«Келісімнің мақсаты - Қырғыз Республикасындағы Нарын өзенінде Қамбар-Ата ГЭС-1 құрылысы жобасын іске асыру және оны одан әрі пайдалану шеңберінде тараптар арасындағы ынтымақтастық шарттарын анықтау», деді ҚР Энергетика министрлігі жария талқылау үшін жариялаған үкіметаралық келісім жобасында.
Жоба аясындағы Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан арасындағы ынтымақтастықтың негізгі қағидаттары:
- Қамбар-Ата ГЭС-1-де өндірілетін электр энергиясының барлық көлемін тараптар анықтаған ұйымдардың кепілдікпен сатып алуы;
- консенсус негізінде шешімдер қабылдау және тараптармен келісілген су шығару көлемдерін қамтамасыз етуді ескере отырып, электр станциясының жұмыс режимін басқару.
Әр республиканың энергетика министрліктері келісімді үйлестіруге және жүзеге асыруға жауапты құзыретті орган ретінде бекітілді. Әр елдің Үкіметі келісімді жүзеге асыруға уәкілетті ұйымды дербес анықтайды.
Жобаны іске асыру мақсатында тараптар Қырғызстан аумағында осы республиканың заңнамасына сәйкес жобаға тараптардың мынадай үлестік қатысуы және компанияның жарғылық капиталы бар жеке акционерлік қоғам құрады:
- Қырғызстан – 34%,
- Қазақстан – 33%,
- Өзбекстан – 33%.
Құрылатын серіктестіктің қызметін бірлесіп басқару принциптері оның құрылтай құжаттарында тараптармен келісіледі. Әрбір тарап компанияның құрылтайшысын дербес анықтайды. Олардың акцияларын біріктіру, беру және сату мүмкіндігін толығымен алып тастаумен өзгеріссіз қалдырылды.
Жоба компания құрылтайшыларының жеке қаражаты, сондай-ақ халықаралық қаржы институттары мен коммерциялық банктерден тартылған қарыз бен грант қаражаттары есебінен қаржыландырылады. Тараптар шарттың мәтініне өзгерістер мен толықтырулар енгізе алады.
Жобаны іске асыру мерзімін тараптар жеке келісімдерде немесе жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін жаңарту және бекіту нәтижелері бойынша осы келісімге толықтырумен белгілейді және келіседі.
Жобаны жүзеге асыру мерзімі аяқталғаннан кейін Қамбар-Ата ГЭС-1 акциялары мен активтері толығымен Қырғызстанның меншігіне өтеді. Жобаны іске асыру мерзімі және оны аяқтағаннан кейін өзара іс-қимыл тетіктері жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін жаңарту және бекіту нәтижелері бойынша жекелеген келісімдерде немесе үкіметаралық келісімге қосымшада айқындалады және келісіледі.
Келісімге Бішкек қаласында (Қырғызстан астанасы) қазақ, қырғыз, өзбек және орыс тілдерінде қол қойылды. Барлық мәтіндердің күші бірдей, алайда келісімнің ережелерін түсіндіру кезінде келіспеушіліктер туындаған жағдайда тараптар орыс тіліндегі мәтінге сілтеме жасайды.
Құжатқа жаңартылатын энергия көздерін тұрақты дамыту және электр энергетикасы саласындағы ресурстарды ұтымды пайдалану саласындағы өзара тиімді ынтымақтастықты одан әрі тереңдетуге мүдделілік негізінде қол қойылды. Бұл ретте Қамбар-Ата ГЭС-1 екі жаққа да тиімді негізде іске қосылады деп жоспарланып отыр. Келісім жобасын талқылау 26 сәуірге дейін жалғасады.
Қырғызстан Президенті Садыр Жапаров наурыз айының басында Халықаралық даму қауымдастығының (Дүниежүзілік банк тобына кіретін несие ұйымы) қаражат бөлуі үшін қажетті ішкі мемлекеттік рәсімдерді орындауды көздейтін заңға қол қойды. Құжат аясында Қырғызстанға 3 миллион доллар несие және 2 миллион доллар грант бөлінеді. Бұл ақша су электр станциясы құрылысы жобасының техникалық-экономикалық негіздемесін жаңартуға, жобаның техникалық мүмкіндігін бағалауға, ұлғайтуға жұмсалады.
Еске салсақ, Қазақстанның бұрынғы Энергетика министрі Болат Ақшолақов, Қырғызстанның Энергетика министрі Таалайбек Ибраев және Өзбекстанның Энергетика министрі Журабек Мирзамахмудов 2023 жылдың қаңтарында Бішкекте Қамбар-Ата ГЭС-1 құрылысы жобасын жүзеге асыру бойынша жол картасына қол қойған еді.
Қазақстанның бұл жобаға қатысуы туралы келісімдерге ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың өткен жылдың мамыр айында Бішкекке ресми сапары кезінде қол жеткізілген. 2022 жылғы 21 шілдеде Қырғызстанның Чолпон-Ата қаласында Орталық Азия (ОА) мемлекет басшыларының IV Консультативтік кездесуінде сөйлеген сөзінде Қасым-Жомарт Тоқаев: «Қамбар-Ата ГЭС-1 іске қосылуы Орталық Азияның энергетикалық қауіпсіздігін нығайтады», деп мәлімдеді. Оның айтуынша, Қазақстан трансшекаралық өзендердің су ресурстарын өзара тиімді пайдалану мақсатында бірлескен гидроэнергетикалық жобаларды жүзеге асыруға ерекше мән береді.
Садыр Жапаров Қамбар-Ата ГЭС-1 құрылысын 2022 жылдың 8 маусымында бастады. Жобаның техникалық-экономикалық негіздемесіне сәйкес, канадалық SNC-Lavalin International Inc. және ресейлік «Оңтүстік энергетикалық инжиниринг орталығы» су электр станциясының құрылысына 2014 жылғы бағамен 2,9 миллиард доллар қажет еді. Сонымен бірге, 13 сәуірде Қырғызстан басшысы жобаның құны 5-6 долларды құрайтынын мәлімдеді.
Су электр стансасының құрылысы 10 жылға созылады, оның ішінде бірінші гидроагрегатты төрт жылда пайдалануға беру жоспарланған. Қуаты 1860 МВт болатын Қамбар-Ата СЭС-1 Нарын өзенінде тағы бір ірі Тоқтоғұл (1200 МВт) су электр станциясының жоғары ағысында орналасады. Жоба биіктігі 256 метр бөгет пен 5,4 миллиард текше метр су қоймасын салуды көздейді. Станция жыл сайын 5,6 млрд кВт/сағ өндіреді деп жоспарланып отыр.
