Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Көпшілік әліптің артын бағып отыр
Бірінші несие бюросының (БНБ) сарапшыларының айтуынша, қаңтардағы жер сілкінісінен кейін жер үй бағасы күрт өсе қойған жоқ. Дегенмен көпқабатты үйлерге қатысты сату-сатып алу мәмілесі біршама азайды. Статистикаға сәйкес сату көлемі 6,5 мың транзакциямен шектеліп, 22%-ға төмендеді. Ал қаңтар айында 8 мыңнан астам тіркелді. Бастапқы нарық үйлері – 1,5%-ға, қайталама тұрғын үй 0,5%-ға арзандады. Жалға беру мен жалдау шамамен 3%-ға арзандады. Сауда платформаларында 6-қабаттан жоғары пәтерлер бағасы шамамен 4 млн теңгеге дейін төмендеген. Мысалы, бұған дейін 51 млн теңгені құрап келген 14-қабаттағы 3 бөлмелі пәтер сілкіністен соң 3,5 млн теңге құнын жоғалтқан.
Дегенмен БНБ сарапшылары өзгерістер деңгейі нарықтағы бағаға ықпал ететіндей дәрежеде емес екенін айтады. Алматыдағы жекеменшік сектордағы үй немесе коттедж қалашығындағы үйлерге деген сұраныс нарықтық сипатқа ие емес, ол әшейін жер сілкінісінен кейінгі көңіл күйден туған уақытша құбылыс болуы бек мүмкін. Ал өзге аймақта тұрып, Алматыдан үй сатып алуды жоспарлап жүргендердің шешімі белгісіз уақытқа шегерілген. Сарапшылардың айтуынша, сатып алу, сату бағасының қалыпты деңгейден төмендеп кетуіне осы фактор себеп болып отыр.
«Қазір пәтер сатушылар хабарландыруларда жер сілкінісінен кейінгі үйдің жай-күйі туралы ақпаратты көрсете бастады: «жер сілкінісі кезінде үй іс жүзінде тербелмеді, берік тұр», «жер сілкінісінен кейін үйге ешқандай зақым мен жарық түскен жоқ», «үй қауіпсіз аймақта, жарылыстардан алыс» деген хабарландырулар көбейді», дейді БНБ сарапшылары.
Сақтандырсаң сан соқпайсың
Әрине, сақтандыру апаттың алдын алмайды. Бірақ апаттан кейінгі шығынды өтеп беруге қауқарлы. «Еуразия» СК басқарма төрағасының орынбасары Нұржан Жантөреевтің айтуынша, ел аумағының 40 пайызға жуығы сейсмикалық аймақта орналасқан, соған қарамастан азаматтар сақтандырудың маңыздылығына мән бермейді.
«Бірақ қаңтар айындағы алғашқы тербелістен кейін сақтандыру компаниясына хабарласқандардың 6-7 пайызы келіп, мүлкін сақтандырды. Сақтандырылған тұрғын үйлер саны бойынша көшбасшылық тізгін – Астанада. 2024 жылдың қаңтар айынан бергі сақтандыру шарттарының 50,4%-ы осы қаланың үлесінде. Алматылықтардың үлесі – 14,85%», дейді.
Апатты тәуекелдерден міндетті сақтандыруды енгізу мәселесі 2000 жылдардың басынан бері талқыланып келеді. БНБ мәліметінде ел аумағында пайдалануға берілген тұрғын үйлердің тек 2 пайызы сақтандырылғаны айтылады.
Сарапшылар сөзінше, жер сілкінісінен сақтандыруға кешенді түрде қарау қажет. Тұрғындар сақтандыру саласына селқос қараса, сақтандыру компаниясы төтенше жағдайларда өз міндетін орындай алмайды. Мысалы, Түркияда зілзала аймағында қирап қалған үйлердің 30 пайызы сақтандырылыпты. Қазір ол елде үйлерді қалпына келтіру мемлекеттік-жекеменшіктік әріптестік негізде ғана емес, сақтандыру компанияларының араласуымен жүріп жатыр. Қазақстан сақтандырушылар қауымдастығының төрағасы Виталий Верёвкин журналистермен кездескен кезде ел тұрғындарының біраз бөлігі сақтандыру компанияларына сенімсіздікпен қарайтынын, жер сілкінісі болған жағдайда олардың барлығы тиісті төлем алатынына сенбейтінін айтыпты. Оның айтуынша, егер сақтандырушының ресурсы шығынды жабуға жетпесе, ол тәуекелдерді қайта сақтандыру үшін шетелдік сақтандыру компанияларына жүгіне алады. Алайда шетелдік ресурстарды тарту әдетте қымбатқа түседі.
Қазақстан риэлторларының біріккен қауымдастығының президенті Александр Пактың айтуынша, Алматы билігі енді құрылысқа рұқсат беруге мұқият болуға тиіс. Содан кейін көп қабатты үй құрылысын шектеуге байланысты тұрғын үй салатын жер телімдері де, пайдалануға берілетін пәтер саны да азаяды.
«Алматы билігі жаңа үйлер сейсмикалық төзімділік бойынша нормативтік талаптар негізінде жобаланғанын айтып жатыр. Бірақ құрылыс кезінде осы талаптардың қалай орындалғаны сейсмикалық аудит нәтижесінде анықталады», дейді ол.
Алматының жалпы құны өте жоғары
Қаржы нарығын дамыту және реттеу агенттігінің Сақтандыру нарығы және актуарлық есеп айырысу департаментінің директоры Әсел Әмірбаеваның айтуынша, қазір реттеуші мемлекеттік деңгейде жер сілкінісі қаупінен сақтандыру моделін құру тетігін әзірлеп жатыр. «Ешбір жеке сектор апат салдарынан келуі мүмкін шығынды өтей алмайды», дейді Әсел Әмірбаева.
«Қазірдің өзінде Дүниежүзілік банк пен Азия даму банкі тарапынан тегін техникалық көмек көрсету бойынша қолдау бар. Алдағы уақытта салааралық жұмыс тобы құрылмақ. Сақтандыру ұйымдары қайта сақтандыруды жеке жасаса бұл өте қымбатқа түседі. Кәсіби басқарушы брокерді тауып, осы пул арқылы шетелдік қайта сақтандырушыға жүгіну тиімдірек болады. Яғни аталған қызметпен қамту бағасы арзандайды. Сондай-ақ реттеуші Дүниежүзілік банк пен Азия банкімен жұмыс істеуге ниетті. Себебі аталған ұйымдардың апаттан сақтандыру бойынша базасы бар», дейді агенттік өкілі.
«Freedom Insurance» АҚ басқарма төрағасы Азамат Керімбаев айтқандай, Қазақстанда жер сілкінісі қаупінен толыққанды сақтандыру полисі жоқ, бірақ тәуекелдің осы түрімен кейбір ірі жылжымайтын мүлік нысандарын ғана сақтандыруға болады.
«Пәтерлер мен автокөліктегі мүлікті сақтандыру полисі жер сілкінісі қаупін өтемейді. Мүлік түрлері бойынша сақтандыру полисінің құны жеке есептеледі және сақтандырылған нысан параметріне байланысты болады. Нарықта бірде-бір сақтандыру компаниясында толыққанды жер сілкінісінен сақтандыру ұсынысы жоқ, өйткені қаладағы барлық нысанның құны туралы тегін дерек жоқ. Бірақ біз бұл тақырып бойынша келіссөз жүргізіп жатырмыз. Елімізде жер сілкінісінен сақтандыру жүйесі жұмыс істеуі үшін белгілі бір тетік құру қажет. Барлық елде тәуекелдің бұл түрі мемлекеттік-жекеменшік әріптестік арқылы сақтандырылады. Әдетте, мемлекет тәуекелді өз мойнына алады, оны бюджеттен өтейді немесе әлемдік сақтандыру көшбасшыларының қайта сақтандыру бағдарламаларын сатып алады. Мысалы, «Freedom Insurance» апаттық тәуекелді қайта сақтандыру бойынша 200-300 млн долларға сатып алуды жоспарлап отыр және бұл полисті шектеулі адамдарға ұсынуды ойластырады. Мұндай полистердің пайда болуы – жаһандық мәселе. Бұған Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің, сондай-ақ Үкіметтің қатысуы маңызды. «Азаматтарға арналған үкімет» КеАҚ, «ИВЦ» ЖШС, «Альсеко» АҚ сақтандыру агенттіктерін нео-делдалдар ретінде қатыстырар болсақ, полистің мұндай түрі азаматтар үшін қолжетімді болады деп ойлаймын», дейді Азамат Керімбаев.
АЛМАТЫ
