Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Ветеринария ғылымдарының докторы, профессор Еркін Қасымов ұлан-байтақ жерімізде ветеринарлық қызметтің қалай жүзеге асқандығы, жұқпалы аурулардан қазіргі жағдайы, олардың қандай жаңа түрі бар екеніне қатысты мәселелерді ортаға салды. Профессордың айтуынша, халқымыз ежелден жыл мезгілімен жайылым ауыстыру, табиғатқа бейімді, өнімді мал тұқымын жетілдіру, малды ағын суда ғана суару, жаз айында қи ойып, мал қораларын желдету, санациялау сияқты санитарлық шараларды орындап, аса қауіпті аусыл, топалаң, күл, кебенек сияқты инфекцияларға қарсы күрес шараларының ғасырлық мол тәжірибесін қолданып келген. Мысалы, аусылмен ауырып жазылған сиырдың ауыз қуысында, тұяқ арасында жарылған күлдіреуіктерді таяққа оралған матамен ысқылау арқылы, сау малға жұқтырмай, індеттің алдын алған. Кейіннен вакцинациялаудың бұл тәсілін 1798 ағылшын ғалымы Эдуард Дженер шешекке қарсы қолданған. Топалаң анықталғанда жұртты жаңарту, өлексені өртеу, індет ошағында ұзақ жылдар бойы мал жайлау шаралары қолданылған. Ал Ұлыбритания ғалымы Марлсон 1861 жылы «Жерорта» теңізінің «Мальта» аралында ағылшын әскерлерінің дене қызуы оқтын-оқтын көтеріліп ауырғанда, олардың ешкі сүтін ішкені себеп болған. Содан «Мальта безгегі» ауру қоздырушысын алғаш анықтаған ғалым D.Bruce атымен 1929 жылы «бруцеллез» деп аталды. Осылайша, ағылшын ғалымдарынан бұрын бабаларымыз бруцеллезді «ешкі безгегі» деп атап, сүтін қайнатып ішкен. Қазақтар жұқпалы ауруларды оларда байқалатын нақты клиникалық белгілері бойынша, мысалы, жамандат, топалаң, сіреспе, бұзаутаз, қарасан, ешкі безгегі, шірік бақай, қара сүйел деп нақты анықтаған.
Бүгінгі күні бруцеллез ел аймақтарында белең алып, мал шаруашылығын дамытуға елеулі кедергі келтіріп отыр. Профессор Е.Қасымов бұл зоонозды індеттің адам денсаулығына да өте зиян екенін алға тартты. Профессор осы орайда мал бруцеллезіне қарсы күрес шараларының тиімділігін арттыруға байланысты монографияларын басшылыққа алып, осы ғылыми еңбектерде індетті емдеу, ауру анықталған жағдайда, індет ошағынан қысқа мерзімде алыстау жүйесіне қатысты зерттеулерін тәжірибеде қолдану арқылы бірнеше ауқымды ірі қара шаруашылықтары, елді мекендер бір жыл аралығында бруцеллезден толық сауыққандығын алға тартты.
– Бүгінде Түркияның «Bayer», «Topсim» фирмалары өндіретін жоғары сапалы экто және эндо паразиттерге қарсы «Байтикол», «Байкенатокс», «Ивомек» препараттары еліміздің Абай және Алматы облыстарында қышыма індетіне қарсы қолданылып келеді. Оның ерекшелігі препарат теріге сіңбей, сыртында ғана ұзақ мерзімде сақталады. Егер дәріленген отарға сырттан мал қосылатын болса, тікелей жанасу арқылы оларды да эктопаразиттер тудыратын қышыма ауруынан сақтандырады. Аталған препараттар экологиялық тұрғыда таза, оларды қолданғаннан кейін малдың етін жеуге шектеу қойылмайды. Әрине, «Bayer» фирмасы препаратының қолданылуы жеңіл әрі Қытай, Үндістан елдерінен тасымалданып, бүгінде елімізде қолданылып жүрген неоцидол сияқты аналогтерінен сапасы да жоғары. Дегенмен бағасы да арзан тұрмайтын мұндай препараттарды сатып алу шаруашылыққа едәуір салмақ түсіреді. Сондықтан індетке қарсы арнайы шараларды ұйымдастыруда сапалы вакциналарды, экто және эндо паразиттерге қарсы қолданылатын препараттарды елімізде өндіру уақыт күттірмейді. Мысалы, оба, топалаң, құтырық, аусыл, елеусіз ғана болып келетін тұмаудың, тіпті адамның, малдың емес, құс тұмауының өзі дүниежүзін сергелдеңге салатыны белгілі. Сондықтан «Эмергентті инфекциялар» деп аталған бұл аурулардың қауіп-қатерін бағамдап, алдын алу үшін арнайы мамандар даярлап, ғылыми зерттеу жүргізу қажет. Мұндай зерттеулердің нәтижелері ветеринариядағы жетістіктер мен жаңа бағытты қалыптастыратыны анық. Елімізде бруцеллезді емдеуге қатысты ғылыми жобаларға, төрт түлік малды кешенді зерттеулерге бюджеттен үлкен қаржы бөлініп келеді. Алайда қаражат көздері мақсатсыз жұмсалып отыр, – дейді Е.Қасымов.
Профессордың пікірінше, соңғы қабылданған «Бруцеллез бойынша ветеринарлық іс-шараларды жүргізу тәртібі» толығымен халықаралық ережелерге негізделген. Бірақ бұл ережелер тек ұсынымдық сипатта ғана болғандықтан, оны әр ел өз қалауына қарай іске асырып келеді. Бүгінде бруцеллездің індеттік ахуалы тоқырау жылдарына қарағанда айтарлықтай жақсарды. Дегенмен 2019 жылы қабылданған жаңа құжатта, өкінішке қарай, негізгі ережелер бұрынғы, яғни 1999 бекітілген ережелерден түрлі себепке байланысты өзгертіліп, еліміздің індеттік жағдайы, вакциналардың кең түрде қолданылуы ескерілмей қалған. Сонымен бірге жаңа тәртіптегі ережелерде арнайы терминологияда көптеген кемшілік кездеседі. Бұдан басқа, шекараны қорғау жөніндегі шаралар, транзиттік бақылау талабы көрсетілмеген. Адамдардың денсаулығын осы қауіпті инфекциядан қорғауда іс-шаралар қамтылмай, халықаралық нормалар бойынша індеттің алдын алу шаралары жазылмай қалған. Бруцеллез – еліміздің мал шаруашылығын дамытуға үлкен кедергі келтіріп отырған әрі әлеуметтік тұрғыдан ерекше мән беріп қарайтын жұқпалы ауру түрі. Сондықтан мал бруцеллезінен арылу үшін арнайы ұлттық бағдарлама қабылдануы қажет.
АЛМАТЫ
