Расында, Ойыл ауданынан шығып, дәнді-дақылдан дүниежүзілік рекорд қорғаған жалғыз адам бар, ол Шығанақ Берсиев еді. Оның рекордтық гектарындағы әрбір сабақта қанша дән болатынын, оның салмағы қанша екенін жерді баптауы, тағы басқа да көрсеткіштерін Мәскеудің академигі Лисенко басқаратын ғалымдары біраз күн зерттеп, дәлелдеп, рекордтық гектардан 202 центнер өнім алғанын әлемге жар салды. Ойыл өзенінің бойында сол жылдары ондаған тары өсіруші звено Шығанақ өсірген тарының тұқымынан 80-100 центнерге дейін астық жинап жүрді. Шығанақтың талай ізбасарлары Одаққа танымал атанды. Ғасырдан ғасырға озған тары өсірушілердің ерлігі естен шығуға тиісті емес еді. Ол кезде Ойыл өзенінің арнасы жыл сайын тасып, халықты берекеге бөлеп жататын.
Есімі көзінің тірісінде аңызға айналған Шығанақ Берсиевтің өмірінде талай тар жол, тайғақ кешулер өтті. Ойыл ауданынан соғыс жылдарында Сталин қабылдаған бір адам осы Шығанақ Берсиев еді. Ол өзінің жиған-терген қаржысын бір танк жасауға аударып, Сталиннің қабылдауында болған. Ал осы кезде Берия қол қойған Ақтөбе облысының НКВД-сіне түскен лимитте бүкіл Одаққа және шетелге танымал адамды тұтқындау айтылған болатын. Содан НКВД басшылығы ертең Шығанақ Берсиевті тұтқындаймыз деп дайындалып жатқан, таңертеңгілік Мәскеудің радио хабарынан Шығанақ Берсиевті Сталиннің қабылдағаны айтылғаннан кейін, НКВД дәрменсіздік танытып тынды. Көзі тірісінде Шығанақ Берсиевтің ажалдан бұрын өлуінен сақтаған бұл оқиға болса, екіншіден сол жылдары Шығанақ ес-түсінен айырылып, ауырып жатады. Осыны естіген бір азамат үйіне келіп, Шығанақтың аяғын сипап, жыламай ма.
Сол дауыстан Шығанақ: «Менде ұл да бар, қыз да бар, қайсысың жылап жатқан» деп басын көтереді. Содан әлгі жігіт: «Аға, менің жанұямдағы жеті адам аштан өлгелі жатқанда азық беріп, тірлігімізді жалғастырдың ғой» деп көз жасын тыймайды. Расында, соғыстың ауыр жылдарында да елде аштық болды, ауру-сырқау, түрлі мүгедектер және Ойыл ауданындағы жетім балалар үйіндегі ондаған ұрпақты Шығанақ Берсиев өзінің жеке учаскесіндегі астықпен бағып-өсірді. Ол ұмытыла ма?
Бүгінгі өкінетініміз – Шығанақ Берсиевтің даңқты жылдарында Ойыл өзенінің тасқын суы тартылып көрмеген-ді. Орал тауынан басын алатын Ақ өзен, Қара өзен, Қызыл өзендердің тармақтары Қызылтауға дейін жетіп жығылады, оның кейбір салалары Ойыл өзені басын алатын Мұғалжар тауындағы бұлақ көзі аудан халқының қажетіне толық жарады. Өткен ғасырдың жетпісінші жылдарына дейін ақ тары өсірушілердің судан тарықпауы жүздеген шақырымдап, елді мекендерді басып өтетін өзен жөнсіз бөгесінге ұшырамаған еді. Бұл да ақ тарының атасы болған Шығанақ Берсиев даңқының мәртебесі болатын. Ойыл тарышылары соғыс жылдарында тонналаған астықты қызыл керуен атандырып, отан қоймасына үсті-үстіне жөнелтіп жатты. Тарының ботқасын сұрапыл соғыста жүрген талай жауынгерлер жегені анық.
Бүгінде әлемге Ойыл деген өзеннің атымен танылған ауданда өзен-көлдерді сақтау қолға алынатын түрі жоқ.
Ойыл өзені бүгін де үзіліп-үзіліп біржола кебуге таяп қалған. Аудандағы ондаған көлдер кеуіп біткелі қашан, ол көлдерге саламенен жыл сайын су құятын өзен тартылғасын не шара. Көршілес Ресейде өзен-көлдерді ауық-ауық тазартады. Бізде ол жоқ.
Арынды Ойыл өзені кезінде жолшыбай көлдерді толтырып, Қызылқоға ауданының елді мекендерін басып өтіп, Жайық өзеніне құятын еді. Өзен жағалай Шығанақ Берсиевтің ақтарышылары әлемдік рекорд жасап, Ойыл өзенінің байлығын жұмыр жерге танытып еді. Бүгінде Ойыл өзені Жайыққа құймақ түгілі, Тасшағыл кеңшарының іргесіне барып тоқтайды. Өзегі талмайтын өзен жағалағандардың бүгінде қайғы-мұңы судың тасымай қалуы десек, ақын айтқан бір қайғыны қозғасаң, мың қайғыны қозғайды болып шығады.
Уфа қаласының іргесіндегі Орал тауынан жыл сайын Қара өзен, Ақ өзен, Қызыл өзен арқылы тасқын су Ресейдің елді мекендерімен қатар, Ор қаласына тиіп тұрған Қызылтауға келіп тоқтайды. Осы өзеннен бір салалары Ақтөбе облысының Мұғалжар тауындағы бұлаққа қосылып, Ойыл өзенін бұрын тасытып жататын, қазір Орға келген тасқынды суды су мамандары тоғандар мен өздерінің көлдеріне, су қоймаларына жіберіп тынады. Осындай оқиғаны өзен-көлдің жағдайын Ойыл ауданына әкімнің бірі келіп, бірі кетіп жатса да көңіл аударып, зерттеген жоқ.
Жыл сайын төтенше жағдайларға бөлініп жататын қаржы өзен-көлдерді жаңартып, халықтың игілігіне жаратылса, байлық-мұрат болар еді. Айтпақшы, вице-премьер-Ауыл шаруашылығы министрі Ө.Шүкеев республикамыздағы өзен-көлдердің жағдайын зерттеп, түрлі жұмыстарды атқармаса, талай өзен-көлден айырылып қалатын қауіп белгілі болып тұр. Ауыл шаруашылығы министрлігі өткен тарихымызда болған Одаққа, шетелге танымал болған дала еңбегі ерлерінің даңқын бүгінгі ұрпаққа жеткізу мақсатында да талай жұмыстар атқаруға тиісті.
Табыл Құлыяс,
сатирик, жазушы
