Úıge qudaıy qonaq edim dep kirgen adamǵa, báıbishesine qarap «Meıman shóldep kelgen bolar, kóje ákeldir», deıdi eken. Qonaq kójege murnyn shúıirip, baı bola turyp, qara kóje quıǵyzǵany nesi, dep mensinbeı ernin ǵana tıgizip, keri qaıtarsa, «Á, meımanymyz shóldemegen eken, qarny da ashpaǵan bolar», dep arnap mal da soıdyrmaıdy eken. Al kójeni simirip jiberse: «Jigitter, bir syıly qonaq kelip qalypty, jaıyn qylyńdar», dep, qoı soıdyryp, keıde kisiligi unap qalsa, qolqalap alyp qalyp, jabaǵysyn jaıratyp salyp, ózi áńgimesin aıtyp, artyn jaqsy jıynmen «Toqam úıinde, ıá Toǵatamnyń aýylynda bolǵanym-aı» degizip, meımanynyń esten ketpesteı babyn taýyp shyǵaryp salady eken.
Osyndaı qyzyq mineziniń ústine Toqtaýyl babam dastarqanyna aram as qoıǵyzbaıtyn, kisi aqysyn jemeıtin óte adal adam bolypty. Ákesi Buqardan din oqýyn taýysyp, Torǵaı atyrabyna ıslam dinin taratýshy Turlyǵuldyń áńgimesin kishi uly retinde kóbirek tyńdap, tálimin alǵandyǵynyń áserinen bolsa kerek, eshqashan ótirik aıtpaıdy eken, ámánda týra sóılep, adaldyq jolynan aýytqýdy, bura tartyp jaqynyna burýdy ımansyzdyq sanapty.Birde óristen qoı baǵyp qaıtqan jigit babamyzǵa «Búgin qoıǵa daladan bóten eni bar bir urǵashy toqty qosyldy. Eni ózgeshe eken, sirá kóship bara jatqan jurttyń birinen, adasyp qalǵan mal ma dedim, áıteýir bizdiń qoıǵa qosyldy», deıdi. Babamyz jaqyn jerdegi aýyldarǵa adam jiberip, mal ıesin izdettiredi. Meniki edi dep eshkim shyqpaǵan soń, onda tımeńder, bir kúni qojaıyny shyǵar. Biraq urǵashy eken, týǵan qozylaryna osy endi salyp baǵa berińder», deıdi. Arada jyldar ótedi, álgi jalǵyz toqtydan taraǵan qoıdyń sany da júzge jetip qalady.
Bir kúni qas qaraıǵan shaqta úıge qonaq kelip, kójeni qotara ishken meımanǵa rıza bolǵan Toǵatam qoı soıdyrtady. As pisip aldyǵa kelgende tabaqtaǵy qoıdyń basyna kózi túsken babamnyń túsi buzylyp, dereý qyzmet jasaýshy jigitti shaqyrady. «Jańa qarańǵyda syrty qońdysyn ustaǵan edik, baýyzdalyp qoıǵannan soń baryp qulaǵyndaǵy endi kórdim. Sosyn ózimizdiń maldan bir qoıǵa osy endi salyp, ornyn toltyryp qoıdym, bir aǵattyq ketti, baıeke», depti. Úı ıesi tabaqqa qolyn salyp, as ishpese meıman qalaı aýqattansyn, qonaǵy úshin bir japyraq et alyp aýzyna salyp, uzaq shaınap, tolǵap otyryp jutqan kezde sol et tamaǵynda turyp qalyp, Toqtaýyl babam sol kúngi qonaǵasydan keıin qyltamaqpen aýyryp, dúnıe salypty.
Halqymyzda «Ýyzyna jarymaǵannyń tabaǵyna kóz salma» degen qaǵıdaly da qanatty sóz bar. Tereńine boılasań osynda úlken mán jatyr. Týra maǵynasynda anasynyń ýyz súti buıyrmaı, jetimnen jetilgen adam dep qabyldansa, al túpki aıtar oıyn aýyspaly maǵynada oınatyp turyp beretin halyq oǵan negizinen ata-babasynan, arǵy teginen jarymaǵandyq erip júrgen, toıa tamaq ishpegen, jarqyrap kıim kımegen, jaqsymen syılasyp, estigen esti áńgimesi joq, eldiń qurmetine bólenbegen, ózderi de kópti qadirlep, dastarqanyn jaıa almaıtyn, túk kórmegen, joq-juqanadan jetilgen tegindegi jarymaǵandyqtyń súıegine sińgeni sondaı, onysy qansha baıysa da kórinip turady dep ýyzyna qanbaǵannan boılaryn aýlaq salmaǵannyń ózinde, pálendeı ıgilikti isti ondaı paqyrdan kúte qoımapty. Qaıta «baı baıyǵan saıyn qaltyraýyq» deıtindeı tolmaı ósken yndyn eshqashan toımaıdy. Qandaı qıyn zamanda, neshe jut bolsa da elge-jurtqa saıa bolyp, baılyǵymen, barlyǵymen bólisken ata-tegime uıaty keler deıtini joq qanaǵatsyz ashkózder sondaılardan shyǵady depti.
Ýyzǵa toımaǵannyń endi biri – ózi týǵan otbasynda bereke bolmaı, uıasynda jarymaǵan adam. Biraq budan úmit bar, teginde uıat, ar, ynsaby bolsa. Ýyzyna jarý degen tek tamaqqa ǵana toıǵandyqty emes, jaqsylyqqa shomylyp, mereıge qanyp óskendi de bildiredi. Ýyzyna qanǵan adam úshin asqan bilim, qaltada turǵan tabaqtaı dıplom ólshem emes. Ynsap, ar, adamdyq bıiktik, kisilik kelbet qajet. Joǵaryda aıtylǵan, qazanyna aram as saldyrmaǵan Toǵatanyń bir urpaǵy Kádirjan kókem bir kúni anammen áńgimelesip otyr eken.
– Qarap otyrsam, deıdi kókem – myna jaqtaǵylardan góri ana dúnıede tanıtyndarym kóp eken. Ishinde áke-sheshe, baýyr, týys-týǵandarymnan ózge qanshama qımastarym bar. Keıbiriniń aldynda ótelmegen paryzym, qaryzym bar, qaısysynyń aldynda kináli boldym, orynsyz renjitip, kóńilin qaldyrdym, solarym beker bolǵan eken dep oılaımyn. Kóńilge qaıaý túsirmeı de ómir súrýge bolady ǵoı, qasyńda eshkim máńgilikke qalmaıdy. Bári ketedi eken, barar jer bireý, men de ketemin. Keshe ǵana jalańaıaq júgirip júrgen bala sııaqty edim, endi mine, 80-ge taıanǵan shal bolyppyn. Qazir burynǵy jas kúndegideı qaınaǵan ómir emes, kóbine janyńdaǵy dosyń – oı ǵana ǵoı. Sol oı ıirimine túskende ana dúnıeden qoryqpaıdy ekenmin, qaıta sonda baryp, qımastarymmen jolyǵyp, ata-anam aldynda bala bolsam, kóńilin qaldyrǵandarymmen kezdesip, «bári beker eken, keshirshi» dep keshirim surasam. Qolymnan kelgenshe kisige bolsyn deppin. Ákemniń atyna, babamnyń esimine kir juqtyrǵym kelmedi. Keıde ol qolymnan keldi, keıde kelmedi. О́z oıym solaı deıdi, Kúlánda, degen-di.
Kókem aıtqan osy sózderdiń mánine úńilsek, ómir shynynda da bir kúni máresine jetedi. Sonda búgingi jasaǵan isimizge esh ókinbeıtin bolsaq-shy.
Anar TО́LEÝHANQYZY,
«Egemen Qazaqstan»
