Расында да адамдар өздерін қауіпсіз сезіне алмайды, яғни қазіргі таңда полицияның санынан гөрі сапасы маңызды. Біз айтқалы отырған оқиға да полицияға қатысты сынның негізді екенін, олардың қоғам күткен сенімді ақтай алмай жүргенін нақтылай түседі.
Биылғы 23 тамызда Шымкент қаласындағы Бәйдібек би мен Көшеров көшелерінің қиылысында, таңертеңгі уақытта болған жол-көлік оқиғасынан үйленгеніне көп бола қоймаған жап-жас жігіт қаза тапты. Марқұм бір шаңырақтағы жалғыз ұл екен. Артында қайғы жамылып жесірі, жалғыз ұлы қалды. Иә, еліміздегі жол апатына қатысты статистика жан түршіктіреді. «Ортақ жол» жол қозғалысы қауіпсіздігі қауымдастығының бас хатшысы Алексей Алексеевтің жол апаты құрбандарын еске алу күніне орай ұйымдастырған баспасөз мәслихатында келтірген деректеріне қарағанда, елімізде жол-көлік оқиғаларынан жылына 3 мыңнан астам адам қаза табады екен. Биылдың алты айының өзінде 780 адам көз жұмған.
Қазақстандағы жол апаттары Еуропа елдерімен салыстырғанда анағұрлым, тіпті бірнеше есе көп. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша жол апаты жағынан Қазақстан әлемде бірінші орын алады екен. Не сенеріңді, не сенбесіңді білмейсің. Бірақ, өкінішке қарай, күнделікті өмірде орын алып жатқан оқиғалар, бір емес бірнеше адамның өмірін жалмаған сұмдық жол апаттары сендірмеске қоймайды. Түркістан облысында да жол-көлік оқиғалары бойынша көрсеткіш көңіл жабырқатарлықтай. Жыл басынан бері өңірде ірілі-ұсақты 2000-ға жуық жол-көлік оқиғасы тіркелген. Жолдағы апаттардың көшін Сарыағаш ауданы (323) бастаса, екінші орында Мақтаарал ауданы (237), ал үштікті Түркістан қаласы (146) қорытындылап тұр. Жол-көлік оқиғаларының негізгі себептері: жүргізушілердің – 82,7 пайызы, жаяу жүргіншінің 16,4 пайызы жол қозғалысы ережесін сақтамауынан болады екен.
Жаяу жүргіншіні қағып кету – жол-көлік оқиғалары түрлерінің ішіндегі ең жиі кездесетіні, елді мекендердің ішінде мұндай оқиғалар барлық оқиғалардың жартысынан көбін құрайды. Қалалық жердегі әрбір екінші жол-көлік оқиғасы – жаяу жүргіншіні қағу. Мұндай оқиғалардың нәтижесі көлік құралдарының соқтығысуымен салыстырғанда 3 есе көп. Ал осындай жол-көлік оқиғаларының тыңғылықты зерттелмеуі, ақ-қарасын ажыратуы тиіс тәртіп сақшыларының бұра тартатыны қынжылтады. Сөзіміздің басында айтып өткен оқиға бойынша да осындай олқылық орын алғанға ұқсайды.
– Інім Тұратбек Мантаев Түркияның Еге университетінің докторанты, екі аптадан кейін докторлық диссертациясын қорғау үшін жолға жиналып жүрген еді. Марқұм әкемнің қырқы өткеніне бір ай өтер-өтпес жалғыз інімнен айырылдым, – деп жазады «Фейсбуктегі» өзінің парақшасында Қазақстанның Президентінен, Бас прокурорынан, Ішкі істер министрінен, Жоғарғы соттың төрағасынан көмек сұрап, хат жазған жазушы, Президент стипендиясының лауреаты, «Серпер» Жастар сыйлығының иегері Аягүл Мантай.
Хат иесінің жазуынша, Шымкент қаласындағы Бәйдібек би мен Көшеров көшелерінің қиылысында болған жол апатын тексерген анықтаушылар өздеріне тиесілі міндетті орындамай, істі бұра тартқан. Осының салдарынан марқұмды қағып өлтірген жүргізуші жәбірленушіге, ал жәбірленуші айыпталушыға айналып шыға келген. Қазір осы қылмыстық іс Шымкент қаласы Қаратау аудандық сотында қаралып жатыр. Сейсенбі күні өткен сот отырысына журналистік зерттеу жүргізу мақсатында арнайы барып қатысқан едік. Бірақ сот сотталушының келмеуіне байланысты кейінге қалдырылды. Н.Әбілқасовтың денсаулығы сыр беріп, ауруханада емделуге мәжбүр болған көрінеді.
Сотталушы Нұрлан Әбілқасовтың әпкесі Алмагүл Әбілқасованың айтуынша, тәртіп сақшылары тергеу амалдарын біржақты жүргізген.
– Сол күні таңертеңгі уақытта көше қиылысында менің інім Нұрлан «Тойота» көлігімен Көшеров көшесіне қарай бұрылу үшін көліктерді өткізіп тұрған. Жүргізуші Сабир Муртазин «БМВ» көлігімен өте қатты жылдамдықпен келіп, рөлге ие бола алмай, інімнің көлігін келіп соққан. Соққының қатты болғаны соншалықты, «БМВ» көлігі бордюрлерді бұза-жарып, жолдың шетінде тұрған Тұратбек Мантаевты қаққан. Оқиғадан кейін тергеушілер келіп, жол-көлік оқиғасының сызбасын жасайды. Оған біздің тарапымыздан ешкім қатыспаған. Себебі ол кезде жарақат алған інім Нұрланды ауруханаға алып кеткен. Арада оншақты күн өткенде Муртазин Президентке дейін арыз жазып, байбалам салды. Інімнің мемлекеттік қызметкер екендігін алға тартты. Тіпті бұл оқиғаның ұлтаралық маңызы барын, өзінің отбасына қауіп төнуі мүмкін екенін жазды. Осылардың әсері ме, іс мүлдем басқа арнамен жүре бастады. Ақыр аяғында Н.Әбілқасов айыпталушы, Муртазин жәбірленуші болып шыға келді, – дейді Алмагүл Әбілқасова.
А.Әбілқасова өзінің сөздерін растайтын айғақтарды да көрсетті. Оқиға орнына жақын жерде тұрған «Алатау» салтанат сарайының алдына орнатылған бейнебақылау қондырғысынан алынған бейнетаспадан жол апатының қалай болғаны анық байқалады. Сабир Муртазин мінген қара түсті «БМВ» көлігі жол қиылысына өте жоғары жылдамдықпен келіп (кем дегенде сағатына 90-100 шақырым), басты жолда келе жатқан көліктерге жол беріп тұрған Н.Әбілқасов мінген ақ түсті «Тойота» көлігін соғады. «БМВ» «Тойотаны» қағып өткеннен кейін 10 метрдей жерге сырғанап барып, жол шетіндегі жүргіншіні (марқұм Т.Мантаевты) қаққан. Сағатына 60 шақырымдық жылдамдықпен келген көлік осыншама сұмдықты жасады дегенге сенгің келмейді. Бәрі сол көлікті жоғары жылдамдықпен айдағанның кесірі екені анық көрініп тұр. Бұл бейнетаспа іске тігілген. Алайда тергеушілердің оны неге назарға алмағаны түсініксіздеу.
Көліктердің апаттан кейінгі фотосуреттері де А.Әбілқасованың айтқандарын қуаттайды. Екі көлік те тұмсық жағымен келіп соғысқан. Егер «Тойота» «БМВ»-ға жол бермей, алдына шығып кеткен болса, соққы «Тойотаның» сол жақ бүйірінен берілуі керек еді. Әрине, бұл – біздің болжамымыз. Бәрі де жол-көлік оқиғасын анықтаушылардың уақтылы, күмән тумайтындай әділ зерттемеуінен туып отыр ғой. Күмән туған соң сотталушы тарап қазір тәуелсіз сарапшылардың көмегіне жүгінуге мәжбүр. Бұл біраз шығынды қажет етеді.
«Біз жауапкершіліктен қашпаймыз. Бұл істің анық-қанығын тағы бір тексеру үшін тергеуге қайтаруды талап етеміз. Бәрі әділ қаралуы тиіс. Көпшіліктен биыл 23 тамыз күні таңертең болған осы оқиғаның куәгерлері табылса, бізбен хабарласуын өтінеміз», – дейді А.Әбілқасова.
Жол-көлік оқиғасынан қаза тапқан Тұратбек Мантаевтың әпкесі Аягүл Мантаева да әділдікті талап етеді. «Қатты жылдамдықпен келе жатқан Сабир Муртазиннің де інімнің өлімінде кінәсі бар деп санаймын. Егер ол қатты жылдамдықпен келмесе, жолдың шетінде тұрған ініме соқтықпас еді», – дейді А.Мантаева әлеуметтік желідегі жазбасында.
Әрине, жол-көлік оқиғасы қасақана жасалмайды. Сол жол апатын тергеп, тексеретін полицияның заң шеңберінде дұрыс баға беруін қадағалайтын Шымкент қалалық прокуратурасынан жәбірленуші жақтың жанайқайына байланысты түсінік сұрамақ болғанбыз. Алайда прокуратураның баспасөз қызметіндегілер сауалымызға жауап алу үшін алдымен қызметтік хат жазу қажеттігін, хат Астанаға жолданып, Бас прокуратураның қарауынан өтетінін, оған содан кейін барып жауап берілетінін мәлім етті. Соңғы кезде прокуратурадағылар осындай бюрократиялық «ойын» ойлап тапқаны халықтың көзі, тілі һәм құлағы саналатын журналистерді қынжылтып-ақ жүр. Бүгін эфирден көрсетілетін сюжет немесе ертең газетке шығатын мақала прокуратураның бірнеше күнге созылатын жауабын қайдан күтсін? Бас прокуратурадағылар осы бас ауруды шешіп беруді кешіктірмесе екен дейміз.
Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,
Егемен Қазақстан»
ШЫМКЕНТ
