Сенсациялық сүйектерді Зеленов ауданының жас туристер стансасының үйірме оқушылары 2016 жылдың сәуір айында экспедиция кезінде бұрынғы Щучкин ауылының маңынан тапқан екен. Сол жылы облыстық жас геологтар слетінде топ жарған жас зерттеушілер Бурабайда өткен республикалық жас туристер олимпиадасында тосын жаңалық туралы хабарлағанда, бүкіл ТМД-дан жиналған мамандар елең еткен.
– Бұл оқиғаның ғылыми құндылығы зор екенін бүкіл делегация жетекшілері айтты. Біз сүйектің суретін алматылық ғалымдарға жібергенімізде, олар мұның ихтиозавр (су динозавры) екенін мақұлдады. Бірақ бұл саланың терең білгірі елімізде жоқ екен. Сондықтан Ресей Федерациясындағы мықты ғалым, геология-минерология ғылымдарының кандидаты, Ундоров палеонтология музейінің директоры Владимир Ефимовке шықтық. Ол тасқа айналған көне дәуір жануарларын зерттеп жүргеніне 40 жылдан асқан танымал маман ғой. Өткен жылдың күзінде Владимир Михайлович Батыс Қазақстанға арнайы келіп кетті. Оның айтуынша, табылған жануар – бұған дейін белгілі ихтиозаврлардың ең ежелгі бабасы көрінеді. Бүгінге дейін динозаврдың мұндай түрі Қазақстаннан да, Ресейден де табылмаған, дейді Батыс Қазақстан облыстық балалар мен жасөспірімдердің туризмі және экология орталығының бөлім меңгерушісі Ниязбек Ғатауов.
Бұл – Қазақстан аумағында табылған тұңғыш әрі әзірге жалғыз мезозойлық теңіз жануары. В.Ефимовтің айтуынша, «Қазақстанозавр» жыртқыш болған. Бас сүйегінің өзі 1 метрден артық, ескек аяқтарының ұзындығы 2 метрдей, кеуде диаметрі 1 метр, ұзындығы 4 метрден астам алып жануар екен. Негізінен судағы балық пен ұсақ теңіз молюскаларымен қоректенген. Бір ерекшелігі, ихтиозаврлардың көзі өте үлкен, диаметрі 20 сантиметрге дейін жеткен.
Айта кететін жайт, қазір ғалымдардың қолында оралдық ихтиозаврдың 20 шақты омыртқасы, тағы да түрлі ұсақ сүйектері бар. Мамандар күннің жылынуын асыға күтіп отыр. Бұйырса, қазақстандық және ресейлік зерттеушілер оқиға орнына қазба жұмысын жүргізіп, көне жануардың қалған бөлігін іздемек. Жалпы, ихтиозаврдың омыртқа жүйесінің өзі 150-ге жететіні белгілі.
Бір қызығы, 2012 жылы Жайық өзенінің аңғарынан жол құрылысы үшін қиыршық құм өндіріп жатқан құрылысшылар белгісіз хайуанның бас сүйегі мен жауырынын, бірнеше омыртқасын тапқан болатын. Ғалымдар оны осыдан 12 мың жыл бұрын өмір сүрген мүйізтұмсық – Сібір Эласмотерийі деп анықтады. Мүйізінің өзі 1,5 метрге жеткен бұл жануар – күні бүгінге дейін ғылымға белгілі мүйізтұмсықтардың ішіндегі ең алыбы болған екен.
– Бұл мүйізтұмсықтың сүйектері бүгінде біздің музейде сақтаулы, – дейді Батыс Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану музейінің филиалы болып саналатын облыстық табиғат және экология музейінің меңгерушісі Айгүл Жұмағазиева.
Жалпы, Орал қаласында 1836 жылы Орал әскери мұражайы алғаш ашылғанда, оның тұңғыш жәдігерлері – дәл осы көне жануарлардың сүйектері болыпты. Дәлірек айтқанда сол кезде де Жайық өзенінің жайылма арналарынан мамонттың сойдақ тісі, азуы табылған екен. 1852 жылы белгілі орыс саяхатшысы-натуралист Григорий Карелин сипаттап жазған сол жәдігерлер Оралдағы табиғат және экология музейінде әлі сақтаулы тұр.
– Біздің музейдің 3 залында Ақ Жайық өңірінің флорасы мен фаунасын сипаттайтын 10 мыңдай жәдігер жинақталған. Жаңадан табылған жануардың сүйегі бізге әлі тапсырылған жоқ. Жалпы, ихтиозаврлардың дене тұрқы 4-7 метрге дейін жеткен ғой. Егер бұл жануардың сүйектері түгел табылар болса, оны тұтас қоятын зал бізде әзірге жоқ. Жаңадан палеонтология музейі немесе арнайы зал ашылмаса» – дейді табиғат және экология музейінің меңгерушісі Айгүл Жұмағазиева.
Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
Батыс Қазақстан облысы
Суреттерді түсірген
Динара КЕНДІРБАЕВА
