Бүгінде сауда айналымы жөнінен Қазақстанның стратегиялық серіктестерінің алғашқы ондығына кіретін Түркия мен еліміздің арасындағы тауар айналымы өткен жылы 27 процентке өсіп, 2 миллиард АҚШ долларына жуықтаған. Елбасының сөзіне қарағанда, бұл көрсеткішті болашақта 5 миллиард долларға жеткізу мақсатында тиісті жұмыстар жүргізілмек.
Жалпы, тәуелсіздіктің ширек ғасырдан астам уақытында елімізге Түркия тарапынан 3 миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде инвестиция құйылған. Сондай-ақ қазіргі кезде Қазақстанда түрік капиталының қатысуымен 2 мыңға жуық кәсіпорын жұмыс істеп тұр. Бұл Қазақстан-Түркия байланысының тереңге кеткенін аңғартады. Қазіргі таңда екі ел де көлік-транзит, мұнай-газ, әскери-техникалық, ауыл шаруашылығы, туризм, мәдениет, білім, ғылым және технология салаларындағы ынтымақтастықты одан әрі дамытуға мүдделі.
Тараптар арасындағы халықаралық және өңірлік ұйымдар шеңберіндегі көпжақты пішіндегі әріптестік те жүйелі түрде даму үстінде. Мәселен, еліміз бен Түркия БҰҰ, АӨСШК, Түркі кеңесі, ИЫҰ, ЕҚЫҰ және өзге де халықаралық ұйымдар шеңберінде тығыз ынтымақтастық процесін жалғастыруда.
Қазақстан мен Түркия арасындағы экономикалық байланыстың тиімділігін арттыруға «Жаңа синергия» бағдарламасының көп пайдасы тиді. Екі ел кәсіпкерлерін кеңінен қолдауға арналған бұл бағдарлама Президент Н.Назарбаевтың 2012 жылғы 11-12 қазанда Түркияға жасаған ресми сапары аясында бекітілген болатын. Осы бағдарлама арқылы елімізде құны 800 миллион долларлық 23 жоба іске қосылған. Бұл өз кезегінде елімізде 3 мың жаңа жұмыс орнының ашылуына мүмкіндік берді.
Елбасының «Астана» халықаралық қаржы орталығының негізгі қызметіне және аталған орталықтың жұмысына қатысушылар үшін арнайы салық, валюта, виза және еңбек режімдері енгізілгеніне қатысты айтқандары түркиялық кәсіпкерлерді бейжай қалдырмағаны анық.
Елбасы Қазақстан мен Түркия арасындағы Жоғары деңгейдегі стратегиялық ынтымақтастық кеңесінің үшінші отырысында өзара әріптестік мәселелерін шешу үшін екі ел арасындағы үкіметаралық комиссияның мүмкіндіктерін тиімді пайдалану қажеттігіне мән берді. Сондай-ақ түркиялық тарап қазақстандық «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында елімізде көлік инфрақұрылымының жаңартылып жатқанынан, Қазақстанның осы бағдарламаны жүзеге асыру нәтижесінде Орталық Азиядағы жетекші логистикалық хабқа айналуды жоспарлап отырғанынан хабардар болды.
Мемлекет басшысының айтуынша, сапар шеңберінде екі елдік бизнес өкілдері құны 1,7 миллиард доллардан асатын 24 коммерциялық келісімшартқа қол қойды. Бұл құжаттар түрлі инвестициялық жобаларды іске асыруға бағытталып отыр. Бұл жобалардың бірқатарына тоқтала кетер болсақ, мәселен, Жамбыл облысында жалпы құны 270 млн АҚШ доллары болатын металлургия, химия және шыны өнеркәсіптерінде пайдаланылатын кальций қосылған сода өндіретін зауыт салу жоспарланған. Бұл 350 жаңа жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар «Kazakh Invest» және «Eksen Group» компанияларының қол жеткізген уағдаластықтарына сәйкес, түркиялық инвесторлар Алматы қаласында құны 300 млн АҚШ долларын құрайтын жаңа «Downtown Almaty» қаржылық, әлеуметтік бизнес-орталығын салуды көздеуде.
Бұдан бөлек, Түркістан облысының әкімдігі мен «DAL Holding» компаниясы арасында 700 жұмыс орнына арналған, құны 200 млн АҚШ доллары болатын жылыту кешенін салу жобасын іске асыру туралы келісім бекітілді. Сондай-ақ «Қазақстан темір жолы»ҰК» АҚ пен «TCDD Tasimacilik A.S.» АҚ арасында стратегиялық ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Темір жол көлігі саласындағы, соның ішінде машина құрастыру ісі бойынша екіжақты қатынасты нығайтуға арналған бұл құжат арқылы Транскаспий халықаралық көлік дәлізі шеңберінде Қазақстан мен Түркия аумағындағы көліктік-логистикалық жүйе мен транзиттік әлеуетті дамыту саласындағы бірлескен жұмыстар қарастырылады. Осы орайда «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ басшысы Қ.Алпысбаев: «Біздің елдер арасында Баку – Тбилиси – Карс темір жол желісі мен Каспийдегі порттық инфрақұрылым трансқұрлықтық тасымалдың өсу қарқынына ықпал ететін мультимодальды Транскаспийлік дәліз құрылды. 2018 жылы өткен жылға қарағанда темір жол және автомобиль жолы арқылы тасымал төрт есеге өсетін болады деп күтілуде. 2020 жылға қарай тасымал көлемін 5 млн тоннаға дейін жеткізу көзделуде», дейді.
Келісім шеңберінде тараптар, сонымен бірге Қазақстанға және кері бағытта, Қытайдан Түркияға және кері бағытта жүретін жүктер үшін «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА-да шоғырландыру және дистрибуциялау орталығын құруға, контейнерлерге бәсекеге қабілетті тарифтік шарттар қоюға уағдаласты.
Жалпы, бүгінде Қазақстанда «Yildizlar SSS Holding», «DAL Holding», «Zorlu Holding», «Calik Holding», «Oyak Holding», «Enprode» және т.б. секілді ірі түрік компанияларының қатысуымен жаңа ірі жобалар іске асырылып жатыр. Бұл қазақстандық экономика үшін басым салаларда жұмыс істейтін жаңа түрік ТҰК мүдделілігінің артқанын көрсетеді.
«Біз ірі түрік холдингтерінің қазақстандық нарыққа қатысуын кеңейту трендін нығайту туралы айта аламыз. Егер бұдан бұрын түрік инвесторлары келген дәстүрлі салалар қонақ үй бизнесі, шағын және орта бизнес деңгейінде құрылыс материалдарын шығару болса, енді бүгін ірі түрік компаниялары ТКМК, ауыл шаруашылығы, агрохимия, металлургия, өңдеу өнеркәсібі және т.б. жаңа салаларды ашуда», дейді «Kazakh Invest» ҰК басқарма төрағасы С. Тұяқбаев.
Ал «YDA Holding» компаниясының басқарма төрағасы Х.Арслан түрік инвесторлары саяси тұрақтылық, қолайлы инвестициялық ахуалдың арқасында және Еуразия экономикалық одақ, Орталық Азия, Батыс Қытай нарықтары ұсынып отырған мүмкіндіктер аясында өз өндірістерін кеңейтуге мүдделі екенін айтады. Бұл орайда түркиялық инвесторлар үшін тиісті заңнаманы тұрақты жетілдірудің және мемлекеттік-жекеменшік әріптестікті дамытудың, «Астана» халықаралық қаржы орталығы секілді жаңа инвестиция салу тетіктерінің енгізілуінің маңызы зор.
Сондай-ақ түрік кәсіпкерлері еліміздегі «Нұрлы жер», «Нұрлы жол» индустриалды-инновациялық мемлекеттік бағдарламалары шеңберінде аса маңызды мүмкіндіктер ашылып отырғанын түсініп отыр.
Негізінде, біздің еліміз үшін маңызды бір жайт, ол – Түркия капиталының қатысуымен қолға алынған жобалардың, әсіресе, ел экономикасының шикізаттық емес секторын дамытуға бағытталуы. Еліміздің экономикасын дамытуға түрік компанияларының қатысуын мейілінше кеңейту ісі өзара үздік тәжірибелермен және технологиялармен алмасуға оң ықпалын тигізетінін де ескеруіміз қажет.
Еліміз өз тәуелсіздігін жариялаған сәттегі теңдессіз қуанышымызға әлем бойынша бірінші болып түбі бір түркиялық бауырларымыздың ортақтасқанын, Қазақстанның дербестігін, егемендігін әлем елдері арасында Түркияның алғашқы болып мойындағанын жақсы білеміз. Содан бері қос тараптың бір-біріне деген риясыз пейілі еш өзгерген жоқ.
Түркі тілдес мемлекеттердің ынтымақтастығын дамыту, өзара іс-қимылдардың ауқымын кеңейту ісінде қазақстандық күш-жігер аз жұмсалып жүрген жоқ. Осы орайда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ілгері ниет, ілкімді ойдан туындаған өміршең бастамалары Қазақстанның түркі әлемін біріктірудегі көшбасшылық рөлін арттырып отырғанын ерекше атап өтуіміз керек.
Қазіргі таңда түркі әлемін ұйыстыру мақсатында құрылған халықаралық ұйымдар, түрлі деңгейдегі құрылымдар табысты жұмыс істеуде. Сондай-ақ түркі дүниесіне қатысты мемлекеттер арасындағы дипломатиялық байланыстар, сауда-экономикалық, мәдени-гуманитарлық қатынастар өзінің жоғары деңгейін көрсетіп отыр.
Жалпы, түркі дүниесі тұрғысында әңгіме қозғағанда Қазақстан мен Түркияның екіжақты ынтымақтастығының бүгінгі деңгейіне соқпай өте алмаймыз. Себебі халықаралық қоғамдастықта өзінің лайықты орны бар, әлемдік саяси-экономикалық жүйеде жекелеген кейбір маңызды салалар бойынша көшбасшылық рөлге ие бұл екі ірі мемлекет түркі әлемін интеграциялауда негізгі қозғаушы күш саналады. Оның үстіне қос тарап түркілік бірігу үрдісін жандандыруда өз жауапкершіліктерін терең сезінеді әрі екіжақты және көпжақты ынтымақтастық аясындағы, сондай-ақ халықаралық ұйымдар шеңберіндегі ауқымды міндеттерді өз ықыластарымен мойындарына алған.
Бүгінде екі ел арасындағы достық байланыстар жөніндегі тарихтың жаңа парақтары жалғасты түрде ашылуда. Онда екі ел халқының игілігі үшін жасалған шаруалардың барысы алтын әріптермен жазылу үстінде. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың өткен аптада Түркияға жасаған табысты сапары, Президент Режеп Тайип Ердоғанмен кездесуі, түркиялық іскер топтар өкілдерімен емен-жарқын отырып әңгімелесуі де екіжақты байланыстың жасампаз тарихында айқын көрініс табары сөзсіз.
Жолдыбай БАЗАР,
«Егемен Қазақстан»
