Бабалар мұрасын түгендеген жоба аясында ХІХ-ХХ ғасырларда осы топырақта өмір сүріп, Қорқыт дәстүрін жалғастырған соқыр Нышан, Нұрғали, Бекберген бақсылар туралы арнайы фильм түсіріліп, құнды деректер жинақталды.
Экспедиция жұмыстары Қоғалыкөл ауылындағы ел аузында «соқыр Нышан» аталып кеткен Ысмайыл Шәменұлы туралы деректермен танысудан басталды. Мұнда 1892 жылы жарық дүниеге келіп, 87 жыл ғұмыр кешкен бақсы туралы айтылар әңгіме көп. Бұрынғы үйінің ауласындағы киелі ағаш көлеңкесінде әңгіме өрбіткен аталас туысы Сәрсенкүл Ембергенқызы өзі куә болған оқиғаларды баяндап берді. Күйімен аспандағы аққуды жерге қондырған бақсы өмірінде таңғаларлық жағдай көп болған екен. Қартайғанда ағайындары қаладан жер үй алып беріп, ескі базар маңында қобыз шалып отырыпты.
Зерттеуші ғалымдар соқыр Нышан Қорқыт атаның «Ұшардың ұлуы», «Тарғыл тана», «Әуіп-пай», «Қорқыт», «Башпай», «Желмая», «Сарын», «Қоңыр», «Байлаулы киіктің зары» секілді 9 күйін жеткізген деген тұжырым жасайды. Ал «Елім-ай, халқым-ай» қобызшының төл туындысы деп танылған.
Осы күнге дейін тыңғылықты зерттелмей келген тағы бір тылсым өнер иесі – Сырдария ауданындағы Шіркейлі ауылында 1901-1964 жылдар аралығында өмір сүрген Нұрғали Смайылұлы. Көнекөздердің айтуынша Нұрғалиға бақсылық қасиет аталарынан берілген екен. Ел арасында таралған әңгімеде жасында аталары түсіне еніп, жерге көмілген қобызды қолға алып, бақсылық қасиетті қабылда деп аян берсе керек. Үш рет қайталанған осы оқиғаға мән бермеген Нұрғалидың екі көзі бірден көрмей қалыпты. Осыдан кейін бақсылықты қабылдап, өмірден өткенше емшілікпен айналысқан оның ұрпақтарының айтуынша қара шаңырақта сақталған киелі қобызының үнін әр жұмада естігендер бар екен.
Экспедиция кезінде Қоғалыкөл ауылындағы Бекберген бақсы Әубәкірұлының өмірі (1897-1973 жж) мен қобызы туралы деректер толыға түсті. Ел ішінде сақталған әңгімелерде Бекбергеннің бақсылықты әкесі Әубәкірден үйренгені айтылады. Он тоғыз жасында бақсылық сынағынан өтіп, емдеу, болжау, болашақты көру, ойды оқу қасиеттерімен халыққа кең танылған. Бақсылық ойында қылқобызбен сарын айтып, жындарын шақырған Бекбергеннің «Айдаһар жыландардың арбауы», «Дүрсілдеген шұбар ат» атты күйлерін өткен ғасырдың 70 жылдары М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының қызметкерлері үнтаспаға жазып алыпты. Бір ғасырдан аса уақыт бұрын жасалған қобыздың қазіргі иесі Ишанбек Есмақұлының айтуынша Бекберген бақсы қобызды әкесі Есмаққа сыйлапты.
– Ел арасында мұндай мұра көп. Біздің мақсат – осы жәдігерлерді жұртқа кеңінен таныстыру. Осы экспедиция кезінде Нышан Шәменұлы және Бекберген, Нұрғали бақсылар туралы құнды деректер жинап, біржарым ғасыр бұрын жасалған бірнеше қобыздың өлшемін алып, қор сақтаушыларды тізімге енгіздік, – дейді облыстық тарихи-өлкетану музейінің ғылыми хатшысы Асхат Сайлау.
Облыстық музей мамандары осыған дейін «Құнды жәдігер» атты жоба бастап, ел ішінде сақталған батыр мен би-шешендер тұтынған біраз құнды дүниенің көшірмесі жасалған еді. Соның жалғасындай мына бастама аясында да музей қорындағы құнды жәдігерлер қатары көбейе түспек.
Қызылорда
