Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Син Цзяло қазір еліміздің ғылыми әдісі аясында зерттеу жасап жүр. Оның айтуынша, ҚазҰУ – Орталық Азиядағы ең үздік университет, ал Қазақстанның ғылыми әлеуеті – қуатты. Қазір ол ғылыми зерттеулермен толыққанды айналысады. Себебі Син геология – жер бетіндегі табиғи және адам элементтерінің өзара әрекеттесуі мен рөлін зерттейтін практикалық ғылым деп ойлайды.
– Қазақстан мен Қытайдың оқыту үлгілерінде айтарлықтай ерекшелік бар. Сіздерде жас ғалымдар мен студенттерге үлкен құрметпен қарайды. Оларға оқуда, ғылыми зерттеуде еркіндік берілген. Менің ғылыми жетекшім – Сәнім Бегімқызы. Қазір мен «Жерді пайдалану» тақырыбында зерттеу жүргізіп, жұмыс істеп жатырмын, – деді Син.
Ғылым мен білімнің пайдасы – елге игілік әкелу. Адам қызметінің қоршаған ортаға әсері біршама. Бұл тақырыпты зерттеу адамға қоршаған ортаға тиетін зиянды әсерді азайтатын тиімді шаралар қабылдауға мүмкіндік береді. Қытайдан келген жас ғалым табиғат пен өнеркәсіптердің, шаруашылығын зерттеуде мұқият болуымыз керек деген мәселе көтерді. Сондай-ақ «Менің туған жерім Дацин – өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы дамыған жер. Бірақ, өкінішке қарай, бұл қоршаған ортаның жағдайына жақсы әсер етпейді. Егер мүмкіндігім болса, алған білімімді туған қаламдағы экологиялық жағдайды жақсарту үшін пайдаланғым келеді», деген ойын айтты.
Шегініс жасап, осы мәселені тарқатып көрсек. Жас ғалым көтерген мәселенің біздің елге қатысты тұсы көп. Соның бірі мұнайлы аймақтағы, өнеркәсібі бар жердегі халықтың жағдайы. Мысалы, Майами университетінің ғалымдары мұнай-химия өнеркәсібін қатерлі ісік ауруының ошағы, маңызды қауіп факторы деп атаған. Зерттеу нәтижелері «JAMA Oncology» журналында жарияланды. Расында да, табиғатты зерттеу қажет-ақ. Ғалымдардың зерттеуі мен шолу мақаласында мұнай-химияны өңдеудің барлық кезеңінің адам денсаулығына әсері көрсетілген. Соның ішінде шикізат өндіру, тазарту, өңдеу, тасымалдау, пайдалану және кәдеге жаратуды кезеңдерінің әсерін жеке-жеке талдаған. Мысал ретінде Миссисипи өзенінің бойында орналасқан 200-ден аса мұнай-химия кәсіпорындары бар учаске келтірілген. Бұл жерде басқа өңірлерге қарағанда қатерлі дерт орташа деңгейден 50 есе жоғары. Мұнай-химия өнеркәсібі климаттың өзгеруіне әкелетін парниктік газдардың көп мөлшерін шығарады. Ал қатты ыстық, дала өрттері, дауылдар мен су тасқыны онкологиялық науқастардың денсаулығына кері әсер етеді. Халықаралық ғалымдар тобы соңғы 30 жылда 50 жасқа толмаған адамдар арасында қатерлі ісіктің жаһандық өсуін тіркеді. Болжамға сәйкес, 2030 жылға қарай қатерлі аурудың ерте жаста басталуы тағы 31 пайызға артады. Ең үлкен қауіп 40 жастан асқан адамдарға төніп тұр. Аурудың көбеюі көбіне генетикалық бейімділікке байланысты емес, өзгеретін, сыртқы факторларға байланысты дейді ғалымдар.
Қазір докторант «Scopus» ғылыми журналына өзінің зерттеулерін дайындап жүр. Оның тағы бір зерттеу бағыты – «әртүрлі агроэкожүйелердегі қашықтықтан зондтау және географиялық ақпараттық жүйе технологияларын пайдалана отырып, ауыл шаруашылығын интенсификациялаудың кеңістіктік заңдылықтарының деградациясы мен су ресурстарын басқарудағы салдарын талдау». 2-курс докторанты «География» білім беру бағдарламасында білім алып жүр. Еліміздің жоғарғы оқу орнына түскенге дейін Хейхэ университетінде оқыған. Өзінің айтуынша, елінде жүрген кезінде Алматы қаласының географиялық ерекшеліктеріне қатты қызыққан. Табиғат ғылымының қыр-сырына құштар Син барлық емтиханды сәтті тапсырып, еліміздегі үкіметаралық грантын жеңіп алған. Диплом алғаннан кейін өз еліне барып тек зерттеу емес оқытушылық қызметпен де айналысқысы келеді. Құба-құп!
