жолдауында: «Ең алдымен, әсіресе ауылдық жерлерде алғашқы медициналық-санитарлық көмектің қолжетімді болуын қамтамасыз ету қажет» деген жоқ па? Біз секілді учаскелік медицина қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңмен өсіру керектігін де нықтап тапсырды. Сондықтан жоғарыдағы түйткіл өз шешімін табар деп ойлаймын», – дейді дәрігер.
Елбасы жақында ғана халыққа арнаған Жолдауында 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап барлық емханалар мен ауруханалар медициналық құжаттарды қағазсыз, цифрлық нұсқада жүргізуге көшуге тиістігін атап өткен еді. Мемлекет басшысы жыл басында өткен Үкіметтің кеңейтілген мәжілісінде Шығыс Қазақстандағы медициналық мекемелерді компьютерлендірудің кенжелеп отырғанын ескертіп, облыс әкіміне мәселені назарға алуды тапсырғаны есімізде. Президенттің сынынан нәтиже шыққанын Жаңаауылдағы емханада компьютерлердің тұрғанынан байқағанымызбен, ол компьютерлердің әлі бірде-біреуінің интернетке қосылмағанын, мұндағы дәрігерлер әзірге әкімшіліктің интернетін пайдаланып жүргенін білдік.
Түйін
Тарбағатайдағы жұмыс сапарымызда аудан басшылығы шекарадағы ауылдарды сақтап қалу мақсатында қолдан келгендерін жасап жатқанымен, шалғайдағы елді мекендерді аяғынан қаз тұрғызу үшін мұның жеткіліксіз екендігін аңғарғандай болдық. Шекара бойын мығымдап, одан әрі нығайтып, жандандыра түсу үшін облыстың, мемлекеттің көмегі, тіпті арнайы бағдарлама қажет секілді. Онсыз сан жылдар бойы қордаланған түйткілдің тарқамайтыны анық.
Азамат ҚАСЫМ,
«Егемен Қазақстан»
Шығыс Қазақстан облысы,
Тарбағатай ауданы