Театр • 01 Наурыз, 2019

«Ләйлі-Мәжнүн» сахна тілінде сөйледі

1782 рет
көрсетілді
7 мин
оқу үшін

Астанаға кешігіп жетер көктемді кейде сезім жайлы жып-жылы қойылым­да­ры­мен театрлар жақындатып жатады. Елордалық Қ.Қуанышбаев атындағы академиялық қазақ музыкалық драма театры сахнасында тұсауы кесілген парсы ақыны Гәнжауи Низамидің  атақты шығармасының желісі бойынша қойылған «Ләйлі-Мәжнүн» спектаклінің премьерасын асыға күтуіміздің де басты себебі осында жатса керек. 

«Ләйлі-Мәжнүн» сахна тілінде сөйледі

Иә, көркем көктеммен бірге Қаллеки театрына енген таза шығыс дәстүріндегі шырайлы рух бізді де ғаламат бір ғажа­й­ып­тың боларына сендіріп, театрға қар­ай шақыра берген. Себебі жаңа қойы­­­лымды Тәжікстаннан арнайы ша­қы­­­­рылған танымал драматург, ре­­жис­­­сер,  театр және кино актері Барзу Аб­драззаковтың өзі сахналады. Ре­жиссер Барзудың бұған дейін де еліміз­дің бірнеше театрында қойған сәтті жұмысына куә болып жүргеннен кейін шығар, кезекті ізденісіне зор сенім біл­дір­істік.  Оның үстіне, театр сахнасына алғаш болып парсы ақыны Гәнжауи Низа­мидің «Ләйлі-Мәжнүн» дастанын шығаруын үлкен тәуекелге балап, батыл­дығына риза болғанымыз да жасырын емес. Өйткені бұған дейін тек ба­лет тілінде сөйлегенімен, әлемдік драма театрлары тәжірибесінде айтулы шығарманың сахналануы болған емес. Оның басты себебін драматургия заңдылығына сәйкес сахналық қайшы­лықтың жеткіліксіздігінен деп түсін­діріп, қабылдап келдік. Кезекті жұмы­сын­да Барзу сол табу-түсінікті  жоққа шығаруға барынша талпынып  бақты. 

Хош! Сонымен біз куә болған «Ләйлі-Мәжнүннің» ең әуелі шығыс колоритін бойына сіңіруге ұмтылғаны ұнады. Бұл тұрғыда сценограф Қанат Мақсұтовтың еңбегін айрықша айтып өту әділетті болады. Сахна суреті мен костюмде бедерленген бейнелі тіл шығыс әлемінің нәзік иірімдері мен тұтас менталитетін ұтымды көрсете алған. Ортадағы шеңбер мен құмның ойнатылуы да спектакль атмосферасын ашуға сәтті қызмет етеді. Бұдан бөлек, режиссер қобыз, гобой сынды бірнеше аспап түрін сахна төріне шығарады. Жанды музыка, қойылымның лейтмотиві етіп алынған қобыздың күңіренген күмбір үні махаббаттың азабын тартқан қос мұңлық – Мәжнүн мен Ләйлінің ішкі драмалық күйін дөп басып, жүректі пенденің көңіл қылын шертеді. Осындай сәтті штрихтар арқылы режиссер шығыс әлемінің бар сұлулығы мен салтанатын жеткізуге талпынған. Және онысы толықтай мақсатты межесіне жеткен.

Жалпы, біз білетін Барзу Абдраз­за­ков­тың режиссерлік қолтаңбасы өзге әріптестерінен ең алдымен актер жа­нын басты планға шығаруымен ерек­ше­ленеді. Сол арқылы сахнадағы өз ақи­қа­тын іздейді. Ол ұсынатын сұлулық әлемі тіпті де сыртқы әрекетке байланысты емес, жан дүние пластикасы алдыңғы орында. Оны сахнадағы актерлік ізденіс­тер­ден де айқын байқауға болады. Бұл тұрғы­дан келгенде, Қ.Қуанышбаев атын­дағы академиялық драма театры труппасына терең ойлы суреткермен жұмыс істеу үлкен тәжірибе болғаны анық. Ержан Нұрымбет, Қуандық Қыстықбаев, Алтынай Нөгербек, Мейрам Қайсанов бастаған театрдың тісқаққан тәжірибелі әртіс­терімен қатар, жас сахнагерлер – Ол­жас Жақыпбек, Инабат Әбенова, Жанат Оспанов сынды бір топ талантты жас­тың да бұған дейін кейіптеген бейне­ле­­рі­нен бөлек, тосын, тың ізденістеріне куә болдық. Қойылымның олжасы – осы. 

Әйтсе де үлкен істің кемшіліксіз болмайтыны және рас. Көңілге қонбайтын ондай олқылықтың дені тікелей драма­тур­гияға келіп тірелді. Әдеби туынды ретінде классика болғанымен, жоға­рыда атап өткеніміздей, сахна заңды­лықтарына келгенде «Ләйлі-Мәж­нүн­нің» бір қайнауы ішінде. Осы кемшілік ре­жис­серге сахнада бар мүмкіндігін көр­­­се­туіне кедергі бола бергендей се­­зі­л­­­ді. Онысын режиссердің өзі де қо­йы­­­­­лым жанрын айқындағанда анық аңғар­­тып қояды. Яғни, спектакльді траге­­дия немесе драма емес, поэма деп көрсетеді. Демек, әдеби поэмада дра­ма­лық қайшылықтың солғын түсіп жатуы қалыпты жайт. Жанр талаптары тұрғысындағы аталған кемшілік қойылым динамикасы мен темпоритмін барынша баяулатып, бірсарындылыққа алып келгендей. Сол үшін де суреткер жұмысында парсының көше театрлары әзілдеріне, түрлі фарстарға мақсат­ты түрде барады. Бірақ, өкінішке қарай, режиссер тарапынан табылған мұндай шешім қойылымның көркемдік бояуын қалыңдатты деп айта алмаймыз. Керісінше, дастандағы мәңгілік махаббат тақырыбын солғындыққа ұрын­дыр­ғандай. Негізгі түсірілуі керек ек­пін нысанасын дөп таппаған сөй­тіп. Яғни, айтпағымыз – қойылымда Каис­ты мәжнүн күйге түсірген алапат ма­хаб­­­бат жоқ. Бас кейіпкер – Ләйлі мен Мәж­нүн­нің ғазалы ғашықтық күйі көрер­менін сендірмейді. Рөлге таңдалған актерлер сахнада сондай тартымды, бірақ кейіпкер мінезін мүсіндеуде жан жоқ, сәуле жоқ. Бұдан бөлек, әртістер  репликасының бастан-аяқ  поэтикалық диалогтермен өрілуі де қойылымды спектакль емес, композициялық жұмыс таби­ғатына көбірек жақындатып жібер­­гендей әсерде қалдырған. Әри­не театр­дың мұндай үрдісі парсы елдер­іне, әсіресе Әзербайжан мен Тәжік­с­тан театр­ла­рына тән, қазірдің өзінде жиі ұшы­ра­сатын көркемдік тәсіл болғанымен, Қал­леки театры әртістеріне де, көрер­мен­нің қабылдауына да біршама сал­мақ түсіргендей сезілді. Бірақ соған қарамастан, сахнада рөлін тамаша сараптау соқпағына түсірген Дәруіш бейне­сін­дегі Ержан Нұрымбеттің еңбегі  атап өтуге лайық. Актер үніндегі бейнебір музыкадай құйқылжып төгілген әсерлі дауыс, қазақы құнарға бай үн палитра­сы шын мәнінде сахнаның сәнін кіргізді. Мәжнүннің ата-анасын кейіп­те­ген Қазақстанның еңбек сіңірген қайрат­кері Қуандық Қыстықбаев пен Мем­лекеттік сыйлықтың лауреаты Ал­ты­­­най Нөгербек арасындағы терең түсі­­ніс­кен шығармашылық тандем де көң­іл­ге жылылық сыйлайды. Керісінше, Ләй­лі­нің анасы мен диуана кемпірлер бейне­сінде көрінген бір типтегі бірнеше актриса ойыны­нан өзіне тән ерекшелік таппай қинал­дық. Сахнаға шығып, дарақы айғай­ға басқан сахнагерлер ізденісіне әлі де өз бедері мен ерекшелік штрихтарын табу жағы жетіспей жатқанын да, ора­йы келгенде, атап өтуді жөн көрдік.  Бәл­кім, мұның барлығы тек премьера қарбаласындағы толқыныс, жан дірілі де болар. Қойылым да, актерлік ойын да дайын­дық, күнделікті тәжірибе, ізденістің нәтижесінде өз арна-жүйесіне түсіп, сахна­дағы межелі биігін белгілер деп сенеміз.  

Назерке ЖҰМАБАЙ, 

«Egemen Qazaqstan»